Komisariat Straży Granicznej „Żabie”

Komisariat Straży Granicznej „Żabie” – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-rumuńskiej w latach 1928–1939.

Komisariat Straży Granicznej „Żabie”

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1928
Rozformowanie	1939
Tradycje
Rodowód	Komisariat Straży Celnej „Żabie”
Organizacja
Dyslokacja	Żabie
Formacja	Straż Graniczna
Podległość	Inspektorat Graniczny „Kołomyja”

Geneza

Na wniosek Ministerstwa Skarbu, uchwałą z 10 marca 1920 roku, powołano do życia Straż Celną^[1]. Proces tworzenia Straży Celnej trwał do końca 1922 roku^[2]. Komisariat Straży Celnej „Żabie”, wraz ze swoimi placówkami granicznymi, wszedł w podporządkowanie Inspektoratu Straży Celnej „Worochta”^[3].

W drugiej połowie 1927 roku przystąpiono do gruntownej reorganizacji Straży Celnej^[4]. W praktyce skutkowało to rozwiązaniem tej formacji granicznej.

Rozkazem nr 5 z 16 maja 1928 roku w sprawie organizacji Małopolskiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski powołał komisariat Straży Granicznej „Żabie”, który przejął ochronę granicy od rozwiązywanego komisariatu Straży Celnej^[5].

Osobny artykuł: komisariat Straży Celnej „Żabie”.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Szkic rozmieszczenia batalionu KOP „Nadwórna”

W 1926 roku na terenie odpowiedzialności przyszłego komisariatu Straży Granicznej „Żabie” funkcjonował komisariat Straży Celnej „Uścieryki”^[6]. Posiadał on swoje placówki w miejscowościach: Berwinkowa, Chorocowa, Dołhopole, Fereskula, Hołoszyna, Hryniawa, Hubki, Jabłonica, Klauza Marjen, Polanki, Uścieryki^[6].

Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928 roku, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 roku Straż Graniczną^[7].

Rozkazem nr 5 z 16 maja 1928 roku w sprawie organizacji Małopolskiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski przydzielił komisariat „Żabie” do Inspektoratu Granicznego nr 21 „Kołomyja” i określił jego strukturę organizacyjną^[5].

Już 8 września 1828 roku dowódca Straży Granicznej rozkazem nr 6 w sprawie organizacji Małopolskiego Inspektoratu Okręgowego podpisanym w zastępstwie przez mjr. Wacława Szpilczyńskiego zmieniał organizację komisariatu i ustalał zasięg placówek^[8].

Rozkazem nr 7 z 25 września 1929 roku w sprawie reorganizacji i zmian dyslokacji Małopolskiego Inspektoratu Okręgowego komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski określił numer i nową strukturę komisariatu^[9].

Rozkazem nr 4/31 zastępcy komendanta Straży Granicznej płk. Emila Czaplińskiego z 20 października 1931 roku zniesiono placówkę SG „Krzyworównia”^[10].

Rozkazem nr 4 z 11 października 1932 roku w sprawach organizacji Małopolskiego Inspektoratu Okręgowego i niektórych inspektoratów granicznych, komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski zniósł placówkę I linii „Fereskula”^[11].

Rozkazem nr 3 z 23 czerwca 1934 roku w sprawach […] tworzenia i zniesienia posterunków informacyjnych, komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski zniósł placówkę II linii „Krzywopole”^[12].

Rozkazem nr 2 z 30 listopada 1937 roku w sprawach […] przeniesienia siedzib i likwidacji jednostek, komendant Straży Granicznej płk Jan Gorzechowski utworzył posterunek SG „Pop-Iwan”^[13].

Rozkazem nr 13 z 31 lipca 1939 roku w sprawach […] przeniesienia siedzib i zmiany przydziałów jednostek organizacyjnych, komendant Straży Granicznej gen. bryg. Walerian Czuma zlikwidował placówkę I linii „Bałtaguł” i „Jarowiczora” i w ich miejsce utworzył placówkę I linii „Hołoszczyna”^[14].

Rozkazem nr 2 z 16 stycznia 1939 roku w sprawie przejęcia odcinka granicy polsko-niemieckiej od Korpusu Ochrony Pogranicza na terenie Mazowieckiego Okręgu Straży Granicznej oraz przekazania Korpusowi Ochrony Pogranicza odcinka granicy na terenie Wschodniomałopolskiego Okręgu Straży Granicznej, w związku z przekazaniem Korpusowi Ochrony Pogranicza ochrony części granicy południowej Państwa na odcinku między przełęczą Użocką a stykiem granicy polsko-rumuńsko-czechosłowackiej, komendant Straży Granicznej płk Jan Gorzechowski zarządził likwidację komisariatu Straży Granicznej „Żabie”^[15].

Służba graniczna

Na terenie ochranianym przez komisariat Straży Granicznej „Żabie”, dokładniej na terenie placówki „Szybeny” znajdował się trójstyk granicy polsko-czechosłowacko-rumuńskiej.

Sąsiednie komisariaty:

• komisariat Straży Granicznej „Worochta” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Kosów” – maj 1928,
• komisariat Straży Granicznej „Tatarów” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Kosów” – wrzesień 1928,
• komisariat Straży Granicznej „Worochta” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Kosów” – 1935^[16].

Funkcjonariusze komisariatu

Kierownicy/komendanci komisariatu
stopień	imię i nazwisko	okres pełnienia służby	kolejne stanowisko
podkomisarz	Stanisław Widliński[a]	28 V 1932 –23 IX 1934	kierownik komisariatu „Komańcza”[18]
podkomisarz	Józef Jaroszewski[b]	28 V 1935 – 2 III 1939	kierownik komisariatu „Puck”[19]
aspirant	Tadeusz Piss	2 III 1939[20] -
Zastępcy komendanta komisariatu
starszy strażnik	Stanisław Agapi	1 V 1939[21] –

Struktura organizacyjna

Organizacja komisariatu w maju 1928^[5]:

• komenda – Żabie,
• placówka Straży Granicznej I linii „Rzembronia”,
• placówka Straży Granicznej I linii „Szybeny”,
• placówka Straży Granicznej I linii „Hryniawa”,
• placówka Straży Granicznej I linii „Fereskula”,
• placówka Straży Granicznej II linii „Żabie”.

Organizacja komisariatu we wrześniu 1928^[8]:

• placówka Straży Granicznej I linii „Bystrzec”,
• placówka Straży Granicznej I linii „Szybeny”,
• placówka Straży Granicznej I linii „Hryniawa”,
• placówka Straży Granicznej I linii „Fereskula”,
• placówka Straży Granicznej I linii „Uścieryki”,
• placówka Straży Granicznej II linii „Ardzeluza”,
• placówka Straży Granicznej II linii „Krzyworównia”,
• placówka Straży Granicznej II linii „Żabie”.

Organizacja komisariatu we wrześniu 1929^[22]:

• 1/22 komenda – Żabie,
• placówka Straży Granicznej I linii „Bystrzec”,
• placówka Straży Granicznej I linii „Szybeny”,
• placówka Straży Granicznej I linii „Hryniawa”,
• placówka Straży Granicznej I linii „Fereskula”,
• placówka Straży Granicznej I linii „Dołhopole”,
• placówka Straży Granicznej I linii „Uścieryki”,
• placówka Straży Granicznej II linii „Żabie”,
• placówka Straży Granicznej II linii „Krzyworównia” → zniesiona w 1931,
• placówka Straży Granicznej II linii „Krzywopole”.

Organizacja komisariatu w 1931:

• komenda – Żabie (46 km),
• placówka Straży Granicznej I linii „Bystrzec”,
• placówka Straży Granicznej I linii „Szybeny”,
• placówka Straży Granicznej I linii „Hryniawa”,
• placówka Straży Granicznej I linii „Fereskula” → zniesiona w 1932,
• placówka Straży Granicznej I linii „Dołhopole”,
• placówka Straży Granicznej I linii „Uścieryki”,
• placówka Straży Granicznej II linii „Żabie”,
• placówka Straży Granicznej II linii „Krzyworównia”,
• placówka Straży Granicznej II linii „Krzywopole” → zniesiona w 1934.

Organizacja komisariatu w 1935^[16]:

• komenda – Żabie,
• placówka Straży Granicznej I linii „Bystrzec”,
• placówka Straży Granicznej I linii „Szybeny”,
• placówka Straży Granicznej I linii „Hryniawa”,
• placówka Straży Granicznej I linii „Dołhopole”,
• placówka Straży Granicznej I linii „Uścieryki”,
• placówka Straży Granicznej II linii „Żabie”,
• placówka Straży Granicznej II linii „Krzyworównia”,
• placówka Straży Granicznej II linii „Krzywopole”? (Krzyworównina).

Uwagi

1. Stanisław Widliński – od 1914 żołnierz II Brygady Legionów Polskich. W listopadzie 1918 wstąpił do Wojska Polskiego. Walczył na froncie polsko-ukraińskim w Galicji Wschodniej. Od stycznia 1919 w składzie 1 pułku piechoty Legionów walczył bolszewikami na Wileńszczyźnie i Białorusi. W 1920 brał udział w walkach pod Dyneburgiem. W latach 1926–1930 pełnił służbę w 79 pułku piechoty. 1 czerwca 1932 został przyjęty do Straży Granicznej na stanowisko kierownika placówki w Śląskim Inspektoracie Okręgowym Straży Granicznej. Od 1932 pełnił obowiązki kierownika komisariatu SG „Żabie”, a w 1934 mianowany kierownikiem komisariatu SG „Komańcza”. Po kampanii wrześniowej przedostał się na Węgry i dalej do Francji. W czerwcu 1940 został ewakuowany do Wielkiej Brytanii. Po zakończeniu II wojny światowej mieszkał w Long Maraton koło Stratford. W 1965 powrócił do Polski i zamieszkał w Sanoku^[17].
2. Józef Jaroszewski – od 1914 żołnierz Legionów Polskich w kompanii saperów. Po kryzysie przysięgowym został przeniesiony do austriackiego 160 baonu pospolitego ruszenia. W listopadzie 1918 wstąpił do Wojska Polskiego. 31 grudnia 1918 zostaje przydzielony do 5 Pułku Legionów, wyznaczony na stanowisko dowódcy drużyny saperów 5 pp Leg. Pod Równem został ranny. W sierpniu 1920 został skierowany do Wielkopolskiej Szkoły Podchorążych. 20 grudnia 1920 mianowany dowódcą plutonu w baonie zapasowym 25 pułku piechoty. 16 października 1923 zdemobilizowany. Z dniem 21 sierpnia 1928 został przyjęty do Straży Granicznej w stopniu aspiranta na stanowisko adiutanta i kwatermistrza w IG „Leszno”. 15 sierpnia 1929 przeniesiony na stanowisko instruktora do Centralnej Szkoły SG w Górze Kalwarii, a z dniem 24 września 1932 mianowany oficerem finansowym Centrum. W 1933 odbył praktykę liniową w Małopolskim Inspektoracie Okręgowym SG w Przemyślu, a 11 listopada 1933 mianowany kierownikiem komisariatu SG „Smorze”. Od 28 maja 1935 kierownik komisariatu SG „Żabie”. 2 marca 1939 przeniesiony na stanowisko kierownika komisariatu „Puck”^[19].

Przypisy

1. Dominiczak 1975 ↓, s. 130.
2. Dominiczak 1997 ↓, s. 250.
3. Kozłowski 2012 ↓, s. 33.
4. Kula 1994 ↓, s. 40.
5. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 29.
6. Kozłowski 2012 ↓, s. 32.
7. Goryński 2012 ↓, s. 226.
8. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 31.
9. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 52.
10. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 81.
11. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 85.
12. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 96.
13. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 119.
14. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 181.
15. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 146.
16. Promińska 2011 ↓, s. 5.
17. Kozłowski 2015 ↓, s. 338–339.
18. Kozłowski 2015 ↓, s. 338.
19. Kozłowski 2015 ↓, s. 125–126.
20. Rozkazy KG SG ↓, s. 9/39.
21. Rozkazy KG SG ↓, s. 28/39.
22. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 51.

Bibliografia

• Henryk Dominiczak: Granica polsko-niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Henryk Dominiczak: Granice państwa i ich ochrona na przestrzeni dziejów 966–1996. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1997. ISBN 83-11-08618-4. OCLC 37244743.
• Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918–1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
• Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928–1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].
• Piotr Kozłowski: Zapomniani obrońcy granic południowo-wschodnich II Rzeczypospolitej 1922–1939: słownik biograficzny oficerów, strażników oraz pracowników kontraktowych straży celnej i straży granicznej. Przemyśl: Wydawnictwo Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2015. ISBN 978-83-61329-14-5.
• Piotr Kozłowski. Straż Celna zapomnianą formacją graniczną II Rzeczypospolitej – dyslokacja jednostek granicznych w 1926 roku. „Problemy Ochrony Granic”. 50, 2012. Ketrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej w Kętrzynie. ISSN 1505-1752.
• Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
• KatarzynaK. Promińska KatarzynaK., Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Wschodniomałopolski Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2011.
• Rozkazy Komendy Głównej Straży Granicznej 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.187/30 do 187/41.)