Jeziora Antarktyki

Jeziora niezwykle rzadko występują na powierzchni kontynentu Antarktydy i okolicznych wysp. Ze względu na panujące w Antarktyce temperatury, zbiorniki ciekłej wody zazwyczaj przez cały rok pokryte są lodem (wyjątkiem są niektóre jeziora hiperhalinowe). Życie w jeziorach powierzchniowych ogranicza się do mikroorganizmów, w nielicznych występują też skorupiaki^[1].

Badania metodami geofizycznymi ujawniły istnienie złożonego systemu jezior i sieci rzecznej, ukrytej pod powierzchnią lądolodu Antarktydy. Część jezior położona jest pod kilkukilometrowej grubości warstwą lodu. Mimo to w tych podlodowcowych jeziorach występuje życie^[2]; przypuszcza się, że żyjące tam organizmy mogły ewoluować w izolacji od świata zewnętrznego przez setki tysięcy lat^[3].

Jeziora powierzchniowe

Dolina Taylora z powiększonym obrazem okolic jeziora Bonney

W oazach antarktycznych, nielicznych obszarach kontynentu, które nie są pokryte lądolodem, istnieją niewielkie jeziora utworzone przez wodę z topniejących lodowców. Część z nich jest słodkowodna, a część to jeziora słone, wśród których maleńki staw Don Juan i jezioro Vanda są jednymi z najsilniej zasolonych jezior na Ziemi^[4].

jezioro	powierzchnia w km²	maksymalna głębokość w m	położenie
Jezioro Figurowe	14,8	137	Oaza Bungera
Untersee	11,4	169	Ziemia Królowej Maud
Fryxell	7,8	20	McMurdo Dry Valleys, dolina Taylora
Vida	6,8	5	McMurdo Dry Valleys, dolina Wiktorii
Vanda	5,2	75	McMurdo Dry Valleys, dolina Wrighta
Bonney	4,3	40	McMurdo Dry Valleys, dolina Taylora

Jeziora episzelfowe

Osobny artykuł: Jezioro episzelfowe.

Nietypowy rodzaj jezior powierzchniowych spotykanych na Antarktydzie stanowią słodkowodne jeziora episzelfowe, położone pomiędzy lodowcem szelfowym a lądem stałym^[5]. Zbiorniki te mają połączenie z oceanem, ale ich wody nie mieszają się; wypełniająca je słodka woda unosi się ponad gęstszą, słoną wodą oceaniczną. Największym z takich jezior na Antarktydzie jest Beaver Lake, położone na skraju Lodowca Szelfowego Amery’ego. Jezioro to jest ultra-oligotroficzne, jednak także tu występuje życie^[1].

Jeziora podlodowcowe

Jeziora 90°E i Sowietskaja, widoczne z satelity jako nietypowo gładkie obszary lodu

Osobny artykuł: Jezioro podlodowcowe.

Jeszcze inną grupę jezior na kontynencie stanowi ok. 400 jezior podlodowcowych, położonych pod lądolodem Antarktydy i niemających kontaktu z powierzchnią. W 2004 roku znanych było 145 takich zbiorników^[6], odkrytych dzięki obserwacjom radarowym lub satelitarnym. W ciągu następnych siedmiu lat liczba ta wzrosła do 387^[7], stwierdzono także istnienie pod lodowcem sieci rzecznej łączącej część jezior; obserwacje satelitarne ukazały także niespodziewaną dynamikę tego systemu hydrologicznego, w którym jedne zbiorniki wodne napełniają się kosztem innych^[8].

Część spośród jezior podlodowcowych Antarktydy jest pochodzenia tektonicznego i jako takie, należą one do najgłębszych jezior świata. W oparciu o pomiary anomalii grawitacyjnej, głębokość trzech spośród tych jezior jest szacowana na ponad 900 m^[9].

jezioro	powierzchnia w km²	maksymalna głębokość w m	grubość pokrywy lodowej w m	położenie
Wostok	15 690	870	4000	pod rosyjską stacją polarną Wostok
Jezioro 90°E	2000	~900	2000	77°24′S 90°00′E
Sowietskaja	1600	~900	2000	pod byłą radziecką stacją polarną Sowietskaja
Concordia	~800	200 – 300	4000 – 4100	w pobliżu francusko-włoskiej stacji polarnej Concordia
Jezioro Whillansa	50		800	Ziemia Marii Byrd
Jezioro Ellswortha	28,9	156	3200	Ziemia Ellswortha

Wiercenia

3,5-kilometrowy odwiert prowadzący do warstwy lodu przesiąkniętej wodą z jeziora Wostok (2011)

Odkrycie jezior pod lodowcami Antarktyki skłoniło środowisko naukowe do rozważań nad możliwością istnienia w nich ekosystemów odizolowanych od powierzchni przed tysiącami lat. Próba dowiercenia się do jeziora Wostok, przeprowadzona przez rosyjski zespół w antarktycznym lecie 2010/2011, zakończyła się niepowodzeniem^[7]. Wierceniom towarzyszyły obawy dotyczące skażenia środowiska wodnego naftą i freonami^[10], a nawet możliwości wytryśnięcia wody na powierzchnię, ze względu na jej artezyjski charakter^[11]. Ostatecznie badaczom udało się przebić powierzchnię jeziora w lecie 2011/2012^[12]. Dla uniknięcia skażenia, końcowa część odwiertu została wykonana z wykorzystaniem gorącej wody. Będąca pod ciśnieniem woda z jeziora, zgodnie z przewidywaniami, wpłynęła do odwiertu i zamarzła; naukowcy pobrali z niej próbki do badań^[12].

Pod koniec 2012 roku przeprowadzono próbę wiercenia, którego celem było pobranie próbek wody i osadów ze znacznie mniejszego Jeziora Ellswortha^[7]. Brytyjskiemu zespołowi nie udało się jednak połączyć odwiertu głównego i pomocniczego, potrzebnego dla wyrównania ciśnienia i w tym sezonie misja została odwołana^[13]. W tym samym sezonie letnim, w styczniu 2013 roku amerykański zespół badaczy pobrał próbki z Jeziora Whillansa i potwierdził występowanie w nich organizmów żywych^[2].

Przypisy

1. J. Laybourn-Parry, D.A. Pearce. The biodiversity and ecology of Antarctic lakes: models for evolution. „Philosophical Transactions of the Royal Society B”, 2007-05-21. DOI: 10.1098/rstb.2006.1945. [dostęp 2010-09-04]. (ang.).
2. Quirin Schiermeier. Lake-drilling team discovers life under the ice. „Nature News”, 2013-02-11. DOI: 10.1038/nature.2013.12405. [dostęp 2013-03-09].
3. Study Of Underground Lakes In Antarctica Could Be Critical. Science Daily, 2007-06-06. [dostęp 2011-02-21].
4. The 12 Saltiest Places on Earth.
5. The Northern Ellesmere Ice Shelves, Ecosystems and Climate Impacts: Fiords and Epishelf Lakes. [dostęp 2010-09-04]. (ang.).
6. Antarctic Lakes: 145 and Counting, Scientists Say. National Geographic News, 2004-11-01. [dostęp 2010-09-04]. (ang.).
7. Journey to Antarctica: Mission to Drill Lake Buried Under 2 Miles of Ice. Fox News, 2011-10-11. [dostęp 2011-10-12]. (ang.).
8. Map Characterizes Active Lakes Below Antarctic Ice. 2009-09-02. [dostęp 2011-02-21].
9. Two New Lakes Found Beneath Antarctic Ice Sheet. Lamont-Doherty Earth Observatory, 2006-01-25. [dostęp 2011-02-08].
10. Eric Niiler: Antarctic Drilling Plan Raises Concerns. Discovery News, 2011-02-09. [dostęp 2011-10-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-02-12)].
11. Richard Harris: Deep Below Antarctic Ice, Lake May Soon See Light. npr, 2011-02-03. [dostęp 2011-10-12].
12. Christine Dell’Amore: Russian Scientists Breach Antarctica’s Lake Vostok – Confirmed. National Geographic Daily News, 2012-02-08. [dostęp 2013-01-28]. (ang.).
13. Antarctic lake mission called off. [w:] Subglacial Lake Ellsworth, Antarctica [on-line]. 2012-12-27. [dostęp 2013-01-28]. (ang.).

Linki zewnętrzne

• Michael Studinger’s Homepage on Subglacial Lakes and Lake Vostok (ang.)