Lee Miller

Lee Miller (ur. jako Elisabeth Miller 23 kwietnia 1907, zm. 21 lipca 1977) – amerykańska fotografka, dziennikarka i modelka. Urodzona w miasteczku Poughkeepsie w stanie Nowy Jork^[1]. W latach 20. rozpoczęła karierę modelki, następnie przeniosła się do Paryża, gdzie zyskała rozgłos jako fotografka mody i sztuki. Od 1927 współpracowała na stałe z miesięcznikiem „Vogue”. Podczas II wojny światowej została korespondentką wojenną tego czasopisma, opisywała i dokumentowała m.in. bombardowania Londynu, wyzwolenie Paryża, a także obozów koncentracyjnych w Buchenwaldzie i Dachau^[2]. Po wojnie osiadła w Wielkiej Brytanii, gdzie do końca życia zmagała się z depresją i alkoholizmem, wywołanymi zarówno przez traumatyczne przeżycia podczas wojny, jak i gwałt, którego ofiarą stała się w dzieciństwie^[2].

Lee Miller

Data i miejsce urodzenia	23 kwietnia 1907 Poughkeepsie, USA
Data i miejsce śmierci	21 lipca 1977 Chiddingly, Wielka Brytania
Zawód, zajęcie	fotografka, modelka, dziennikarka
Pracodawca	Vogue
Strona internetowa

Życiorys

Młodość

Elisabeth Miller urodziła się 23 kwietnia 1907 r. w Poughkeepsie w stanie Nowy Jork^[3]. W dzieciństwie została zgwałcona przez jednego ze swoich opiekunów, co odcisnęło piętno na jej beztroskim dotychczas życiu. Lee długo zmagała się z poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi (została zarażona rzeżączką) oraz cierpiała na zespół stresu pourazowego. Jej ojciec, Theodore Miller, przez lata próbował wzbudzić w dziewczynie upodobanie do własnego ciała, fotografując ją nago. Akty 19-letniej Lee wywołują wciąż silne emocje w wyczulonym na kazirodztwo społeczeństwie, jednak według pewnych źródeł ojciec zawsze był dla niej oparciem^[1].

Lee Miller w wieku dwudziestu lat, za namową Condé Nasta, rozpoczęła karierę top modelki. Przyjęła wtedy imię Lee, jakim zwracała się do niej rodzina^[3]. Fotografowali ją wówczas najsłynniejsi fotografowie z tego okresu^{[1][4][jacy?]}. Jednak niedługo potem rzuciła nowojorską karierę na rzecz Paryża. Chciała być nie tylko „obiektem oglądu”, ale też kreować. We Francji na swojego nauczyciela wybrała eksperymentującego fotografa – artystę Mana Raya. Przez kilka lat była jego uczennicą, współpracowniczką, modelką i kochanką. Podejrzewa się, że część przypisanych jemu zdjęć jest jej autorstwa^[1][5]. W tym okresie sześć portretów Miller namalował m.in. Pablo Picasso, pracujący podówczas nad Guernicą^[4][6]. Spotkania z francuskim kręgiem artystów surrealistycznych wywarły wpływ na jej prace fotograficzne tworzone w latach 30. i 40^[7][8]. W 1927 nawiązała współpracę z amerykańskim pismem „Vogue”, początkowo jako fotomodelka, a od 1930 jako fotografka^[9]. Pozostała z nim związana przez niemal całe zawodowe życie, do 1953^[9].

Mając 24 lata wróciła do Nowego Jorku i otworzyła własne studio fotograficzne. Wzbudziła duże zainteresowania, amerykańskie gazety nazwały ją m.in. „najsłynniejszym pępkiem Paryża”. Portretowała nowojorską elitę, zarówno artystyczną jak i finansową^[1][3]. Klientami Miller byli m.in. wydawca Donald Friede(inne języki), krytyk literacki Lewis Galantiere(inne języki), muzealnik Chick Austin(inne języki), i znani aktorzy: Claire Luce(inne języki), Selena Royale(inne języki), a także artysta surrealistyczny Joseph Cornell(inne języki), aktorki Lilian Harvey i Gertrude Lawrence(inne języki) oraz gwiazdy opery Virgila Thomsona i Gertrude Stein Four Saints in Three Acts (1934)^[3]. Bohaterami jej zdjęć byli także Jean Cocteau, Paul Éluard, Georges Braque, Virgil Thomson, Max Ernst, Yves Tanguy, Saul Steinberg, Henry Moore, Oskar Kokoschka, Joan Miró czy Desmond Morris^[4]. W „Vogue” ukazały się także jej portrety m.in. Dylana Thomasa, Margot Fonteyn, Gertrude Lawrence czy Dorothei Tanning^[4].

Kariera studia, pomimo ogromnych sukcesów i dużej popularności, szybko się skończyła na skutek spotkania dawnych kochanków – Lee i Egipcjanina Aziza Eloui Bey(inne języki). Uczucie odżyło i poskutkowało ślubem cywilnym, a potem muzułmańskim, w konsulacie egipskim w Nowym Jorku. Następne lata minęły Lee na podróżach pomiędzy Europą a Egiptem. Wypady do Francji, Nowego Jorku, liczne rozrywki, niebezpieczne praktyki, rozwiązłość i wszechobecne w jej życiu ryzyko sprawiają, że zaczęła myśleć o rozwodzie. W czerwcu 1939 Lee opuściła Egipt na zawsze^[1].

II wojna światowa

Lee Miller (druga od prawej) wraz z pięcioma innymi korespondentkami wojennymi relacjonującymi postępy wojsk alianckich w czasie II wojny światowej, 1943 rok. Od lewej: Mary Welch, Dixie Tighe, Kathleen Harriman, Helen Kirkpatrick, Lee Miller i Tania Long.

1 września 1939 dostała się do Anglii, gdzie zamierzała zostać do końca życia i włączyć się w ogólnonarodowy wysiłek wojenny. Powróciła do pracy fotografa w magazynach kobiecych. Londyńskie zdjęcia Miller stały się wkrótce kanonicznymi obrazami barbarzyńskiej zagłady kultury. W czasie swojego pobytu na Wyspach Brytyjskich fotografowała jednak także artystów, ludzi kultury czy nauki, m.in. Grahama Sutherlanda^[10]. Z tego okresu zachowało się także m.in. jej zdjęcie przedstawiającą Annę Leską w kokpicie myśliwca Spitfire^[11].

Pod koniec 1942 Lee dostała akredytację jako wojenny korespondent „Vogue’a”. 15 września 1944 w gazecie tej opublikowano jej pierwszy reportaż z Francji, napisany wkrótce po lądowaniu w Normandii^[12]. Pomimo ważnej misji wciąż znajdowała czas, by dbać o swój image. Już w pierwszych dniach pozowała do zdjęć w ciężkim hełmie, zdjęcie firmowało jej wojenne relacje w „Vogue’u”. Do Paryża wróciła trzeciego dnia po wyzwoleniu z mieszanymi uczuciami^[1]. Była pierwszym „żołnierzem alianckim” który odwiedził Picassa w jego pracowni i rozwiała plotki o jego śmierci w czasie wojny^[6]. Przez jakiś czas usiłowała godzić zadania korespondenta wojennego i renomowanego fotografa mody. Niedługo potem postanowiła wrócić na wojnę, towarzyszyła oddziałom alianckim podczas m.in. ofensywy w Alzacji czy zdobywaniu Frankfurtu. Jako dziennikarka próbowała rozmawiać z Niemcami. W czasie wyzwalania obozów koncentracyjnych powstały jedne z najbardziej przerażających świadectw hitlerowskich zbrodni – to właśnie Lee była świadkiem dokumentującym te wydarzenia. Po zdobyciu Monachium w 1945. w prywatnym apartamencie dawnej siedziby Hitlera powstało słynne zdjęcie wykonane przez Davida Schermana pt: Lee Miller w wannie Hitlera^[1]. Jest to jedno z najsłynniejszych zdjęć prasowych okresu końca II wojny światowej^[11][13].

Okres powojenny

Dom Lee Miller, oznaczony tablicą upamiętniającą fotografkę

Po wojnie Lee zaczęła cierpieć na bezsenność oraz depresyjne nastroje. Nadużywała alkoholu i nie przypominała już dawnej, silnej kobiety. Rozwiodła się z egipskim mężem i wyszła za brytyjskiego artystę Rolanda Penrose’a(inne języki), z którym romansowała już od dekady^[4]. W wieku 40 lat urodziła syna^[1][4]. Nowożeńcy osiedlili się w posiadłości Farley Farm(inne języki), która wkrótce stała się miejscem spotkań sławnych przyjaciół. W tym samym czasie Lee oddała się swojej nowej pasji kulinarnej, ukończyła paryską szkołę Cordon Bleu i stała się znana z organizowania biesiad artystów, których jej mąż opisywał, a ona sama fotografowała^[14]. Niektórzy autorzy w jej eksperymentalnych potrawach widzą prapoczątki późniejszej o wiele dekad kuchni fusion^[1].

Ostatni cykl zdjęć, które wykonała dla „Vogue’a”, był kpiną z sowieckiej propagandy obrazów „radosnej pracy”. Zdjęcia przedstawiały m.in. Picassa, występującego w roli poczciwego dziadziusia małego synka Penrose’ów, Maxa Ernsta na kolanach brukującego ogrodowe schodki^[1][6] czy dyrektora Museum of Modern Art Alfreda H. Barra karmiącego świnie^[14]. Wkrótce potem „Vogue” zakończył współpracę z Miller ze względu na niedotrzymywanie przez nią terminów^[11].

Lee Miller, cierpiąca na depresję i alkoholizm, umarła w 1977 w swojej posiadłości w Anglii^[1].

Spuścizna

Spuścizną artystki zaopiekował się jej syn, Antony Penrose(inne języki). Na strychu wiejskiej posiadłości rodziców odkrył archiwum ok. 60 tys. negatywów i 20 tys. odbitek i stykówek zdjęć matki. Do lat 70. świat artystyczny praktycznie zapomniał o Lee Miller, a i jej syn za życia matki nie miał pojęcia o jej karierze fotograficznej. Część odnalezionych zdjęć posłużyła do uruchomienia strony internetowej poświęconej artystce, część wykorzystano także do ilustracji kilku jej biografii, m.in. pióra samego Penrose’a (The Lives of Lee Miller; 1988). Za sprawą Antonyego Penrose’a w wielu państwach odbyły się także wystawy retrospektywne dzieł jego matki, m.in. w brytyjskim Imperial War Museum^[4][11][14].

Biografia Lee Miller pióra jej syna została zekranizowana. W filmie "Lee. Na własne oczy" w rolę fotografki wcieliła się Kate Winslet^[15][16]. Polska premiera filmu odbyła się 5 września 2024^[17].