Janornis

Janornis (Yanornis syn. Archaeovolans) – wczesnokredowy ptak, blisko spokrewniony z przodkami dzisiejszych przedstawicieli tej gromady. Nazwa rodzajowa tego dinozaura pochodzi od chińskiej dynastii Yan, której stolicą było Chaoyang i greckiego słowa ornis – ptak. Epitet gatunkowy martini honoruje Larry’ego D. Martina^[1].

Janornis

Yanornis
Zhou i Zhang, 2001
Rekonstrukcja wyglądu za życia
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Ornithurae
Rząd	Yanornithiformes
Rodzina	Songlingornithidae
Rodzaj	Janornis
Synonimy
Archaeovolans repatriatus Czerkas i Xu, 2002 Aberratiodontus wui Gong, Hou i Wang, 2004
Gatunki
Y. martini Zhou i Zhang, 2001 Y. guozhangi Wang et al., 2013

Od 2004 r. odkryto pięć jego okazów^[2]. Wszystkie one zostały odkryte w formacji Jiufotang przy Chaoyang w zachodniej części prowincji Liaoning w Chinach. Wiek tej formacji jest niepewny, ale wielu badaczy szacuje go na wczesny alb ok. 125–120 milionów lat. Był wielkości dużego gołębia i posiadał 10 zębów w szczęce górnej i 20 w dolnej (żuchwie). Potrafił dobrze latać, o czym świadczy kość życzeń (furcula) wygięta w kształcie litery „U”, oraz szybko biegać. Było to zwierzę rybożerne^[3]. Jego przystosowania do tej diety, upodabniające go do należącego do Enantiornithes longipteryksa wynikają z konwergencji^[4]. Natomiast jego zęby i kość życzeń przypominają te występujące u innego przedstawiciela tej grupy – rodzaju Aberratiodontus. Nieobecność kości przedczołowej i nie-diapsydowa czaszka świadczą o przynależności janornisa do Ornithurae – grupy, do której należy też między innymi przodek dzisiejszych ptaków. Jego łopatka i kość krucza nadają skrzydłom podstawowy kształt i budowę, spotykaną u współczesnych ptaków i umożliwiają mocne wymachy skrzydeł w górę i w dół. Janornis był jak świadczą te cechy dobrym lotnikiem, zbliżonym pod tym względem do przedstawicieli Enantiornithes, w odróżnieniu od prymitywniejszych ptaków jak Confuciusornis czy Archaeopteryx, które mogły wymachiwać skrzydłami w ograniczony sposób. Mostek janornisa jest dłuższy niż szerszy i za życia podtrzymywał potężne mięśnie skrzydeł^[5].

Taksonomia i systematyka

Górna część ciała „archeoraptora” – słynnego fałszerstwa paleontologicznego pochodziła od janornisa, tymczasem ogon od dromezaura mikroraptora, a stopy i kończyny tylne od nieznanego zwierzęcia. Wkrótce po wykazaniu, że „archeoraptor” jest fałszerstwem, na podstawie nowego okazu Zhang i Zhou opisali janornisa. Tymczasem Czerkas i Xu w 2002 wydali publikację Feathered Dinosaurs and the Origin of Flight, w której opisali górną część ciała „archeoraptora” jako Archaeovolans repatriatus. Ponieważ nazwa Yanornis jest starsza, ma priorytet, a archeowolansa uważa się obecnie za jej młodszy synonim.

Przeprowadzone w 2006 badania wykazały, że Yanornis, Yixianornis i Songlingornis tworzą monofiletyczny klad. Został on opisany pod nazwą Songlingornithidae, gdyż pierwszym jego opisanym przedstawicielem był Songlingornis^[6]. Ową rodzinę zaliczano do rzędu Yanornithiformes, odrębnego od innych wczesnych ptaków jak Gansus. Jednak niektórzy uważają, że Yanornis i Songlingornis są synonimami^[5], jednak nie jest to pogląd powszechnie akceptowany^[7].

Przypisy

1. Zhou Z. and Zhang F. (2001). "Two new ornithurine birds from the Early Cretaceous of western Liaoning, China." Chinese Science Bulletin, 46 (15), 1258-1264.
2. Zhou i inni, 2002
3. Zhou i inni, 2004
4. Zhou i inni, 2001
5. Gong i inni, 2004
6. Mortimer, 2004, Clarke i inni, 2006
7. Mortimer, 2004

Bibliografia

• Yanornis martini na TheropodDataBase. archosaur.us. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-29)].
• Clarke, Julia A.; Zhou, Zhonghe & Zhang, Fucheng (2006): Insight into the evolution of avian flight from a new clade of Early Cretaceous ornithurines from China and the morphology of Yixianornis grabaui. Journal of Anatomy 208 (3):287-308. doi:10.1111/j.1469-7580.2006.00534.x PDF fulltext Electronic Appendix
• Gong, Enpu; Hou, Lianhai & Wang, Lixia (2004) Enantiornithine Bird with Diapsidian Skull and Its Dental Development in the Early Cretaceous in Liaoning, China. Acta Geologica Sinica 78(1): 1-7.
• Senter, Phil (2006): Scapular orientation in theropods and basal birds, and the origin of flapping flight. Acta Palaeontologica Polonica 51(2): 305–313.
• Zhou, Zhonghe & Zhang, Fucheng (2001): Two new ornithurine birds from the Early Cretaceous of western Liaoning, China. Chinese Science Bulletin 46 (15): 1258-1264.
• Zhou, Zhonghe; Clarke, Julia A. & Zhang, Fucheng (2002): Archaeoraptor's better half. Nature 420:285. doi:10.1038/420285a (HTML abstract)
• Zhou, Zhonghe; Clarke, Julia A.; Zhang, Fucheng & Wings, O. (2004): Gastroliths in Yanornis: an indication of the earliest radical diet-switching and gizzard plasticity in the lineage leading to living birds?. Naturwissenschaften 91:571-574.