Krížna

Krížna (1574 m) – trzeci co do wysokości nazwany szczyt w grupie górskiej Wielkiej Fatry w Karpatach Zachodnich na Słowacji^[1].

Krížna

Państwo	Słowacja
Położenie	Powiat Martin, Powiat Rużomberk, Powiat Bańska Bystrzyca
Pasmo	Wielka Fatra
Wysokość	1574 m n.p.m.
Położenie na mapie Słowacji Krížna
48°52′36″N 19°04′41″E

Topografia

Rozległy, całkowicie bezleśny masyw Krížnej wznosi się w południowej części Wielkiej Fatry, w jej części zwanej Halną Fatrą (słow. Hôľna Fatra)^[2]. Szczyt położony jest w głównym grzbiecie wododziałowym tej grupy górskiej, rozdzielającym dorzecza Wagu i Hronu. Jest zwornikiem dla czterech grzbietów:

• grzbiet zachodni (Veľký Rigeľ), ciągnący się do Kráľovej skaly,
• grzbiet północny, będący główny grzbietem Wielkiej Fatry, ciągnący się aż do Rużomberku,
• grzbiet wschodni ze szczytami Repište, Veterný vrch, Podšturec,
• grzbiet południowo-wschodni z wzniesieniami Líška i Majerova skala, opadający w widły dolin Hornojelenská i Turecká^[3].

Krížna wznosi się nad 4 dolinami: Dedošová dolina, Revúcka dolina, Hornojelenská dolina i Turecká dolina^[3].

Opis szczytu

Masyw Krížnej zbudowany jest głównie z margli należących do tzw. płaszczowiny kriżniańskiej – wielkiej jednostki geologicznej, występującej w wielu grupach górskich Karpat Zachodnich, która została sklasyfikowana na podstawie badań prowadzonych w tym rejonie i stąd uzyskała swą nazwę. Stosunkowo mało odporny budulec zadecydował o łagodnej rzeźbie masywu: zaokrąglonym szczycie, obłych grzbietach, gładko modelowanych stokach i łagodnie profilowanych dolinach^[2].

Szczyt pokryty jest różnymi odmianami łąk górskich. W południowej części masywu, w rejonie szczytów Malá Krížna (1319 m) i Liška (1445 m) spotkamy nieliczne już płaty kosodrzewiny. Niżej, w trudno dostępnych miejscach w zamknięciach dolin, zachowały się fragmenty pierwotnych lasów jodłowo-bukowych^[2].

Gładkie trawiaste stoki o dużej stromiźnie powodują, że zimą zsuwają się z nich duże lawiny. W 1924 r. na odległość 4 km zeszła lawina, która przywaliła górny koniec górskiej wioski Rybô. Zabiła 18 osób, w tym 15 dzieci^[4].

Krížna wraz z innymi szczytami widziana z okolic góry Zvolen

Na szczycie znajduje się ogrodzony ośrodek wojskowy z antenami i radarami. Dla turystów umieszczono kilka opisanych panoram widokowych.

Tuż pod szczytem, po jego północno-zachodniej stronie^[5], znajduje się niewielki, niski pomniczek ze złamanym śmigłem lotniczym. Upamiętnia on wypadek lekkiego, dwusilnikowego samolotu typu Let L-200A Morava (Československé státní aerolinie; nr rej. OK-OFG), który rozbił się tu 18 sierpnia 1961 r.^[6] Samolot leciał z Brna do Martina. Przy braku widoczności pilot przekonany, że znajduje się nad Kotliną Turczańską, rozpoczął zniżanie w poszukiwaniu lotniska w Martinie. Nie wziął pod uwagę, że silny wiatr zachodni zniósł go znacznie dalej na wschód, niżby to wynikało z jego obliczeń, aż pod główny grzbiet Wielkiej Fatry^[7]. Zginęły wszystkie cztery osoby, będące na pokładzie samolotu^[5].

Turystyka

Krížna jest prawdopodobnie najczęściej odwiedzanym spośród wysokich szczytów Wielkiej Fatry^[2]. Decyduje o tym stosunkowo (jak na warunki wielkofatrzańskie) łatwy dostęp oraz bliskość bazy noclegowej – Horský hotel Kráľova Studňa, Chata pod Borišovom i Salaš pod Súchym vrchom^[1]. Wielkim magnesem jest wspaniała, dookolna panorama ze szczytu, sięgająca na północy po granice Polski, zaś na południu – Węgier^[2]. Na szczyt wiodą znakowane szlaki turystyczne:

hotel górski Kráľova studňa – Kráľova studňa, prameň – Veľký Rigeľ - Krížna. Odległość 4 km, suma podejść 90 m, suma zejść 110 m, czas przejścia 50 min, z powrotem 45 min,

Ostredok – Frčkov – Krížna. Odległość 3 km, suma podejść 309 m, suma zejść 7 m, czas przejścia 1:20 h, z powrotem 1 h,

Vyšná Revúca. Odległość 9,3 km, suma podejść 912 m, suma zejść 45 m, czas przejścia 3:20 h, z powrotem 1 h,

Donovaly – Zwoleń – Motyčská hoľa - Veľký Šturec - Krížna. Odległość 16,3 km, suma podejść 1432 m, suma zejść 845 m, czas przejścia 6:10 h, z powrotem 5:35 h,

ze Starych Hor 3:30 h (z powrotem 2:30 h)

Stare Hory – Majerova skala – Pod Liškou – Líška – Krížna. Odległość 7,7 km, suma podejść 1094 m, suma zejść 2 m, czas przejścia 3:35 h, z powrotem 2:45 h,

Turecká – Salašky – Pod Liškou – Líška – Krížna. Odległość 5,4 km, suma podejść 961 m, suma zejść 2 m, czas przejścia 2:55 h, z powrotem 2 h^[1].

Na szczycie Krížnej krzyżują się dwa główne szlaki Wielkiej Fatry: Cesta hrdinov SNP i Magistrala Wielkofatrzańska (Veľkofatranská Magistrála)^[3].

• 
• 
• 
• 
• 
• 

Przypisy

1. Turystyczna mapa Słowacji. [dostęp 2020-09-17].
2. Mirosław J. Barański, Wielkofatrzańska klasyczna, w: „Gazeta Górska” R. XX, nr 2 (78), wiosna 2012. Wyd. Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK w Krakowie, s. 38-41
3. Veľká Fatra. Turistická a cykloturistická mapa 1:50 000, Banská Bystrica, wyd. Tatraplan, 2017, ISBN 978-80-89134-33-5
4. Majerova skala – kamenná krásavica nad Starohorskou dolinou [online] [dostęp 2019-06-22].
5. Mapa turystyczna. [dostęp 2023-05-23].
6. Incident Let L-200A Morava 18-AUG-1961. [dostęp 2023-05-23]. (ang.).
7. Vznik podniku ČSA – LAO IV.. 31-05-2022. [dostęp 2023-05-23]. (słow.).

Położenie szczytu Krížna w grzbiecie Wielkiej Fatry