Jeleń (Jaworzno)

Jeleń – część i dzielnica miasta Jaworzna^[2][3], położona w południowej części nad Przemszą na Pagórach Jaworznickich, do których należą:

• Rudna Góra – 307 m n.p.m.
• Koniówki – 305 m n.p.m.
• Celinowe Górki – 297 m n.p.m.
• Staberek – 285 m n.p.m.

Jeleń

część miasta Jaworzna
Herb
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miasto	Jaworzno
Data założenia	1303
Prawa miejskie	1973–1977
W granicach Jaworzna	1 lutego 1977[1]
SIMC	0940520
Plan Jelenia
Położenie na mapie Jaworzna Jeleń
Położenie na mapie Polski Jeleń
Położenie na mapie województwa śląskiego Jeleń
50°09′54″N 19°14′24″E

W przeszłości Jeleń był wsią, a w latach 1973–1977 miastem.

Jeleń był wsią biskupstwa krakowskiego w powiecie proszowickim w województwie krakowskim w końcu XVI wieku^[4]. Graniczy z dzielnicą Wesołe Miasteczko od północnego zachodu, od północy ze Śródmieściem, Starą Hutą i Byczyną. Od północnego wschodu graniczy z dzielnicą Cezarówka, od południa z Libiążem oraz Chełmkiem i Chrzanowem. Od zachodu graniczy z Imielinem i Mysłowicami.

Przez Jeleń przebiega autostrada A4.

Historia

Pomnik z okazji 700-lecia Jelenia

Pierwsze wzmianki pochodzą z 1242, kiedy to Jeleń stał się własnością biskupów krakowskich i częścią klucza sławkowskiego, a w okresie późniejszym klucza lipowieckiego. W 1303 roku otrzymał od biskupa Jana Muskaty przywilej lokacyjny^[5]. Na terenie miejscowości istniała karczma, warzelnia piwa, łaźnia i rozległe ogrody. W XV w. Jeleń miał prawo do 12 jarmarków rocznie oraz posiadał komorę celną, z której pobierano cło wodne.

Był częścią dawnego powiatu chrzanowskiego (gmina Jaworzno). W 1954 stał się siedzibą gromady Jeleń^[6]. W 1958 roku Jeleń otrzymał status osiedla; włączono wtedy też do niego pobliski Dąb^[7]. Powiększono je w 1960 r., włączając teren Szybu Sobieski (przysiólek Bory), który w tym czasie należał do terytorium Jaworzna^[8]. Prawa miejskie Jeleń uzyskał w 1973 roku^[9].

W 1977 Jeleń zlikwidowano jako osobne miasto^[10] i włączono do Jaworzna jako jego południową dzielnicę^[11].

Na terenie Jelenia noszono i nosi się strój krakowski, jednak w odmianie najbardziej od podkrakowskiego wzorca oddalonej. Kobiecy strój ludowy rozwijał się aż do II wojny światowej. Strój posiadał tradycyjne, roślinne motywy hafciarskie. Zdobiono nimi gorsety szyte z różnobarwnych aksamitów oraz płócienne zapaski.

Obiekty historyczne

• kościół Świętego Krzyża z XVII w.
• studnia na Rynku Jelenia z XVII w.

Inne obiekty i miejsca

• Cmentarz jeleński
• Oczyszczalnia ścieków

Ludzie związani z Jeleniem

Zobacz też kategorie: Ludzie związani z Jeleniem, Ludzie urodzeni w Jeleniu.

• ks. Franciszek Dźwigoński – urodzony w Jeleniu^[12]
• wiceadm. Andrzej Karweta – urodzony w Jeleniu
• prof. dr hab. n. wet. Zenon Sołtysiak - urodzony w Jeleniu

Przypisy

1. Dz.U. z 1977 r. nr 3, poz. 15
2. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
3. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 1 stycznia 2023
4. Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 100.
5. Zbiór dokumentów małopolskich, wyd. S. Kuraś, cz. I, Wrocław 1962, nr 14.
6. Uchwała Nr 20/IV/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 6 października 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu chrzanowskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 17 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 4 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 29 listopada 1954 r., Nr. 11, Poz. 50)
7. Rozporządzenie Rady Ministrów z 29 listopada 1957 r. w sprawie utworzenia niektórych osiedli w województwach: katowickim, kieleckim, krakowskim, lubelskim, poznańskim i wrocławskim (Dziennik Ustaw z 1957 r. nr 59 poz. 317)
8. Rozporządzenie Rady Ministrów z 22 czerwca 1960 r. w sprawie zmiany granic miasta Jaworzna i osiedla Jeleń w powiecie chrzanowskim, województwie krakowskim (Dziennik Ustaw z 1960 r. nr 31 poz. 172)
9. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 30 listopada 1972 r. w sprawie utworzenia, zniesienia i zmiany granic niektórych miast (Dziennik Ustaw z 1972 r. nr 50 poz. 327)
10. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 25 stycznia 1977 r. w sprawie zniesienia niektórych miast w województwie katowickim (Dziennik Ustaw z 1977 r. nr 3 poz. 13)
11. Rozporządzenie Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z 25 stycznia 1977 r. w sprawie zmiany granic niektórych miast w województwie katowickim (Dziennik Ustaw z 1977 r. nr 3 poz. 15)
12. Franciszek Rusek. Pamięci ks. prałata Franciszka Dźwigońskiego. „Wiadomości”. s. 8-9. ISSN 1507-6105.

Zobacz też

• Jaworzno
• gmina Jaworzno

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona internetowa Jaworzna
• Oficjalna strona Ochotniczej Straży Pożarnej Jaworzno Jeleń. osp-jelen.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-05-06)].
• Jeleń 1, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 554.