Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jednota Litewska – Kościół ewangelicko-reformowany, działający od I połowy XVII wieku na terenach Wielkiego Księstwa Litewskiego, a po rozbiorach na tych obszarach, które zostały włączone do zaboru rosyjskiego[1]. W 1918 roku, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, przekształcił się w Jednotę Wileńską.
.jpg)
Najwyższą władzą Jednoty był zbierający się corocznie synod. Obrady początkowo odbywały się w różnych miastach będących stolicami dystryktów, jednak później niemal wyłącznie w Wilnie. Podstawą działania były prawa przyjęte w tzw. Agendzie Wielkiej z 1637 roku oraz zbiór uchwał synodalnych[1].
Będący odpowiednikiem biskupów seniorzy (superindendenci), stojący na czele dystryktów, mieli do pomocy konseniorów (od końca XIX wieku zaprzestano mianować na to stanowisko)[1]. Ordynowanego przez synod pastora nazywano ministrem, księdzem lub kaznodzieją; dla proboszczów stosowano też określenie pierwszy pastor. Niższy był stopień diakona, pozostającego pod nadzorem pastora i uprawnionego do prowadzenia nabożeństw i nauczania katechizmu; byli to wyłącznie mężczyźni, w Jednocie Litewskiej nie było diakonis. Kolejnym i najniższym stopniem w hierarchii był lektor; byli to często kandydaci na duchownych jeszcze przed rozpoczęciem studiów[2].
Kwestiami bieżącymi Jednoty zajmowało się Kolegium Kuratorów, w skład którego wchodzili wybierani dożywotnio kuratorzy świeccy oraz duchowni: urzędujący seniorzy oraz konseniorzy[1].
Na synodzie w 1827 roku wprowadzono wymuszone przez władze carskie zmiany w strukturze organizacyjnej. Utworzono urząd superintendenta generalnego oraz konsystorz, nie miał on jednak władzy wykonawczej we wspólnocie, gdyż podejmowane przez niego uchwały były zatwierdzane przez Kolegium Kuratorów[1].
Superintendentami generalnymi (po wprowadzeniu tego urzędu w Jednocie Litewskiej) byli[3]:
W skład Jednoty Litewskiej wchodziły dystrykty: wileński, białoruski, zaniemeński (od 1825 grodzieński[4]) i żmudzki[5], a do III rozbioru Polski, gdy z powodu przejęcia części ziem przez Prusy nastąpiła reorganizacja struktur Jednoty Litewskiej – podlaski[6].
W 1815 roku do poszczególnych dystryktów należały parafie w miejscowościach[5]:
Większość pastorów Jednoty wywodziła się ze szlachty (w XIX wieku 70%) – na Litwie kalwinizm był zdominowany przez tę warstwę szlachecką. Pozostali, głównie z terenów Żmudzi, byli synami rzemieślników, rzadziej chłopów. Te proporcje uległy odwróceniu dopiero w wieku XX. Duża część duchownych pochodziła ze spowinowaconych „dynastii” pastorskich[7].
Nabożeństwa były odprawiane głównie w języku polskim, ale także niemieckim (głównie dla sprowadzanych z Niemiec robotników majątków i manufaktur magnackich; także, za specjalnym zezwoleniem synodu, dla osób wyznania ewangelicko-augsburskiego)[7] oraz litewskim – już od lat 80. XVII wieku w zborach żmudzkich obowiązywała dwujęzyczność[1]. Wzrost liczby należących do wspólnoty Litwinów nastąpił w XIX wieku. W latach 80. XIX wieku powstały służące czeskim osadnikom na Wołyniu placówki Jednoty w Boratyniu, Kupiczowie i Michałówce[7].
Przy zborach działały liczne szkółki, a przy większych parafiach – szkoły elementarne, w których mogły uczyć się także dziewczęta. Uczęszczali do nich głównie uczniowie obu wyznań ewangelickich, choć także katolicy; odnotowano również uczniów prawosławnych i wyznających judaizm. Jednota prowadziła także dwie szkoły stopnia średniego – gimnazjum w Słucku (funkcjonujące do I wojny światowej, choć w ramach represji po powstaniu styczniowym całkowicie odebrano synodowi Jednoty zarząd szkoły) oraz w Kiejdanach (działało do 1824). Wspólnota przeznaczała na szkolnictwo sporą część swoich funduszy (w 1817 ponad połowę)[8].
W 1654 roku w Zabłudowie utworzono seminarium, mające służyć także Jednocie Małopolskiej, jednak nie działało ono długo[8].
Synod dysponował także kilkoma stypendiami na studia na uczelniach zagranicznych; ich liczba była różna w różnym czasie. Przyszli duchowni i nauczyciele mogli studiować m.in. na uniwersytetach w Lejdzie, Maburgu, we Frankfurcie nad Odrą oraz w Joachimsthalsches Gymnasium w Berlinie. Później, po zakazach kształcenia się poddanych rosyjskich za granicą, możliwości zostały mocno ograniczone i dostępny pozostał wpierw tylko uniwersytet w Królewcu, dzięki stypendiom Radziwiłłów i króla pruskiego, a potem uniwersytet w Dorpacie, jedyny w cesarstwie rosyjskim z wydziałem teologii ewangelickiej (od roku 1823 sześć stypendiów rządu rosyjskiego, od 1838 – cztery)[8].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
