Kompania graniczna KOP „Sapożyn”

Kompania graniczna KOP „Sapożyn” – pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pogranicza pełniący służbę ochronną na granicy polsko-radzieckiej.

Kompania graniczna KOP „Sapożyn”

Historia
Państwo	Polska
Rozformowanie	1939
Organizacja
Dyslokacja	Sapożyn[a]
Formacja	Korpus Ochrony Pogranicza
Podległość	batalion KOP „Hoszcza”

Sapożyn. Pomnik wdzięczności ludności kresowej dla Korpusu Ochrony Pogranicza

Rozmieszczenie baonu KOP „Hoszcza” w 1931

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na podstawie rozkazu szefa Sztabu Generalnego L. dz. 12044/O.de B./24 z 27 września 1924, w pierwszym etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza, sformowano 3 batalion graniczny ^[1][2], a w jego składzie 26 kompanię graniczną KOP „Sapożyn”^[3]. W listopadzie 1936 kompania liczyła 2 oficerów, 8 podoficerów, 4 nadterminowych i 82 żołnierzy służby zasadniczej^[b].

Z dniem 20 maja 1938 dowódca KOP zarządzeniem nr L.1411/tj.og.org/38 reaktywował w 3 kompanii granicznej „Sapożyn” strażnicę KOP „Lidawka”.

W 1939 3 kompania graniczna KOP „Sapożyn” podlegała dowódcy batalionu KOP „Hoszcza”^[4].

Osobny artykuł: kompanie graniczne Korpusu Ochrony Pogranicza.

Służba graniczna

Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi^[5]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza^[6].

3 kompania graniczna „Sapożyn” w 1934 ochraniała odcinek granicy państwowej szerokości 28 kilometrów 888 metrów^[7]. Po stronie sowieckiej granicę ochraniały zastawy „Poddubce”, „Kilikijów”, „Klepacze” i „Dołżok” z komendantury „Annopol”^[8] .

Wydarzenia:

• W meldunku sytuacyjnym z 29 stycznia 1925 napisano: 25 stycznia 1925 na pododcinku kompanii ze strażnicy nr 101 zbiegł do bolszewików st. szer. Małyszko, udając się do Starożewa, gdzie został zatrzymany przez sowiecką straż graniczną^[9].

Kompanie sąsiednie:

• 2 kompania graniczna KOP „Korzec” ⇔ 2 kompania graniczna KOP „Hłuboczek” – 1928^[10], 1929^[11], 1931^[8] , 1932^[12], 1934^[13], 1938^[14]

Struktura organizacyjna

Strażnice kompanii w latach 1928 – 1929^{[15] [10][11][c]}:

• 101 strażnica KOP „Czernica”
• 102 strażnica KOP „Kryłów”
• 103 strażnica KOP „Chutor Kryłowskie”
• 104 strażnica KOP „Paszuki” (później Lidawka)

Strażnice kompanii w latach 1931 – 1938^{[8] [12][13][14][d]}

• strażnica KOP „Bogdanówka”^[e]
• strażnica KOP „Czernica”^[f]
• strażnica KOP „Chutor Kryłowskie”^[g]
• strażnica KOP „Lidawka”^[h] (wcześniej Paszuki)

Organizacja kompanii 17 września 1939^[16]:

• dowództwo kompanii
• pluton odwodowy
• 1 strażnica KOP „Bohdanówka”
• 2 strażnica KOP „Czernica”
• 3 strażnica KOP „Chutor Kryłowskie”
• 4 strażnica KOP „Lidawka”^[i][j]

Dowódcy kompanii

• kpt. Franciszek Gęsior (był 31 lipca 1928 − 9 marca 1929 → dowódca kadry kompanii szkolnej) ^[17] 
• kpt. Władysław Węgrzyński (9 marca 1929 − 29 marca 1929 → dowódca 2 kompanii granicznej) ^[17] 
• kpt. dypl. Bożesław Nieciengiewicz (29 marca 1929 − 20 kwietnia 1929 → dowódca kadry kompanii szkolnej)^[17] 
• kpt. Franciszek Gęsior (20 kwietnia 1929 − 27 maja 1929 → dowódca kadry kompanii szkolnej)^[17] 
• kpt. dypl. Bożesław Nieciengiewicz (27 maja 1929 − 12 kwietnia 1930 → do 70 pp)^[17] 
• kpt. Zygmunt Bagnowski (28 marca 1930 − 16 maja 1933 → dowódca kompanii odwodowej)^[17] 
• kpt. Stefan Jesionek (16 maja 1933 −)^[17] 
• kpt. Stanisław II Marek^[k] (- 1939)

Uwagi

1. wieś Sapożyn, gmina Hoszcza, powiat rówieński, województwo wołyńskie
2. Wykaz stanów etatowych oficerów, podoficerów i żołnierzy KOP przesłanych przez ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna ze sztabu KOP do I oficera do zleceń GISZ płk. dypl. Kazimierza Glabisza. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 368
3. Strażnice nr 101 i 103 zakwaterowane były w „budynkach popolicyjnych”, a strażnice nr 102 i 104 w budynkach prywatnych. Odwód i dowództwo kompanii zakwaterowane było w budynku prywatnym własnym → Wykaz L.dz.KOP 272/1.Br.Op.Wyszk. ↓ 
4. W 2000 Rajmund Szubański napisał, że sformułowania zawarte w artykule „Bataliony, kompanie, strażnice KOP” z 1993 odnoszą się do stanu sprzed 1937 → Szubański 2000 ↓, s. 87. Wymienił następujące strażnice: „Babiń”, „Czernica”, „Huty Kryłowskie” → Szubański 1993 ↓, s. 278
5. wieś Bohdanówka, gmina Korzec, powiat rówieński, województwo wołyńskie
6. wieś Czernica, gmina Majków, powiat rówieński, województwo wołyńskie
7. wieś Kryłów, gmina Majków, powiat rówieński, województwo wołyńskie
8. wieś Paszuki, gmina Majków, powiat rówieński, województwo wołyńskie
9. kolonia Lidawka, gmina Majków, powiat rówieński, województwo wołyńskie
10. Z dniem 20 maja 1938 dowódca KOP zarządzeniem nr L.1411/tj.og.org/38 reaktywował w 3 kompanii granicznej „Sapożyn” strażnicę KOP „Lidawka”.
11. Stanisław II Marek, mjr piech., w KOP od 1935. Do mobilizacji dca 3 kompanii granicznej „Sapożyn”. We wrześniu 1939 dca I baonu piechoty 98 pułku piechoty. Ranny w walkach z Niemcami 16 września 1939 pod Czarnokońcami^[18].

Przypisy

1. Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 152.
2. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 23.
3. Meldunki sytuacyjne KOP ↓, s. 18/25.
4. Szubański 2000 ↓, s. 90.
5. Falkiewicz 1925 ↓, s. 3-4.
6. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 312-314.
7. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 305.
8. Szkice dyslokacyjne ↓.
9. Meldunki sytuacyjne KOP ↓, nr 18/1925.
10. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 6/1928.
11. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 6/1929.
12. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 34/1932.
13. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 58/1934.
14. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 88/1938.
15. Wykaz L.dz.KOP 272/1.Br.Op.Wyszk. ↓.
16. Prochwicz 2003 ↓, s. 312.
17. Obsada oficerska bg „Hoszcza” ↓.
18. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 732.

Bibliografia

• Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa–Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 8388067488.
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924–1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 8390021794.
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (145), 1993. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
• Graficzny wykaz budynków zajmowanych przez oddziały 1 Brygady KOP nr L.dz.KOP 272/1.Br.Op.Wyszk.
• Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/143 do 177/149.)
• Meldunki sytuacyjne dowództwa Korpusu Ochrony Pogranicza → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/217.)
• Szkice dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza i podległych jednostek w latach 1927–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/151.)
• Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Hoszcza” w latach 1927–1934 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.184/76.)