Kompania graniczna KOP „Leonpol”

Kompania graniczna KOP „Leonpol” – pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pogranicza.

Kompania graniczna KOP „Leonpol”

Historia
Państwo	Polska
Rozformowanie	1939
Organizacja
Dyslokacja	Leonpol[a]
Formacja	Korpus Ochrony Pogranicza
Podległość	batalion KOP „Łużki”

Batalion KOP „Łużki” w 1931

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na podstawie rozkazu szefa Sztabu Generalnego L. dz. 12044/O.de B./24 z 27 września 1924, w pierwszym etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza sformowano 5 batalion graniczny^[1][2], a w jego składzie 3 kompanię graniczną KOP. W listopadzie 1936 kompania liczyła 2 oficerów, 8 podoficerów, 4 nadterminowych i 82 żołnierzy służby zasadniczej^[b]. W 1939 3 kompania graniczna KOP „Leonpol” podlegała dowódcy batalionu KOP „Łużki”^[3].

Osobny artykuł: kompanie graniczne Korpusu Ochrony Pogranicza.

Służba graniczna

Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi^[4]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza^[5].

3 kompania graniczna „Leonpol” w 1934 ochraniała odcinek granicy państwowej szerokości 2 kilometrów 50 metrów^[6]. Po stronie sowieckiej granicę ochraniała zastawa „Dryssa” z komendantury „Dryssa”^[7] .

Sąsiednie kompanie graniczne:

• 1 kompania graniczna KOP „Druja” ⇔ 1 kompania graniczna KOP „Małaszki” – 1928^[8], 1931^[7] , 1932^[9], 1934^[10] i w 1938^[11]

Walki w 1939

17 września odwód kompanii KOP „Leonpol” atakował sowiecki oddział w sile ok. 3 kompanii kpt. Faworskiego. Wspierał go pociąg pancerny nr 16. Odwód, wspólnie onsadą strażnicy „Leonpol” stawił opór. Po krótkotrwałej walce, Polacy wycofali się do lasu majątku Leonpol. W starciu zginęło 3 żołnierzy polskich, w tym dowódca kompanii por. Witold Połoński. Według sowieckich źródeł, do 4:45 mieli oni wziąć do niewoli 1 oficera i 30 szeregowych, a potem liczba jeńców wzrosła do 59. Wydaje się ona liczbą znacznie zawyżoną. Być może „jeńcami” stali się także aresztowani cywile. Pozostali obrońcy Leonpola przeszli do Dołhinowa. Nie mogąc dotrzeć w rejon koncentracji baonu, wobec oskrzydlenia przez Sowietów, ostatecznie przekroczyli granicę łotewską^[12].

Tak walki relacjonuje Julian Białowąs z Leonpola^[12]:

Napaść nastąpiła 17 września około 4 rano. Nasi KOP-owcy nie dali się zaskoczyć. Przywitali bolszewików ogniem, ale walka była nierówna. Bolszewików były setki, a z naszej strony kilka dwuosobowych patroli oraz slaby odwód kompanii i nieliczna załoga strażnicy. Strażnica KOP-u położona w odległości 200 metrów od Dźwiny opustoszała. Punkty ogniowe nad brzegiem Dźwiny bolszewicy przykryli ogniem z granatników. (...) Zginął ranny w obie nogi erkaemista, który zacisnąwszy je paskiem od spodni bronił się do wyczerpania amunicji. Miody porucznik tylko w koszuli biegł z kwatery prywatnej do budynku kompanii. Prawie u celu został osaczony przez napastników. Zabił trzech, ale sam został zakłuty bagnetami. Bolszewicy twierdzili, że zabił ich komandira. Zginął też krawiec kompanijny. W czasie strzelaniny przed budynkiem wyskoczył przez okno wprost pod lufę czerwonoarmisty.

Struktura organizacyjna

Strażnice kompanii w latach 1928–1929^[8][13]

• strażnica KOP „Czuryłowo”
• strażnica KOP „Grudzinowo”
• strażnica KOP „Dworczany”
• strażnica KOP „Słoboda”
• strażnica KOP „Uźmiany”^[c]

Strażnice kompanii w latach 1931–1932^[7] [14]

• strażnica KOP „Czuryłowo”^[d]
• strażnica KOP „Grodzinowo”^[e]
• strażnica KOP „Słoboda”^[f]
• strażnica KOP „Uzmiany”^[g]

Strażnice kompanii w latach 1934–1935^[15][16]

• strażnica KOP „Czuryłowo”
• strażnica KOP „Leonpol”
• strażnica KOP „Grudzinowo”
• strażnica KOP „Słoboda”
• strażnica KOP „Uzmiany”

W 1934 powstała strażnica KOP „Leonpol”^[15]

Strażnice kompanii w 1938^[11]

• strażnica KOP „Czuryłowo”
• strażnica KOP „Leonpol”
• strażnica KOP „Słoboda”

Organizacja kompanii 17 września 1939^[17][18]:

• dowództwo kompanii
• pluton odwodowy
• 1 strażnica KOP „Czuryłowo”
• 2 strażnica KOP „Leonpol”
• 3 strażnica KOP „Słoboda”

Dowódcy kompanii

• kpt. Adam Szymański (był 30 IX 1928 – 21 XI 1928 → przesunięty na dowódcę 1 kompanii granicznej)^[19] 
• kpt. Adam Litwiński (24 XI 1928 –)^[19] 
• kpt. Stanisław Michalak (24 XI 1928^[19]  – III 1932^[20][21])
• kpt. Jan Perenc (16 XII 1932 – 19 III 1934 → przeniesiony do 60 pp)^[19] 
• kpt. Jan Witkowski (16 IV 1934 –)^[19] 
• kpt. Tadeusz Sochacki^[h] (- 1939)
• por. Witold Połoński (1939)

Uwagi

1. Miasteczko Leonpol, gmina Leonpol, powiat brasławski, województwo poleskie.
2. Wykaz stanów etatowych oficerów, podoficerów i żołnierzy KOP przesłanych przez ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna ze sztabu KOP do I oficera do zleceń GISZ płk. dypl. Kazimierza Glabisza. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 365.
3. W komunikatach dyslokacyjnych występuje również jako Uzmiany → Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓ .
4. Wieś Czuryłowo Dalekie, gmina Leonpol, powiat brasławski, województwo poleskie.
5. W komunikatach dyslokacyjnych występuje również jako Grudzinowo → Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓ .
6. Wieś Słoboda, gmina Leonpol, powiat brasławski, województwo poleskie.
7. Wieś Uźmiony, gmina Leonpol, powiat brasławski, województwo poleskie.
8. Sochacki Tadeusz Karol (1905-1940), kpt. piech., w KOP od 1935. Do mobilizacji dca 3 kompanii granicznej „Leonpol”. We wrześniu 1939 dca 3 kompanii piechoty I/ 3 pp KOP. Więzień obozu w Kozielsku. Zamordowany przez NKWD. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 749.