Jerzy Kosiński

Jerzy Nikodem Kosiński, urodzony jako Józef Lewinkopf^[1] (ur. 14 czerwca 1933 w Łodzi, zm. 3 maja 1991 w Nowym Jorku) – polsko-amerykański pisarz pochodzenia żydowskiego, piszący w języku angielskim.

Zobacz też: Jerzy Kosiński (modelarz).

Jerzy Kosiński

Joseph Novak

Jerzy Kosiński (1973)
Imię i nazwisko	Jerzy Nikodem Kosiński
Data i miejsce urodzenia	14 czerwca 1933 Łódź
Data i miejsce śmierci	3 maja 1991 Nowy Jork
Narodowość	polska
Alma Mater	Uniwersytet Łódzki
Dziedzina sztuki	literatura
Epoka	współczesność
Ważne dzieła
Malowany ptak Wystarczy być Randka w ciemno Kroki
Nagrody
National Book Award (1969) Nagroda Brytyjskiej Akademii Filmowej w kategorii najlepszy scenariusz (1979)

Jerzy Kosiński (1969)

Laureat National Book Award (1969) za książkę Kroki. Za scenariusz do filmu Wystarczy być, oparty na jego książce, uhonorowany nagrodą BAFTA oraz nominacją do Złotego Globu^[2].

Życiorys

Był synem żydowskiego przemysłowca Mieczysława (Mojżesza) Lewinkopfa i Elżbiety Linieckiej Weinreich. Mieszkali w Łodzi w kamienicy przy ulicy Gdańskiej 74^[3] (do wybuchu II wojny światowej).

Lata II wojny światowej spędził w Sandomierzu i we wsi Dąbrowa Rzeczycka, gdzie dzięki pomocy księdza Eugeniusza Okonia rodzina Lewinkopfów znalazła schronienie w domu polskiej rodziny Andrzeja Warchoła. Rodzina zmieniła nazwisko na Kosiński z fikcyjnymi dokumentami i jego świadectwem chrztu^[4].

Po wojnie w latach 1946–1947 mieszkał w Jeleniej Górze. W latach 1950–1956 zimą był instruktorem narciarskim w Zakopanem, latem kaowcem w Międzyzdrojach^[5]. Studiował socjologię na Uniwersytecie Łódzkim (wśród jego wykładowców był m.in. Józef Chałasiński), następnie był asystentem w Instytucie Historii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk.

W 1957 wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie pozostał na stałe. Podjął studia podyplomowe w Uniwersytecie Columbia i New School for Social Research. W 1965 otrzymał obywatelstwo amerykańskie. Wykładał na amerykańskich uczelniach: Uniwersytecie Wesleyańskim, Uniwersytecie Yale i Uniwersytecie w Princeton^[6]. Był laureatem wielu prestiżowych nagród^[jakich?]. W latach 1973–1975 był prezesem amerykańskiego PEN Clubu^[7][8]. W 1989 odwiedził Polskę (złożył wizytę w Wydawnictwie Czytelnik i był gościem Dziennika Telewizyjnego).

Pisał w języku angielskim. Według niektórych źródeł, „wszystko, co napisał sam Kosiński – kwestia ta dotąd nie jest wyjaśniona – zostało napisane po polsku”^[9]. Początkowo wydawał pod pseudonimem Joseph Novak.

Jego pierwszą żoną była Mary Hayward Weir (1915–1968). W 1968 roku zawarł drugie małżeństwo z pochodzącą z bawarskiej arystokracji Katheriną von Fraunhofer (1933–2007)^[10]. Przez 4 lata był związany z Urszulą Dudziak^[11].

3 maja 1991 zmarł śmiercią samobójczą. Z dużą dawką alkoholu zmieszał dużą dawkę środków nasennych, rozebrał się, wszedł do wanny, a dla pewności założył na głowę torbę foliową^[12]. W pożegnalnej notce napisał: Kładę się teraz do snu, na trochę dłużej niż zwykle. Nazwijmy to wiecznością^[13].

Malowany ptak

Książką, która przyniosła mu światowy rozgłos, był Malowany ptak. Przedstawia ona dramatyczne losy sześcioletniego (w domyśle) żydowskiego chłopca w czasie wojny. Ze względu na opisywane zdarzenia początkowo sądzono, że książka oparta jest na wątkach autobiograficznych^[14], czemu Kosiński nie zaprzeczał. W Polsce, w różnych środowiskach obwołano ją antypolską. W rzeczywistości była ona wytworem fantazji Kosińskiego^[9], co sam potwierdza we wstępie do późniejszych wydań. Jest to drastyczne przedstawienie ludzkiego okrucieństwa i wynaturzeń przypisywanych przez autora mieszkańcom wiejskich okolic Europy Wschodniej. W powieści wielokrotnie wskazywany jest wątek nadużyć w stosunku do mniejszości etnicznych (Cyganie, Żydzi). Osią fabuły Malowanego ptaka jest pojęcie inności i wyobcowania (często pozornego lub powierzchownego) – w kluczowej scenie dzikie ptaki zadziobują osobnika swojego gatunku, który został schwytany i pomalowany przez człowieka w jaskrawe barwy.

W opinii m.in. prof. Iwa Cypriana Pogonowskiego, pornograficzny charakter książki (naturalistyczne opisy gwałtów zbiorowych, seksu z kozłem i psem itp.), będący nadużyciem wobec historiografii Holocaustu, legł u podłoża jej komercyjnej popularności w Ameryce Północnej^[15][16].

Eliot Weinberger w książce Karmic Traces twierdzi, że Kosiński nie mógł być autorem Malowanego ptaka, bowiem jego znajomość języka angielskiego w czasie, gdy książka ta powstała, była jeszcze za słaba. Weinberger utrzymuje, iż Kosiński wykorzystywał teksty pisane przez kilku amerykańskich redaktorów, którzy pracowali dla niego pod kluczem w nowojorskim hotelu^[17]. Do autorstwa Malowanego ptaka miał się przyznać amerykański poeta i tłumacz George Reavey^[18]. Wysuwano też supozycje, że Malowany ptak został napisany po polsku, a następnie przetłumaczony na angielski. W obronie Kosińskiego stanął natomiast dziennikarz John Corry, twierdząc, że oskarżenia o plagiat były inspirowane przez propagandę komunistyczną^[19].

W maju 2010 Václav Marhoul ogłosił, że nabył prawa do filmowej adaptacji powieści Malowany ptak Jerzego Kosińskiego^[20]. W 2013 na Festiwalu Filmowym w Cannes za adaptację książki otrzymał Wyróżnienie Specjalne nagrody ScripTeast im. Krzysztofa Kieślowskiego za scenariusz^[21][22]. W uzasadnieniu werdyktu czytamy: Podjęty z determinacją przez scenarzystę niezwykle trudny i ambitny projekt przyniósł w efekcie fascynujący i poruszający scenariusz, który może doprowadzić do powstania wstrząsającego i poruszającego wyobraźnię filmu^[21]. Film powstał w koprodukcji czesko-słowacko-ukraińskiej. Premiera odbyła się we wrześniu 2019^[23][24].

Wystarczy być

Kolejna książka Kosińskiego, po Steps z 1968 (Kroki) – National Book Award w 1969, która przyniosła mu uznanie nosiła tytuł Wystarczy być (Being There). Opisywała losy upośledzonego umysłowo Chance’a O’Grodnicka (w oryginale: Chauncey Gardinier), który niczego nie rozumiejąc zostaje uznany za genialnego polityka, finansistę i kandydata na prezydenta USA. Jest to karykatura bezmyślnego społeczeństwa, uzależnionego od mediów, a zwłaszcza telewizji. Na podstawie powieści nakręcono film Wystarczy być (1979) w reżyserii Hala Ashby’ego z Peterem Sellersem w roli głównej. Scenariusz do filmu na podstawie książki napisał wraz z Kosińskim nagradzany scenarzysta Robert C. Jones.

Dziennikarze oskarżali Kosińskiego o splagiatowanie powieści Tadeusza Dołęgi-Mostowicza pt. Kariera Nikodema Dyzmy^[12].

Inna twórczość

Kosiński był nie tylko pisarzem. Jako aktor w 1981 zagrał Grigorija Zinowjewa w filmie Czerwoni, w reżyserii Warrena Beatty’ego. Zajmował się także fotografią i czynnie uczestniczył w działalności łódzkiego oddziału Polskiego Towarzystwa Fotograficznego.

Pojawia się również w filmie Nocny kowboj (Midnight Cowboy 1969, reż. John Schlesinger) – niewymieniony w czołówce, w scenie, w której bohaterowie filmu odwiedzają imprezę artystycznej bohemy Nowego Jorku^[25].

Twórczość

• 1960 – The Future Is Ours, Comrade (Przyszłość należy do nas, towarzyszu, wydanie polskie 1996) jako Joseph Novak
• 1962 – No Third Path (Nie ma trzeciej drogi) jako Joseph Novak
• 1965 – The Painted Bird (Malowany ptak, wydanie polskie 1989)
• 1968 – Steps (Kroki, wydanie polskie 1989)
• 1971 – Being There (Wystarczy być, wydanie polskie 1990)
• 1973 – The Devil Tree (Diabelskie drzewo, wydanie polskie 1992)
• 1975 – Cockpit (Cockpit, wydanie polskie 1992)
• 1977 – Blind Date (Randka w ciemno, wydanie polskie 1992)
• 1979 – Passion Play (Pasja, wydanie polskie 1993)
• 1982 – Pinball (Gra, wydanie polskie 1993)
• 1988 – The Hermit of 69th Street (Pustelnik z 69 ulicy, wydanie polskie, 1994)
• 1992 – Passing By (Przechodząc obok – eseje wydane pośmiertnie, wydanie polskie 1994).

Książki poświęcone Kosińskiemu

• Jerzy Kosiński.Twarz i maski, redakcja Jaromir Jedliński (Łódź 1992, Muzeum Sztuki, Łódź & RePrint, Warszawa)
• Czarny ptasior, Joanna Siedlecka (1993, ISBN 83-85458-04-2; (Cis) ISBN 83-85893-03-2 (Marabut)); (Warszawa 2011, wydanie trzecie przejrzane i poprawione, Czerwone i Czarne Sp. z o.o., ISBN 978-83-7700-021-2)
• Pasje Jerzego Kosińskiego, Czesław Czapliński (Warszawa 1993, Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, ISBN 83-7066-328-1)
• Życie po śmierci Jerzego Kosińskiego, Czesław Czapliński (Warszawa 1993, Atena, ISBN 83-85894-00-4)
• Jerzy Kosiński. Biografia, James Park Sloan (Warszawa 1996, wyd. Da Capo, ISBN 83-7157-148-8)
• Jerzy Kosiński: Być Tu i Tam. Materiały z konferencji naukowej: Jerzy Kosiński; Człowiek i dzieło na skrzyżowaniu kultur Łódź 8–10 maja 1995, opracowanie redakcyjne Agnieszka Salska i Grzegorz Gazda (Warszawa 1997, Wydawnictwo Da Capo, ISBN 83-7157-274-3)
• Good night, Dżerzi, Janusz Głowacki (Warszawa 2010, Świat Książki, ISBN 978-83-247-2135-1)
• Jerzy Kosiński, Jerome Charyn (Warszawa 2013, Czarna Owca, ISBN 978-83-7554-645-3)