Kompania graniczna KOP „Ignalino”

Kompania graniczna KOP „Ignalino” (wcześniej „Kozaczyzna”) – pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pogranicza pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-litewskiej.

Kompania graniczna KOP „Ignalino”

Kompania KOP „Kozaczyzna”

Historia
Państwo	Polska
Rozformowanie	1939
Organizacja
Dyslokacja	Kozaczyzna[a] Ignalino
Formacja	Korpus Ochrony Pogranicza
Podległość	batalion KOP „Nowe Święciany”

Rozmieszczenie batalionu KOP
„Nowe Świeciany” w 1931

Geneza

Do czasu zakończenia wojny polsko-bolszewickiej, czyli do jesieni 1920, wschodnią granicę państwa polskiego wyznaczała linia frontu. Dopiero zarządzeniem z 6 listopada 1920 utworzono Kordon Graniczny Ministerstwa Spraw Wojskowych^[1]. W połowie stycznia 1921 zmodyfikowano formę ochrony granicy i rozpoczęto organizowanie Kordonu Granicznego Naczelnego Dowództwa WP. Obsadzony on miał być przez żandarmerię polową i oddziały wojskowe^[2]. Latem 1921 ochronę granicy wschodniej postanowiło powierzyć Batalionom Celnym^[3]. W Nowych Święcianach rozmieszczono dowództwo i pododdziały sztabowe 43 batalionu celnego, a jego 1 kompania stacjonowała w Ignalinie. W drugiej połowie 1922 przeprowadzono kolejną reorganizację organów strzegących granicy wschodniej^[4]. 1 września 1922 bataliony celne przemianowano na bataliony Straży Granicznej^[5]. Już w następnym roku zlikwidowano Straż Graniczną, a z dniem 1 lipca 1923 pełnienie służby granicznej na wschodnich rubieżach powierzono Policji Państwowej^[6]. W sierpniu 1924 podjęto uchwałę o powołaniu Korpusu Ochrony Pogranicza – formacji zorganizowanej na wzór wojskowy, a będącej w etacie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych^[7].

Formowanie i zmiany organizacyjne

W drugim etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza, w 1925 sformowano 20 batalion graniczny ^[8], a w jego składzie 2 kompanię graniczną KOP. W listopadzie 1936 kompania liczyła 2 oficerów, 9 podoficerów, 5 nadterminowych i 77 żołnierzy służby zasadniczej^[b].

Z dniem 24 sierpnia 1938 dowódca KOP zarządzeniem nr L.5075/tj.og.org/38 przeniósł dowództwo 2 kompanii granicznej z Kozaczyzny do Ignalina. W 1939 2 kompania graniczna KOP „Kozaczyzna” podlegała dowódcy batalionu KOP „Nowe Święciany”^[9].(??)

Osobny artykuł: kompanie graniczne Korpusu Ochrony Pogranicza.

Służba graniczna

Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi^[10]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza^[11].

2 kompania graniczna „Kozaczyzna” w 1934 ochraniała odcinek granicy państwowej szerokości 36 kilometrów 225 metrów^[12].

Wydarzenia:

• 17 września 1928 w okolicach m. Łyngiany na odcinku „Ignalino” zgromadziło się około 700 osób wyznania mojżeszowego. Pielgrzymi posiadali zezwolenie władz administracyjnych na przekroczenie granicy i udanie się na cmentarz żydowski leżący po stronie litewskiej. Pogranicznicy litewscy nie przepuścili grupy pielgrzymów ^[13].

Sąsiednie kompanie graniczne:

• 3 kompania graniczna KOP „Kołtyniany” ⇔ 1 kompania graniczna KOP „Dukszty” – 1929^[14], 1931^[15] , 1932^[16], 1934^[17] i w 1938^[18]

Struktura organizacyjna

Strażnice kompanii w latach 1929 – 1931^[14][15] 

• strażnica KOP „Mejrany”^[c]
• strażnica KOP „Soboliszki”^[d]
• strażnica KOP „Michalino”^[e]
• strażnica KOP „Dwornopol”^[f]
• strażnica KOP „Kuraniszki”^[g]

Strażnice kompanii w latach 1932 – 1939^{[16][17][18][9]}

• strażnica KOP „Mejrany”
• strażnica KOP „Michalino”
• strażnica KOP „Marianowo”^[h]
• strażnica KOP „Dwornopol”
• strażnica KOP „Kuraniszki”

Dowódcy kompanii

• p.o. por. Jakub Szutt (był 30 IX 1928 − 25 IV 1930 → adiutant batalionu )^[19] 
• kpt. Wacław Kotołowski (25 IV 1930 − 25 III 1931 → przeniesiony do 4 pp Leg)^[19] 
• kpt. Antoni Melnarowicz (7 III 1931 − był 12 X 1934)^[19] 
• kpt. Jerzy Bronikowski^[i] (– 1939)

Uwagi

1. miasteczko Kozaczyzna, gmina Dukszty, powiat święciański, województwo wileńskie
2. Wykaz stanów etatowych oficerów, podoficerów i żołnierzy KOP przesłanych przez ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna ze sztabu KOP do I oficera do zleceń GISZ płk. dypl. Kazimierza Glabisza. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 365
3. wieś Mejrany, gmina Daugieliszki Nowe, powiat święciański, województwo wileńskie → Baza miejscowości kresowych
4. wieś Soboliszki, gmina Dukszty, powiat święciański, województwo wileńskie → Baza miejscowości kresowych
5. folwark Michalino, gmina Daugieliszki, powiat święciański, województwo wileńskie → Baza miejscowości kresowych
6. zaścianek Dwornopol, gmina Dukszty, powiat święciański, województwo wileńskie → Baza miejscowości kresowych
7. zaścianek Kuraniszki, gmina Dukszty, powiat święciański, województwo wileńskie → Baza miejscowości kresowych
8. kolonia Marianowo, gmina Melejgany, powiat święciański, województwo wileńskie → Baza miejscowości kresowych
9. Bronikowski Jerzy Euzebiusz (1905-1940), kpt. piech., w KOP od 1938. Do mobilizacji dca 2 kompanii granicznej „Kozaczyzna”. W odtworzonym baonie KOP „Nowe Święciany” pozostał na dotychczas zajmowanym stanowisku. Więzień obozu w Starobielsku. Zamordowany przez NKWD. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 712

Przypisy

1. Dominiczak 1992 ↓, s. 56-58.
2. Dominiczak 1992 ↓, s. 59-63.
3. Polak 1999 ↓, s. 6.
4. Dominiczak 1992 ↓, s. 76.
5. Prochwicz i Kępa 2003 ↓, s. 20.
6. Dominiczak 1992 ↓, s. 94-101.
7. Grochowski (red.) 1994 ↓, s. 7.
8. Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 152.
9. Szubański 2000 ↓, s. 88.
10. Falkiewicz 1925 ↓, s. 3-4.
11. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 312-314.
12. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 292.
13. Meldunki sytuacyjne KOP ↓, s. 31/28.
14. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 9/1929.
15. Szkice dyslokacyjne ↓.
16. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 15/1932.
17. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 52/1934.
18. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 82/1938.
19. Obsada oficerska bg „Nowe Święciany” ↓.

Bibliografia

• Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
• Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
• Lech Grochowski (red.): Korpus Ochrony Pogranicza w 70 rocznicę powstania. Materiały z konferencji popularnonaukowej. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1994.
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. WarszawaPułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 8388067488.
• Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne. Dokumenty organizacyjne. Wybór źródeł. T. 1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-84-6.
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
• Jerzy Prochwicz, Zbigniew Kępa. ABC formacji granicznych II Rzeczypospolitej. „Problemy Ochrony Granic”. 24, 2003. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757.
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
• Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/143 do 177/149.)
• Meldunki sytuacyjne dowództwa Korpusu Ochrony Pogranicza → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/217.)
• Szkice dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza i podległych jednostek w latach 1927–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/151.)
• Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Nowe Święciany” w latach 1928–1934 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.181/87.)