Kutry trałowe projektu 151

Kutry trałowe projektu 151 – typ kutrów trałowych, budowanych w ZSRR i Polsce w latach 50. XX wieku, określany też jako typ TR-40^[2]. Klasyfikowane były też jako trałowce rzeczne.

Kutry trałowe proj. 151 (TR-41)

Radziecki trałowiec proj. 151 na Amurze, 1982
Kraj budowy	ZSRR  Polska
Użytkownicy	Marynarka Wojenna (PRL) (7)  Marynarka Wojenna ZSRR (ok. 78)  Rumunia (8)
Stocznia	Stocznia Rzeczna w Pleniewie
Wejście do służby	1955
Zbudowane okręty	54 (Polska) co najmniej 30 (ZSRR) 6 (Rumunia)
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	46,4 t standardowa 49,2 t pełna
Długość	27,7 m
Szerokość	4,1 m
Zanurzenie	0,6 m
Napęd	2 silniki wysokoprężne Wola 300 (3D12) o łącznej mocy 600 KM, 2 śruby
Prędkość	16 węzłów[1]
Zasięg	500 Mm przy 10 w
Załoga	12-16
Uzbrojenie	2 działka 25 mm plot (1xII) 2 wkm 14,5 plot (1xII) 24 miny

Historia

Kutry te były pierwszymi okrętami zbudowanymi od podstaw w Polsce po II wojnie światowej. Budowano je według licencji radzieckiej, głównie na eksport do ZSRR. Prototypowy kuter został zbudowany w ZSRR w stoczni nr 789 Awangard w Pietrozawodsku^[3][4]. Głównym projektantem był Dmitrij Rudakow z CKB nr 19 w Leningradzie, a dokumentacja została spolonizowana w biurze konstrukcyjnym CBKO-2 w Gdańsku, początkowo pod oznaczeniem projekt 1^[5][4]. Istnieją jednak znaczne rozbieżności w publikacjach odnośnie do miejsc i wielkości całkowitej produkcji kutrów. Prawdopodobnie 30 jednostek zostało zbudowanych od 1954 roku w ZSRR w stoczni Awangard w Pietrozawodsku^{[uwaga 1]}. W latach 1954–58 w Polsce w Stoczni Rzecznej w Pleniewie (późniejsza Stocznia Wisła) zbudowano 7 okrętów tego typu dla polskiej Marynarki Wojennej oraz najprawdopodobniej 48 dla marynarki ZSRR^[6]. Radzieckie okręty nosiły numery z zakresu: RT-20 – 28, RT-33 – 35, RT-145 – 154, RT-157 – 170, RT-175 – 196 (58 numerów)^[1][7]. Ponadto, według niektórych źródeł, 8 niekompletnych kadłubów zostało zakupionych w Polsce przez Rumunię, gdzie ukończono je przed 1960 rokiem. Służyły pod oznaczeniami VD 241-248 na Dunaju do lat 1983-85^[8]. Według jednak publikacji rumuńskich, tylko 6 trałowców VD 241-246 zostało zbudowanych przez stocznię Santierul Naval w Oltenița w latach 1955-59^[9]. Być może 2 kadłuby zostały dostarczone Rumunii przez ZSRR^[4].

Polski kuter trałowy TR-42

Pierwszy okręt o oznaczeniu TR-41 wszedł do polskiej służby 3 kwietnia 1955, kolejne TR-42 – TR-47 weszły do służby do końca 1956 (skrót TR pochodził od: trałowiec rzeczny). W styczniu 1960 kutry TR-41 – TR-47 oprócz oznaczeń otrzymały stałe numery burtowe, odpowiednio: 811 – 817^[4].

Oznaczenie	późniejszy znak burtowy	podniesienie bandery[4]	wycofanie[4]
TR-41	811	3. 04. 1955	15. 07. 1970
TR-42	812 → K-12 (1970)	23. 10. 1955	10. 04. 1971
TR-43	813	8. 01. 1956	15. 07. 1970
TR-44	814	17. 06. 1956	31. 12. 1966
TR-45	815	29. 06. 1956	31. 12. 1966
TR-46	816	19. 08. 1956	15. 07. 1970
TR-47	817 → K-13 (1970)	7. 10. 1956	10. 04. 1971

Polskie kutry tego typu bazowały początkowo w Helu, a od listopada 1956 w Świnoujściu^[10], tworząc dywizjon rzecznych kutrów trałowych. Operowały one głównie na Zalewie Szczecińskim i wodach przybrzeżnych Zatoki Pomorskiej. Zostały wycofane ze służby w latach 1969–1970 i skasowane; dwa z nich jeszcze do 1971 służyły jako jednostki pomocnicze.

Kutry projektu 151 były konstrukcji drewnianej, ze stalową lekko opancerzoną nadbudówką (7 mm)^[1].

Dane techniczne

• wyporność: standardowa – 46,4 ton; pełna – 49,2 ton
• wymiary: długość – 27,7 m; szerokość – 4,1 m; zanurzenie – 0,6 m
• napęd: 2 silniki wysokoprężne Wola 300 (3D12), 12-cylindrowe o łącznej mocy 600 KM, 2 śruby, 2 stery
• prędkość: maksymalna – ok. 15 w, ekonomiczna – 10 w.
• zasięg: 500 mil morskich przy 10 węzłach
• autonomiczność: 5 dób
• zapas paliwa: 2750 kg
• załoga: 16 ludzi (w ZSRR – 12 ludzi^[1])
• uzbrojenie:
  • 1 podwójnie sprzężona armata przeciwlotnicza kaliber 25 mm typu 2M-3M (1xII)
  • 1 podwójnie sprzężony wkm przeciwlotniczy kalibru 14,5 mm typu 2M7 (1xII)^[1] (na wczesnych jednostkach radzieckich wkm 12,7 mm)^[3]
  • do 24 min (w służbie radzieckiej: 25 min JaM, 13 min KPM, 6 min AMD-500)^[1]
  • 24 bomby głębinowe (możliwość)^[1]
• wyposażenie trałowe:
  • trał kontaktowy T-1 (RKT-1^[1]) lub MT-3^[4]
  • trał akustyczny BAT-2^[4]
  • trał SAMT-1^[1]

Uwagi

1. Niektóre publikacje rosyjskie piszą o budowie "ponad 100" jednostek w stoczniach nr 789 i 363 w Leningradzie (za S. Biela, Trałowiec..., s. 82). Brak jednak takiej informacji w wydawnictwie na stulecie Stoczni Średnionewskiej (nr 363) (R. Rochowicz, Kutry..., s.34)

Przypisy

1. A. Pawłow, Wojennyje..., s.140
2. J. Ciślak, Polska..., s. 104, A. Pawłow, Wojennyje..., s. 140. Najwyraźniej TR-40 to oznaczenie kodowe NATO, zaczerpnięte z numerów polskich kutrów (zaczynających się jednak od TR-41).
3. S. Biela, Trałowiec..., s. 81 i n.
4. R. Rochowicz, Kutry..., ss.34-38
5. Jarosław Ciślak, Polska Marynarka Wojenna 1995, Warszawa: Lampart i Bellona, 1995, ISBN 83-86776-08-0, s.104
6. A. Pawłow, Wojennyje..., s. 140 i KRONIKA STOCZNI "WISŁA" (strona zarchiwizowana). J. Ciślak, Polska... podaje 23 okręty dla ZSRR
7. Robert Gardiner (red.), Conway's All the World's Fighting Ships 1947-1995, US Naval Institute Press, 1996, s. 424
8. S. Biela, Trałowiec..., s. 82. Robert Gardiner (red.), Conway's All the World's Fighting Ships 1947-1995, s.327 podaje VD-421 – 428, lecz na zdjęciu w S. Biela widoczny jest trałowiec o numerze VD-246
9. Za S. Biela, Trałowiec..., s. 82. Może chodzić jednak o miejsce wykończenia kadłubów.
10. E. Słoński, Przebazowanie w: Biuletyn Stowarzyszenia Oficerów Marynarki Wojennej Rzeczypospolitej Polskiej nr 2(7)/2002

Bibliografia

• MarekM. Soroka MarekM., Polskie okręty wojenne 1945-1980, Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1986, s. 67-68, ISBN 83-215-3249-7, OCLC 835867384.
• A.S. Pawłow, Wojennyje korabli SSSR i Rossji 1945-1995, Jakuck, 1994 (ros.)
• Stanisław Biela, Trałowiec rzeczny projektu 151 w: Okręty Wojenne nr 101 (3/2010)
• Robert Rochowicz, Kutry trałowe w MW PRL w latach 1955-1982 w: "Morza i Okręty" nr 1/2016, ss.34-38

Zobacz też

• trałowce w polskiej Marynarce Wojennej