Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kalendarz japoński (jap. 日本の暦 nippon no koyomi) – japoński, tradycyjny system podziału czasu, który w znacznej mierze powstał z chińskiego kalendarza księżycowo-słonecznego. W 1873 roku, w trakcie restauracji Meiji, przyjęto słoneczny kalendarz gregoriański. Współcześnie używa się także słowa karendā (カレンダー) od ang. „calendar”[1][2][3]. Tradycyjny kalendarz jest obecnie używany w celach ceremonialnych, astrologicznych i kulturalnych. Używany jest także system er odnoszący się do okresów panowania cesarzy.
.jpg)
Pierwszy kalendarz dotarł do Japonii z Chin przez Koreę. W połowie VI wieku (okres Yamato) dwór cesarski zaprosił kapłana z kraju zwanego Baekje (lub Paekche, jap. Kudara), w obecnej Korei, aby uczyć się od niego astronomii, geografii oraz jak sporządzić kalendarz. Podobno został on opracowany po raz pierwszy w 604 roku[4].
Wszystkie sprawy związane z kalendarzem były wówczas ustalane przez sąd cesarski w ramach systemu scentralizowanego zarządzania zgodnego z kodeksem prawnym Taihō-ritsuryō (promulgowanym w 702 r.), wprowadzonym w ramach reformy ery Taika[5]. Urząd, który sprawował kontrolę nad przygotowywaniem kalendarza, astronomią, wróżbiarstwem nazywał się Onmyōryō. Kalendarze i wróżby były wówczas nierozłączne. Wskazywały pory roku, wydarzenia roczne oraz codzienne przepowiednie. Były one pisane chińskimi znakami[4].
Od końca X wieku zadanie przygotowania kalendarza zostało przekazane rodzinie Kamo, podczas gdy astronomia przeszła do rodziny Abe, której patriarchą był Seimei Abe (921–1005), on'yōji, specjalista w dziedzinie kalendarzy i wróżbiarstwa[4].
Co miesiąc dostosowywano się do cyklu wzrastania i zanikania księżyca. Ze względu na to, że Księżyc krąży wokół Ziemi w ciągu około 29,5 dnia, konieczne były regulacje poprzez zmienną długość miesięcy: 30 dni (długi miesiąc, „duży księżyc”) lub 29 dni (krótki miesiąc, „mały księżyc”). Ziemia natomiast wykonuje obrót wokół Słońca w 365,25 dni, co powoduje zmiany sezonowe. Zatem powtarzanie długich i krótkich miesięcy stopniowo powodowało rozbieżność pomiędzy rzeczywistą porą roku a kalendarzową. Aby to wyrównać, co kilka lat wstawiano miesiąc przestępny uruzuki. Ustalanie kalendarza było tak ważne, że było pod kontrolą dworu cesarskiego, a w późniejszym okresie Edo pod nadzorem wojskowym siogunatu[4].
W miarę upływu czasu i rozszerzającej się wiedzy o astronomii, rozbieżności pomiędzy kalendarzem a rzeczywistymi zjawiskami stały się problemem. W 1685 roku, czyli w 2. roku ery Jōkyō (1684–1688), Shunkai Shibukawa (1639–1715) opracował poprawioną wersję, znaną jako kalendarz Jōkyō. W późniejszych latach okresu Edo kalendarz był kilkakrotnie weryfikowany, a jego kolejne nazwy pochodziły od nazw er wówczas obowiązujących: Hōreki (1755), Kansei (1798) i Tenpō (1844). Dzięki temu powstał dokładniejszy kalendarz księżycowo-słoneczny (lunisolarny), powiązany z astronomią Zachodu. Wszystkie obliczenia związane z redagowaniem kalendarza sporządzali tenmongata (specjaliści odpowiedzialni za astronomię)[6].
Kalendarze początkowo były przeznaczone wyłącznie dla cesarskiego dworu i arystokracji, ale kiedy pojawiły się kalendarze drukowane coraz więcej ludzi z nich korzystało. Rolnicy uznali je za niezbędne do poznania pór roku, a kupcom ułatwiały dostosowywanie rozliczeń i płatności do zmiennej kolejności długich i krótkich miesięcy księżycowych. Z tych m.in. powodów tworzono i stosowano różne typy kalendarzy, w tym regionalnych, a dla osób, które nie potrafiły czytać – kalendarze obrazkowe (e-goyomi lub mekura-goyomi). Pomagały one uczyć się kolejności długich i krótkich miesięcy. Ich oznaczenia producenci włączali w rysunki, rywalizując ze sobą nowościami i poczuciem humoru. Były szeroko rozpowszechnione wśród ludności w okresie Edo[6][1].
W obiegu były także skrócone kalendarze (ryaku-reki), które można było składać pod kątem własnych potrzeb w codziennym użytku. Podobnie jak obecnie, kupcy rozprowadzali je wśród swoich klientów na koniec roku jako formę reklamy[6].
Rząd Meiji, modernizując państwo, podjął decyzję o zastąpieniu starego kalendarza księżycowego zachodnią wersją gregoriańską w listopadzie 1872 roku. Powstało pewne zamieszanie, ale uczeni, jak Yukichi Fukuzawa (1835–1901) poparli bardziej logiczny kalendarz gregoriański i wydanie publikacji rozpowszechniających zmianę. Nowy kalendarz wszedł w życie od 1 stycznia 1873 roku i jest nadal w użyciu, ale zawiera wiele słów i pojęć pochodzących z kalendarza księżycowego[6].
Obecnie w Japonii wykorzystywane są dwa systemy rachuby lat:
Do zakończenia II wojny światowej był w użyciu również system kōki-nendo (皇紀年度), czyli liczenia lat od początku panowania pierwszego cesarza Jimmu w 660 r.p.n.e.[1]
Współczesne japońskie nazwy miesięcy oznaczają dosłownie „pierwszy miesiąc”, „drugi miesiąc” itd. Odpowiedni liczebnik jest łączony z przyrostkiem -gatsu (miesiąc). Obok cyfrowych kanji w powszechnym użyciu są także cyfry arabskie:
Każdy z miesięcy ma też nazwę tradycyjną, wciąż wykorzystywaną w niektórych sytuacjach, np. w poezji. Spośród tych nazw najszerzej używane jest shiwasu. Nazwy miesięcy w tej formie są niekiedy wykorzystywane w jidaigeki (współczesne sztuki teatralne lub filmy osadzone w realiach okresu Edo lub wcześniejszych). Akapit rozpoczynający list lub pozdrowienie w przemówieniu mogą zawierać jedną z tych nazw, aby wprowadzić poczucie pory roku. Niektóre z tradycyjnych nazw miesięcy służą także jako imiona żeńskie (yayoi i satsuki).
Poniżej tradycyjne nazwy miesięcy i ich częściowe, popularne objaśnienia[8][1][9] (każdy z poniższych miesięcy występował pod różnymi nazwami, a uzasadnienia nazewnictwa są często sprzeczne, co jest wynikiem różnic klimatycznych, geograficznych, dialektów lokalnych itp.:
Początek roku według starego kalendarza japońskiego (przed 1873) przypadał na przełom stycznia i lutego. Z tego powodu stare i nowe nazwy miesięcy nie dotyczą dokładnie tych samych okresów w roku.
Każdy dzień w miesiącu ma nazwę wywodzącą się od numeru porządkowego[7]:
| 1 | 一日 | tsuitachi | 17 | 十七日 | jūshichi-nichi |
| 2 | 二日 | futsu-ka | 18 | 十八日 | jūhachi-nichi |
| 3 | 三日 | mik-ka | 19 | 十九日 | jūku-nichi |
| 4 | 四日 | yok-ka | 20 | 二十日 | hatsu-ka |
| 5 | 五日 | itsu-ka | 21 | 二十一日 | nijūichi-nichi |
| 6 | 六日 | mui-ka | 22 | 二十二日 | nijūni-nichi |
| 7 | 七日 | nano-ka | 23 | 二十三日 | nijūsan-nichi |
| 8 | 八日 | yō-ka | 24 | 二十四日 | nijūyok-ka |
| 9 | 九日 | kokono-ka | 25 | 二十五日 | nijūgo-nichi |
| 10 | 十日 | tō-ka | 26 | 二十六日 | nijūroku-nichi |
| 11 | 十一日 | jūichi-nichi | 27 | 二十七日 | nijūshichi-nichi |
| 12 | 十二日 | jūni-nichi | 28 | 二十八日 | nijūhachi-nichi |
| 13 | 十三日 | jūsan-nichi | 29 | 二十九日 | nijūku-nichi |
| 14 | 十四日 | jūyok-ka | 30 | 三十日 | sanjū-nichi |
| 15 | 十五日 | jūgo-nichi | 31 | 三十一日 | sanjūichi-nichi |
| 16 | 十六日 | jūroku-nichi | |||
W tradycyjnym kalendarzu trzydziesty był ostatnim dniem miesiąca i jego dawna nazwa, misoka, przetrwała do dziś (mimo że sanjūnichi jest bardziej popularne). Ostatni dzień roku to ōmisoka (wielki trzydziesty dzień) i to określenie nadal jest w użyciu.
Miesiąc dzieli się na trzy dekady, z których pierwsza jest nazywana „pierwszą dekadą” (jap. 上の十日; 上旬) kami-no tōka; jōjun), druga – „środkową dekadą” (jap. 中の十日; 中旬 naka-no tōka; chūjun), a ostatnia – „ostatnią dekadą” (jap. 下の十日; 下旬 shimo-no tōka; gejun)[1].
Siedmiodniowy tydzień, z nazwami odpowiadającymi europejskim, pojawił się w Japonii około roku 800 n.e. Aż do 1873 roku, czyli do wprowadzenia kalendarza gregoriańskiego, był używany głównie w astrologii.
Kluczową rolę przy wprowadzaniu tego systemu grał Yukichi Fukuzawa, autor oficjalnych nazw dni tygodnia. Ich nazwy pochodzą od Słońca i Księżyca oraz pięciu planet, których nazwy nawiązują do yin i yang oraz wywodzą od pięciu żywiołów: drewno (Jowisz), ogień (Mars), ziemia (Saturn), metal (Wenus), woda (Merkury)[1], wszystkich wyodrębnianych w taoizmie.
| Dzień tygodnia | Oryginalna nazwa | Transkrypcja | Żywioły / Planety | Nazwa planety po japońsku |
|---|---|---|---|---|
| niedziela | 日曜日 | nichiyōbi | Słońce | 太陽 Taiyō |
| poniedziałek | 月曜日 | getsuyōbi | Księżyc | 月 Tsuki |
| wtorek | 火曜日 | kayōbi | Ogień (Mars) | 火星 Kasei |
| środa | 水曜日 | suiyōbi | Woda (Merkury) | 水星 Suisei |
| czwartek | 木曜日 | mokuyōbi | Drewno (Jowisz) | 木星 Mokusei |
| piątek | 金曜日 | kin'yōbi | Metal (Wenus) | 金星 Kinsei |
| sobota | 土曜日 | doyōbi | Ziemia (Saturn) | 土星 Dosei |
Pojedyncze dni pomiędzy dwoma świętami są wolne. Jeżeli święto przypada w niedzielę, następujący po nim poniedziałek jest dniem wolnym.
| Data | Tłumaczenie nazwy pol. / ang. | Oryginalna nazwa | Wymowa |
|---|---|---|---|
| 1 stycznia | Nowy Rok / New Year's Day | 元日 | Ganjitsu |
| 2. poniedziałek stycznia | Dzień Dojrzałości / Coming of Age Day | 成人の日 | Seijin no Hi |
| 11 lutego | Dzień Upamiętnienia Utworzenia Państwa* / National Foundation Day | 建国記念の日 | Kenkoku Kinen no Hi |
| 23 lutego | Urodziny Cesarza*** (od 2020 r.) / The Emperor's Birthday | 天皇誕生日 | Tennō Tanjōbi |
| 20 marca lub 21 marca | Dzień Równonocy Wiosennej / Vernal Equinox Day | 春分の日 | Shunbun no Hi |
| 29 kwietnia | Dzień Shōwa** / Shōwa Day | 昭和の日 | Shōwa no Hi |
| 3 maja | Dzień Konstytucji** / Constitution Memorial Day | 憲法記念日 | Kenpō Kinenbi |
| 4 maja | Dzień Zieleni** / Greenery Day | みどりの日 | Midori no Hi |
| 5 maja | Dzień Dziecka** / Children's Day | こどもの日 | Kodomo no Hi |
| 3. poniedziałek lipca | Dzień Morza**** / Marine Day | 海の日 | Umi no Hi |
| 11 sierpnia | Dzień Gór / Mountain Day (od 2016 r.) | 山の日 | Yama no Hi |
| 3. poniedziałek września | Dzień Szacunku dla Ludzi Starszych / Respect for the Aged Day | 敬老の日 | Keirō no Hi |
| 23 września lub 24 września | Dzień Równonocy Jesiennej / Autumnal Equinox Day | 秋分の日 | Shūbun no Hi |
| 2. poniedziałek października | Dzień Zdrowia i Sportu / Health and Sports Day | 体育の日 | Taiiku no Hi |
| 3 listopada | Dzień Kultury / Culture Day | 文化の日 | Bunka no Hi |
| 23 listopada | Dzień Dziękczynienia za Pracę / Labour Thanksgiving Day | 勤労感謝の日 | Kinrō Kansha no Hi |
| 23 grudnia | Urodziny Cesarza*** / The Emperor's Birthday | 天皇誕生日 | Tennō Tanjōbi |
* Zgodna z tradycją data założenia Japonii przez cesarza Jimmu w 660 p.n.e. Prawidłowość tej daty jest często kwestionowana.
** Część tzw. Złotego Tygodnia.
*** W związku z abdykacją cesarza Akihito w dniu 30 kwietnia 2019 roku święto będzie przeniesione od 2020 roku na 23 lutego, dzień urodzin nowego cesarza Naruhito, zgodnie z zasadą, że wraz ze zmianą cesarza święto narodowe przenosi się na datę urodzin jego następcy. Ze względu na ceremonie: abdykacji (30 kwietnia) i intronizacji nowego cesarza (1 maja i 22 października), dni 1 maja i 22 października w 2019 roku są świętami narodowymi (Złoty Tydzień ma w 2019 roku łącznie 10 dni). Ponadto, dni 30 kwietnia i 2 maja staną się świętami narodowymi, ponieważ wypadają pomiędzy świętami narodowymi, co z mocy prawa zamienia je również w święta narodowe[10].
**** W 2020 roku święto wyjątkowo przeniesiono na 23 lipca ze względu na XXXII Letnie Igrzyska Olimpijskie 2020[10].
Niektóre dni mają szczególne nazwy zaznaczające zmiany pór roku. 24 sekki (二十四節気 nijūshi-sekki lub 二十四気 nijūshi-ki) to dwadzieścia cztery równe części (pory, sezony, działy) w starym kalendarzu księżycowo-słonecznym. Natomiast zassetsu (雑節) to standardowe dni oznaczające zmianę pór roku, np.: setsubun, higan[1][9]
72 kō (七十二候 shichijūni-kō) to pięciodniowe okresy (minipory roku) uzyskane z dalszego podziału każdego z 24 sekki na trzy podokresy. Przykładowo: Risshun jest podzielony na trzy kō 候: 4-8 lutego, 9-13 lutego, 14-18 lutego[11].
Ilustracja po prawej stronie obrazuje znaczenie majowych trzech dni należących do „Złotego Tygodnia”. Czytając od góry kalendarz pokazuje rok 23 ery Heisei i odpowiadający mu rok „zachodni” 2011. Dni te wypadły wówczas we wtorek, środę i czwartek (znaki na czarnym tle). Czerwone znaki podają nazwy tych trzech świąt: Dzień Konstytucji (3 maja), Dzień Zieleni (4 maja), Dzień Dziecka (5 maja).
Przykładowo, w dniu 3 maja pod nazwą święta widnieje zapis 三りんぼう (三隣亡, sanrin-bō) tłumaczony jako „śmierć trzech sąsiadów”. Nie wiadomo skąd taka nazwa pochodzi, ale została prawdopodobnie utworzona na początku okresu Edo. Napis ten oznacza zły dzień dla architektów i sugeruje, aby nie rozpoczynać tego dnia budowy domu. Może to bowiem nie tylko spowodować jego pożar, ale także trzech sąsiednich[1][9].
Napis poniżej w tym samym dniu: 七赤仏滅, odnosi się do dwóch systemów wróżenia (przesądów ludowych), związanych m.in. z datą urodzin. 七赤 (shichiseki) należy do systemu dziewięciu gwiazd (九星, kyūsei, „dziewięć gwiazd”), a 仏滅 (butsumetsu, „śmierć Buddy”) – sześciu dni (六曜 rokuyō lub 六輝 rokki)[9].
Kolejny napis poniżej つちのえ (tsuchinoe, „starszy brat żywiołu ziemi”, 戊) to piąty znak niebiańskich pni (dziesięciostopniowy system cykliczny), a うま (uma, „koń”, 午) – siódmy znak chińskiego zodiaku (ziemskich gałęzi).
Napis najniżej 旧4.1. oznacza 1. dzień 4. miesiąca dawnego kalendarza księżycowo-słonecznego (lunisolarnego).
Dokładne daty mogą się różnić o ±1 dzień.
| Data | Kanji | Romaji | Opis |
|---|---|---|---|
| 17 stycznia | 冬の土用 | Fuyu-no-doyō** | okres 18 dni poprzedzających początek wiosny |
| 3 lutego | 節分 | Setsubun* | ostatni dzień zimy w tradycyjnym japońskim kalendarzu, dzień przed kalendarzowym początkiem wiosny |
| 21 marca | 春社日 | Haru-shanichi**** | znane także jako 春社 (Harusha, Shunsha), dzień najbliższy równonocy wiosennej (o znaczeniu religijnym dla zbiorów) |
| 18 marca – 24 marca | 春彼岸 | Haru-higan*** | tydzień, w którym przypada równonoc wiosenna; odbywają się wówczas obrzędy buddyjskie |
| 17 kwietnia | 春の土用 | Haru-no-doyō | okres 18 dni poprzedzających początek lata |
| 2 maja | 八十八夜 | Hachijūhachi-ya | osiemdziesiąty ósmy dzień od początku wiosny (dosł. „88 nocy” od Risshun) |
| 11 czerwca | 入梅 | Nyūbai | dosłownie oznacza rozpoczęcie pory deszczowej (tsuyu, 梅雨) |
| 2 lipca | 半夏生 | Hangeshō | 11. dzień po przesileniu letnim; ostatni dzień siewu nasion i sadzenia ryżu |
| 15 lipca | 中元 | Chūgen***** | 15. dzień 7. miesiąca księżycowego; ostatni dzień Święta Lampionów (O-bon, obecnie 15 sierpnia) |
| 20 lipca | 夏の土用 | Natsu-no-doyō | okres 18 dni poprzedzających początek jesieni |
| 1 września | 二百十日 | Nihyaku-tōka | dosł. „210. dzień” (od Risshun) |
| 11 września | 二百二十日 | Nihyaku-hatsuka | dosł. „220. dzień” |
| 20 września – 26 września | 秋彼岸 | Aki-higan | tydzień, w którym przypada równonoc jesienna; odbywają się wówczas obrzędy buddyjskie |
| 22 września | 秋社日 | Aki-shanichi | znane także jako 秋社 (Akisha, Shūsha), dzień równonocy jesiennej (o znaczeniu religijnym dla zbiorów) |
| 20 października | 秋の土用 | Aki-no-doyō | okres 18 dni poprzedzających początek zimy |
Dokładne daty Haru-shanichi i Aki-shanichi mogą się różnić od podanych o ±5 dni. Chūgen zawsze przypada tego samego dnia. Daty wszystkich pozostałych dni mogą się różnić od podanych o ±1 dzień.
Wiele dni zassetsu może przypadać w różnych porach roku: * Setsubun (節分) odnosi się do każdego z dni poprzedzających każdą z pór roku: Risshun, Rikka, Rishū i Rittō; w szczególności do Risshun;
** Doyō (土用) odnosi się do 18 dni poprzedzających każdą porę roku, w szczególności jesieni (ten okres jest uważany za najcieplejszy w całym roku);
*** Higan (彼岸) to siedem dni w połowie wiosny lub jesieni, z Shunbun wypadającym w połowie wiosny i Shūbun w połowie jesieni;
**** Shanichi (社日) to dzień Tsuchinoe (戊) najbliższy Shunbun (połowa wiosny) lub Shūbun (połowa jesieni), który może wypadać do 5 dni przed do 4 dni po Shunbun/Shūbun;
***** Chūgen (中元) to jedno z trzech pierwotnych, chińskich świąt taoistycznych o łącznej nazwie Sangen (三元). Przypadały one na: 15. dzień 1., 7., i 10. miesiąca księżycowego. Były to kolejno: Jōgen (上元), Chūgen (中元), Kagen (下元)[1][12][9].
Poniżej lista pięciu sezonowych świąt (節句 sekku lub 五節句 go-sekku). Zostały oficjalnymi świętami podczas okresu Edo:
Do Sekku nie zalicza się następujących świąt:
Rokuyō (六曜) lub rokki (六輝) to sześć „rodzajów” dni, pozwalających na przewidzenie, czy będzie się danego dnia miało szczęście czy nie[9]. Oznaczenia rokuyō wciąż są powszechnie spotykane w japońskich kalendarzach i często mają zastosowanie przy planowaniu ślubów i pogrzebów. Są to kolejno:
Dni rokuyō w łatwy sposób wylicza się z japońskiego kalendarza księżycowego. Księżycowy 1 stycznia zawsze jest senshō, po czym dni następują w wymienionym porządku do końca miesiąca. Zatem 2 stycznia to tomobiki, 3 stycznia to senbu itd. Księżycowy 1 lutego rozpoczyna tę sekwencję od tomobiki. Księżycowy 1 marca rozpoczyna się od senbu i tak postępuje się w każdym kolejnym miesiącu (1 lipca jest senshō, a 1 grudnia shakkō).
Pierwszy dzień kwietnia oznacza początek roku finansowego i szkolnego.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
