Krytonosek ponury

Krytonosek ponury^[4] (Scytalopus vicinior) – gatunek małego ptaka z rodziny krytonosowatych (Rhinocryptidae). Występuje endemicznie w Andach w Kolumbii i Ekwadorze. W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN klasyfikowany jest jako gatunek najmniejszej troski (LC, ang. Least Concern).

Krytonosek ponury

Scytalopus vicinior[1]
J.T. Zimmer, 1939
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	tyrankowce
Rodzina	krytonosowate
Podrodzina	krytonoski
Rodzaj	Scytalopus
Gatunek	krytonosek ponury
Synonimy
Scytalopus panamensis vicinior J.T. Zimmer, 1939[2]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
najmniejszej troski
Zasięg występowania

Systematyka

Takson ten po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał amerykański ornitolog John T. Zimmer w 1939 roku na łamach „American Museum Novitates”. Autor nadał mu nazwę Scytalopus panamensis vicinior, uznając go za podgatunek krytonoska panamskiego, a jako miejsce typowe podał Ricaurte, departament Nariño w Kolumbii^[2][5]. W 1997 roku Krabbe i Schulenberg dokonali rewizji taksonomii kilku gatunków z rodzaju Scytalopus i podnieśli większość z ich podgatunków do rangi gatunku, m.in. omawianego Scytalopus vicinior^[6]. Obecnie krytonosek ponury jest uznawany za osobny gatunek. Jest gatunkiem monotypowym^[7][8].

Etymologia

• Scytalopus: gr. σκυταλη skutalē lub σκυταλον skutalon „kij, pałka”; πους pous, ποδος podos „stopa”^[9].
• vicinior: łac. vicinior, vicinioris – „bardzo blisko”^[10].

Morfologia

Mały ptak z czarnym lub ciemnoszarym dziobem. Nogi i stopy brązowoszare lub czarniawe. Tęczówki ciemnobrązowe. Występuje niewielki dymorfizm płciowy. Samiec jest ciemnoszary. Górna część głowy ciemnoszara, nad oczami dosyć długi biały pasek brwiowy, policzki i okolice oczu szare, podgardle i gardło jasnoszare. Grzbiet zmienia się od ciemnoszarego w okolicach karku do ciemnobrązowego w okolicach ogona. Pokrywy nadogonowe, pokrywy skrzydłowe i krawędzie lotek mocno ciemnobrązowe. Zad ciemny cynamonowo-brązowy. Sterówki czarniawe. Boki i osłony podogonowe ochrowobrązowe z czarniawymi pręgami układającymi się we wzór łusek. Samica jest podobna do samca, ale grzbiet ma bardziej brązowy, szare gardło i dolną część brzucha czasami bardziej ochrową^[11][12]. Długość ciała 12^[11]–12,5 cm^[12]. Szczegółowe wymiary na podstawie^[6]:

	Samiec	Samica
Masa (g)	20,5 – 24,6	22,9 – 24,2
Długość skrzydła (mm)	55 – 60	57 – 60
Długość ogona (mm)	46 – 52
Długość dzioba (mm)	6,6 – 8,3
Długość skoku (mm)	22,8 – 24,3	22,8 – 24,1

Zasięg występowania

Krytonosek ponury występuje na zachodnich zboczach Andów w Kolumbii i Ekwadorze. Zasięg występowania (EOO, Extent of Occurrence) według szacunków organizacji BirdLife International obejmuje około 25,9 tys. km². Występuje w zakresie wysokości od 1250 do 2000 m n.p.m., lokalnie w prowincji Carchi do 2350 m n.p.m.^[12][13]

Ekologia i zachowanie

Jego głównym habitatem jest podszyt wilgotnych lasów górskich, rzadziej ich obrzeża^[12]. Długość pokolenia jest określona na 3,2 lat^[13].

Rozmnażanie

Brak informacji o rozmnażaniu tego gatunku. Okazy w kondycji lęgowej odłowiono w listopadzie, grudniu i kwietniu, a młodociane osobniki obserwowano w listopadzie^[12].

Status

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN krytonosek ponury jest uznawany za gatunek najmniejszej troski (LC, ang. Least Concern)^[3]. Wielkość populacji nie jest oszacowana, gatunek ten jest opisywany jako rzadki. Ze względu na brak dowodów na spadki liczebności bądź istotne zagrożenia dla gatunku BirdLife International ocenia trend liczebności populacji jako prawdopodobnie stabilny^[13].

Przypisy

1. Scytalopus vicinior, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
2. DenisD. Lepage DenisD., Narino Tapaculo Scytalopus vicinior [online], Avibase [dostęp 2024-02-21] (ang.).
3. Scytalopus vicinior, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
4. Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Scytalopodinae Müller,J, 1846 – krytonoski (wersja: 2021-01-01). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2024-04-20].
5. John T.J.T. Zimmer John T.J.T., Studies of Peruvian birds. No. 32, The genus Scytalopus, „American Museum Novitates”, 1044, 1939, s. 11 (ang.).
6. Krabbe, N., T.S.T.S. Schulenberg T.S.T.S., Species limits and natural history of Scytalopus tapaculos (Rhinocryptidae), with descriptions of the Ecuadorian taxa, including three new species, „Ornithological Monographs”, 48, Waszyngton 1997, s. 47–88.
7. HBW and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 8.1 [online], styczeń 2024 [dostęp 2024-04-18].
8. F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v14.1). [dostęp 2024-04-21]. (ang.).
9. Scytalopus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2024-04-18] (ang.).
10. vicinior, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2024-04-21] (ang.).
11. Handbook of the Birds of the World. Josep del Hoyo, Andrew Elliott, David Christie (red.). T. 8: Broadbills to Tapaculos. Barcelona: Lynx Edicions, 2003, s. 773. ISBN 84-87334-50-4. (ang.).
12. Thomas S. Schulenberg & Tom Johnson: Nariño Tapaculo Scytalopus vicinior, version 1.0. [w:] Birds of the World (red. Thomas S. Schulenberg) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020. [dostęp 2024-04-21]. (ang.).
13. Species factsheet: Scytalopus vicinior [online], BirdLife International, 2024 [dostęp 2024-04-21] (ang.).

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
• Nagrania głosów. [w:] xeno-canto [on-line].

Encyklopedie internetowe (takson):

• SNL: nariñotapakulo

Identyfikatory zewnętrzne:

• GBIF: 2490999
• identyfikator iNaturalist: 14767
• ITIS: 562904
• NCBI: 30440
• CoL: 4W5TW