Kompleks sorpcyjny

Kompleks sorpcyjny (sorbenty glebowe)^[a] – stosowane w gleboznawstwie określenie stałych (głównie koloidalnych) składników gleby – mineralnych, organicznych i organiczno-mineralnych – biorących w glebie udział w wymiennej sorpcji jonów z roztworu glebowego, w tym biogenów przekazywanych roślinom^[1][2].

Schemat fazowej struktury gleby

Podwójna warstwa elektryczna na powierzchni sorbentu

Charakterystyka kompleksów sorpcyjnych

Osobny artykuł: pojemność sorpcyjna gleby.

Właściwości użytkowe gleb zależą m.in. od powierzchni właściwej koloidów glebowych i gęstości ładunku elektrycznego na powierzchni ich cząstek (zob. podwójna warstwa elektryczna), co znajduje wyraz w wartościach np.:

• całkowitej pojemności sorpcyjnej (T, me/100 gramów gleby),
• pojemności sorpcyjnej kationów wymiennych (PWK), „zasadowej pojemności sorpcyjnej” (S), ; „kationy zasadowe”, „zasady”: np. Ca²⁺, Mg²⁺, K⁺, Na⁺, NH+4),
• stopnia wysycenia gleby zasadami; V = 100 % * S/T,
• hydrolitycznej kwasowości gleby (H_h).

Stwierdzono, że pojemność sorpcyjna T zwiększa się^[3]:

• o 0,34–0,56 milirównoważnika na 100 g gleby ze wzrostem zawartości części koloidalnych o 1 %,
• o 1,14–1,33 milirównoważnika na 100 g gleby ze wzrostem zawartości próchnicy o 1 %,
• o 0,66–2,42 milirównoważnika na 100 g gleby na jeden stopień skali pH.

Tabela zawiera wartości T, S, H_h i V, wyznaczone dla gleb Polski przez H. Pondela^[3].

Typ gleby	Charakterystyka	Rodzaj i gatunek gleby
		piaski		gliny			pyły
		luźne i słabo-gliniaste	gliniaste	lekkie	średnie	ciężkie	pochodzenia wodnego	lessy
brunatne	T	5,3	5,92	7,18	10,38	14,5	9,47	11,6
	S	2,75	3,06	4,97	8,4	12	6,65	9,25
	Hh	2,55	2,86	2,39	1,98	2,5	2,82	2,35
	V	46,2	49,2	65	77,1	80	64,2	76,5
pseudobielicowe	T	4,38	6,02	5,83	7,13	9,99	7,19	9,27
	S	1,96	3,34	3,53	4,58	7,53	4,49	5,98
	Hh	2,42	2,68	2,3	2,55	2,46	2,7	3,29
	V	44,1	53,6	57,9	62,4	73	59,8	62,7
czarne ziemie i czarnoziemy	T	*	10,27	11,34	14,02	20,27	14,29	13,66
	S	*	7,95	9,74	12,38	18,35	12,5	11,15
	Hh	*	2,12	1,6	1,64	1,92	1,79	2,51
	V	*	72,6	82,6	86,1	89,6	86,5	78,7

Uwagi

1. Ze względu na niejednoznaczność pojęcia kompleks proponuje się pojęcie „kompleksy sorpcyjne” zastąpić określeniem „sorbenty glebowe”.