Konklawe 1410 (antypapież Jan XXIII)

Konklawe 14-17 maja 1410 – konklawe okresu wielkiej schizmy zachodniej, które wybrało Jana XXIII na drugiego po Aleksandrze V antypapieża obediencji pizańskiej.

Konklawe 1410

Daty i miejsce
14–17 maja 1410
Bolonia
Główne postacie
Dziekan	Gui de Malsec (nieobecny)
Prodziekan	Enrico Minutoli
Kamerling	François de Conzie
Protoprezbiter	Pierre de Thury (nieobecny)
Protoprezbiter elektorów	Angelo d’Anna de Sommariva OSBCam
Protodiakon	Amadeo Saluzzo (nieobecny)
Protodiakon elektorów	Rinaldo Brancaccio
Wybory
Liczba elektorów • uczestnicy • nieobecni	17 6
Wybrany papież
Baldassare Cossa Przybrane imię: Antypapież Jan XXIII

Śmierć Aleksandra V

Aleksander V zmarł późnym wieczorem 3 maja 1410 w Bolonii w pałacu kardynała Baldassare Cossa^[1]. W chwili śmierci Aleksander V cieszył się poparciem większości europejskiej opinii publicznej, był uznawany w Anglii, Francji, Niemczech, Węgrzech, północnych Włoszech, Portugalii, Polsce, Litwie, Państwie Krzyżackim, Skandynawii i łacińskich posiadłościach w Grecji i na Cyprze. Mimo to pozostali dwaj papieże, „rzymski” Grzegorz XII i „awinioński” Benedykt XIII, nie składali broni. Tego pierwszego popierało królestwo Neapolu oraz kilka miast, księstw i diecezji w Niemczech i we Włoszech. Drugi cieszył się uznaniem w Hiszpanii, Szkocji i kilku pomniejszych terytoriach w południowej Francji^[2].

Lista uczestników

Pizańska obediencja w maju 1410 liczyła 23 kardynałów. Siedemnastu z nich (w tym trzynastu Włochów, trzech Francuzów i Hiszpan) uczestniczyło w konklawe^[3]:

Elektor	Tytuł kardynalski	Nominowany	Nominator	Inne funkcje i tytuły
Enrico Minutoli Kardynał z Neapolu[4]	kardynał biskup Sabiny	18 grudnia 1389	Bonifacy IX	archiprezbiter bazyliki liberiańskiej kamerling Świętego Kolegium Kardynałów protektor Zakonu Krzyżackiego
Niccolò Brancaccio Kardynał z Cosenzy[4]	kardynał biskup Albano	18 grudnia 1378	Klemens VII
Jean de Brogny Kardynał z Viviers[4]	kardynał biskup Ostia e Velletri	12 lipca 1385	Klemens VII	wicekanclerz Świętego Kościoła Rzymskiego
Pierre Girard Kardynał z Le Puy[4]	kardynał biskup Tusculum	17 października 1390	Klemens VII	penitencjariusz większy
Angelo d’Anna de Sommariva OSBCam Kardynał z Lodi[4]	kardynał prezbiter S. Pudenziana	17 grudnia 1384	Urban VI
Pedro Fernández de Frías Kardynał z Hiszpanii[4]	kardynał prezbiter S. Prassede	23 stycznia 1394	Klemens VII	wikariusz Rzymu; administrator diecezji Osma
Corrado Caraccioli Kardynał z Mileto[4]	kardynał prezbiter S. Crisogono	12 czerwca 1405	Innocenty VII	administrator diecezji Orvieto
Francesco Uguccione Kardynał z Bordeaux[4]	kardynał prezbiter Ss. IV Coronati	12 czerwca 1405	Innocenty VII	administrator archidiecezji Bordeaux
Giordano Orsini	kardynał prezbiter S. Lorenzo in Damaso	12 czerwca 1405	Innocenty VII	administrator diecezji Pecz
Giovanni Migliorati Kardynał z Rawenny[4]	kardynał prezbiter S. Croce in Gerusalemme	12 czerwca 1405	Innocenty VII	administrator archidiecezji Rawenny komendatariusz opactwa terytorialnego S. Genesio w Brescello
Antonio Calvi Kardynał z Todi[4]	kardynał prezbiter S. Marco	12 czerwca 1405	Innocenty VII	archiprezbiter bazyliki watykańskiej
Rinaldo Brancaccio	kardynał diakon Ss. Vito e Modesto komendatariusz kościoła prezbiterialnego S. Maria in Trastevere	17 grudnia 1384	Urban VI
Landolfo Maramaldo Kardynał z Bari[4]	kardynał diakon S. Nicola in Carcere Tulliano	21 grudnia 1381/18 grudnia 1389[5]	Urban VI (Bonifacy IX)
Baldassare Cossa Kardynał S. Eustachio[4]	kardynał diakon S. Eustachio	27 lutego 1402	Bonifacy IX
Oddone Colonna	kardynał diakon S. Giorgio in Velabro	12 czerwca 1405	Innocenty VII
Pietro Stefaneschi Kardynał S. Angelo[4]	kardynał diakon S. Angelo in Pescheria	12 czerwca 1405	Innocenty VII
Antonio de Challant	kardynał diakon S. Maria in Via Lata	9 maja 1404	Benedykt XIII	administrator archidiecezji Tarentaise

Sobór w Pizie uznał ważność nominacji kardynalskich obydwu rywalizujących obediencji dokonanych przed majem 1408 roku. Z obediencji rzymskiej wywodziło się dwunastu elektorów (w tym czterech mianował Urban VI, dwóch Bonifacy IX, a siedmiu Innocenty VII), a z awiniońskiej pięciu (w tym czterech mianował Klemens VII, a jednego Benedykt XIII).

Kardynał Fernández de Frías w chwili śmierci Aleksandra V przebywał w Rzymie, ale dotarł do Bolonii 12 maja 1410, na dwa dni przed rozpoczęciem konklawe^[6].

Nieobecni

Sześciu kardynałów z pizańskiej obediencji, w tym czterech Francuzów i dwóch Włochów, nie uczestniczyło w wyborze następcy Aleksandra V^[7]:

Elektor	Tytuł kardynalski	Nominowany	Nominator	Inne funkcje i tytuły
Gui de Malsec Kardynał z Poitiers[4]	kardynał biskup Palestriny	20 grudnia 1375	Grzegorz XI	prymas Świętego Kolegium Kardynałów administrator diecezji Agde
Antonio Caetani Kardynał z Akwilei[4]	kardynał biskup Porto e Santa Rufina	27 lutego 1402	Bonifacy IX	archiprezbiter bazyliki laterańskiej penitencjariusz większy administrator diecezji Fiesole
Pierre de Thury Kardynał z Maillezais[4]	kardynał prezbiter S. Susanna	12 lipca 1385	Klemens VII	protoprezbiter Świętego Kolegium Kardynałów wikariusz Awinionu; legat papieski we Francji
Louis de Bar	kardynał prezbiter Ss. XII Apostoli	21 grudnia 1397	Benedykt XIII	legat papieski we Francji i w Niemczech administrator diecezji Langres
Amadeo di Saluzzo Kardynał z Saluzzo[4]	kardynał diakon S. Maria Nuova	23 grudnia 1383	Klemens VII	protodiakon Świętego Kolegium Kardynałów legat papieski w Genewie kamerling Świętego Kolegium Kardynałów
Ludovico Fieschi	kardynał diakon S. Adriano	17 grudnia 1384	Urban VI	wikariusz Forli administrator diecezji Vercelli i Carpentras

Kardynał Malsec jako jedyny został mianowany jeszcze przez Grzegorza XI, ostatniego papieża z czasów przed schizmą. Z pozostałej czwórki dwóch mianował Klemens VII, a po jednym Urban VI, Bonifacy IX i Benedykt XIII.

Kardynałowie Malsec, de Thury, de Bar i Saluzzo przebywali we Francji, Fieschi w Genui, a Caetani wprawdzie był w Bolonii, ale nie mógł uczestniczyć ze względu na chorobę^[8].

Urzędy kurialne w okresie sediswakacji

Obowiązki penitencjariusza większego oraz kamerlinga Świętego Kolegium Kardynałów były wykonywane jednocześnie przez duchownych wywodzących się z obydwu obediencji, którzy dzielili między siebie obowiązki^[9]. Kamerlingiem Świętego Kościoła Rzymskiego był wywodzący się z obediencji awiniońskiej François de Conzie, arcybiskup Narbonne^[10].

Frakcje i kandydaci

W Świętym Kolegium można wyróżnić trzy grupy^[11]:

• ultramontańska, tj. kardynałowie z Francji i Hiszpanii (Brogny, Girard, Challant i Fernández de Frías), a także kardynał Uguccione, będący wprawdzie Włochem z Urbino, ale sprawujący urząd arcybiskupa Bordeaux
• neapolitańska, tj. kardynałowie Minutoli, Niccolò i Rinaldo Brancaccio, d’Anna de Sommariva, Caraccioli, Migliorati, Maramaldo i Cossa
• kardynałowie z Rzymu (Orsini, Colonna, Calvi, Stefaneschi)

Grupy te raczej nie stanowiły jednak zwartych frakcji, być może poza grupą neapolitańską^[12]. Jej oficjalnym kandydatem, wysuniętym przez Baldassare Cossę, był kardynał Caraccioli, jednak faktycznym faworytem był sam Cossa. Jako gospodarz konklawe dysponował on własnymi oddziałami zbrojnymi, nadto miał polityczne poparcie Florencji oraz króla Ludwika II d’Anjou^[13].

Konklawe

14 maja 1410 w pałacu kardynała Cossy w Bolonii rozpoczęły się obrady konklawe. Szybko okazało się, że kandydatury Caraccioliego nikt nie traktuje poważnie, gdyż ten, choć był dobrym i pobożnym duchownym, nie miał żadnych talentów politycznych ani przywódczych. Jedynym poważnym kandydatem od początku był Cossa, który bez trudu uzyskał poparcie kardynałów francuskich i neapolitańskich. Przeciwni mu byli początkowo rzymianie oraz kardynał Uguccione. Argumentowali oni, że Cossa, mający reputację pirata i rozpustnika, nadaje się wprawdzie na świeckiego władcę, ale w żadnym razie na papieża. Opozycja wobec Cossy trwała jednak krótko, a niewykluczone, że niemałą rolę odegrało w tym bogactwo tego kardynała, którym mógł przekupić elektorów^[13].

Wybór Jana XXIII

17 maja, po zaledwie trzech dniach obrad, jednogłośnie wybrano na papieża kardynała diakona Baldassare Cossa. Elekt przyjął imię Jan XXIII. 24 maja przyjął święcenia kapłańskie w bolońskiej katedrze, a następnego dnia został konsekrowany na biskupa przez kardynała biskupa Ostii Jeana de Brogny oraz uroczyście koronowany przez kardynała diakona Rinaldo Brancaccio, zastępującego przy celebracji tego rytu nieobecnego protodiakona Amadeo Saluzzo^[14].

Wybór Jana XXIII utrwalił podział na trzy rywalizujące obediencje i nie doprowadził do zakończenia schizmy w Kościele. Zakończył ją dopiero kilka lat później Sobór w Konstancji.

Przypisy

1. Souchon, s. 89; Eubel, s. 32; Sede Vacante 1410.
2. Zob. Catholic Encyclopedia: Council of Pisa; R. W. Lightbown, R.W. Donatello & Michelozzo. Londyn 1980, s. 4-5; Barbara von Langen-Monheim: Die Informatio seriosa Papst Benedikts XIII. von 1399. Stufen einer kirchenpolitischen Denkschrift von 1399 bis zum Konzil von Perpignan 1408, Dysertacja doktorska, Akwizgran 2004, s. 31; Kazimierz Dopierała, Księga Papieży, Poznań 1996, s. 261, 264, 265.
3. Eubel, s. 32 przyp. 3 i 5; por. Souchon, s. 91 i nast.
4. Od XIV do XVI wieku (a sporadycznie nawet i jeszcze później) rozpowszechniony był zwyczaj nazywania kardynałów (nawet w oficjalnych dokumentach) nie według ich imion i nazwisk, lecz według pseudonimów nawiązujących najczęściej do miejsca pochodzenia, diecezji lub kościoła tytularnego danego kardynała.
5. Maramaldo został wpierw mianowany 21 grudnia 1381 przez Urbana VI, który później pozbawił go godności kardynalskiej. Zrehabilitował go Bonifacy IX w 1389. Jak wszystko wskazuje, jego miejsce w porządku starszeństwa było liczone od rehabilitacji w 1389, a nie od pierwotnej nominacji (Souchon, s. 51 przyp. 1).
6. Souchon, s. 91-92.
7. Souchon, s. 92, 97 przyp. 1; Sede Vacante 1410; por. Eubel, s. 32 przyp. 5, gdzie jednak pominięto kardynała Fieschi.
8. Souchon, s. 91-92, 97 przyp. 1; Sede Vacante 1410.
9. Souchon, s. 278-279, 292-293; Paul Maria Baumgarten, Untersuchungen und Urkunden über die Camera Collegii Cardinalium für die Zeit von 1295 bis 1437, Lipsk 1898, s. L i LIIII.
10. Sur quelques opuscules du camerlingue François de Conziè.
11. Souchon, s. 97-98.
12. Souchon, s. 98.
13. Sede Vacante 1410.
14. Sede Vacante 1410; Eubel, s. 32; por. Souchon, s. 104-105, gdzie jednak data święceń podana jest błędnie na 18 maja 1410.

Bibliografia

• Konrad Eubel, Hierarchia Catholica, vol. I, Padwa 1913-1960
• Martin Souchon: Die Papstwahlen in der Zeit des grossen Schismas, Vol. 2, Verlag von Benno Goeritz 1899

Linki zewnętrzne

• Sede Vacante 1410