Remove ads
Jakow Michajłowicz Swierdłow (ros. Яков Михайлович Свердлов, ur. 22 maja?/3 czerwca 1885 w Niżnym Nowogrodzie, zm. 16 marca 1919 w Orle) – rosyjski polityk pochodzenia żydowskiego, jeden z przywódców bolszewików. Przewodniczący Wszechrosyjskiego Centralnego Komitetu Wykonawczego w latach 1917–1919.
 | |
| Pełne imię i nazwisko |
Jakow Michajłowicz Swierdłow |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Przewodniczący Wszechrosyjskiego Centralnego Komitetu Wykonawczego | |
| Okres |
od 21 listopada 1917 |
| Przynależność polityczna | |
| Poprzednik | |
| Następca | |
Młodość i wczesna działalność rewolucyjna
Był drugim synem żydowskiego rzemieślnika z Niżnego Nowogrodu. Jego ojciec związany był z tajnymi organizacjami rewolucyjnymi i jako grawer wykonał wiele fałszywych pieczęci, które służyły do podrabiania carskich dokumentów urzędowych[1]. Ukończył pięć klas gimnazjum w Niżnym Nowogrodzie, po czym został pomocnikiem aptekarza[2]. Naukę przerwał z powodu niskich ocen, wysokiej absencji i złych relacji z nauczycielami[3]. W 1901 r. wstąpił do Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji[1][2]. Po roku był zawodowym działaczem partyjnym: zajmował się prowadzeniem nielegalnej drukarni, rozprowadzał prasę partyjną, zdobywał fundusze dla organizacji[3].
Brał udział w rewolucji 1905 roku na Uralu i w wydawaniu „Prawdy”[1]. Był kilkakrotnie aresztowany, kilka razy uciekał z więzień. Wydany przez prowokatora Romana Malinowskiego, został zesłany w 1911 na Syberię, do Turuchańska. Karę odbywał wspólnie ze Stalinem[1]. W 1912 r. został wybrany, początkowo zaocznie, do Komitetu Centralnego partii bolszewickiej. W roku następnym partia rozpatrywała możliwość zorganizowania ucieczki Swierdłowa i Stalina, ostatecznie jednak Swierdłow przebywał na zesłaniu do 1917 r. Został zwolniony po rewolucji lutowej i obaleniu caratu, na mocy amnestii ogłoszonej przez Rząd Tymczasowy[1].
1917 r.
Początkowo Jakow Swierdłow stanął na czele organizacji partyjnej na Uralu[1], 29 marca Jakow Swierdłow przybył do Piotrogrodu na wszechrosyjski zjazd rad delegatów robotniczych i żołnierskich, gdzie odczytał rezolucję rady krasnojarskiej, potępiającej imperialistyczny charakter trwającej wojny. Po zakończeniu prac zjazdu z polecenia partii udał się do Jekaterynburga. W dniach 14–15 kwietnia 1917 r. został wybrany na członka Uralskiego Komitetu Obwodowego partii i do końca miesiąca był jednym z przywódców bolszewików na Uralu. W końcu kwietnia 1917 r. brał udział we wszechrosyjskiej konferencji partyjnej w Piotrogrodzie, reprezentując Ural[2]. To wówczas spotkał się z Leninem i został jednym z najbliższych współpracowników Lenina, który cenił sobie jego znakomitą, encyklopedyczną pamięć[4]. Został wybrany do partyjnego Komitetu Centralnego[5] i objął stanowisko jego sekretarza[2]. W wyborach do dum miejskich i rejonowych został zastępcą przewodniczącego dumy rejonu piotrogrodzkiego stolicy[2] (obejmującego Wyspę Piotrogrodzką). Kierował delegacją bolszewicką na I Wszechrosyjski Zjazd Rad w dniach 3–24 czerwca 1917 r.[2]
Po kryzysie lipcowym, aresztowaniu części liderów partyjnych i ucieczce Lenina z Piotrogrodu do kryjówki w Razliwie Swierdłow faktycznie kierował działalnością partii w Piotrogrodzie[5]. W sierpniu tego samego roku spólnie z Feliksem Dzierżyńskim, Wiaczesławem Mienżyńskim oraz Andriejem Bubnowem prowadził wewnątrzpartyjne postępowanie oceniające poczynania bolszewickiej Organizacji Wojskowej podczas kryzysu i w poprzednich tygodniach[6]. Być może w związku z życzeniem Lenina działacze Organizacji Wojskowej nie zostali ukarani za niesubordynację i działania na własną rękę w okresie poprzedzającym kryzys, przypomniano jedynie, iż ich obowiązkiem było realizowanie poleceń komitetu centralnego. Kontrolę nad Organizacją Wojskową i jej pismem Sołdat w imieniu KC powierzono Swierdłowowi oraz Dzierżyńskiemu[6].
Na przełomie lipca i sierpnia 1917 r. Swierdłow przewodniczył pracom VI partyjnego kongresu[7]. Następnie brał udział w organizowaniu oddziałów Czerwonej Gwardii, przygotowaniach do odparcia wystąpienia Korniłowa[2].
.jpg)
Wspólnie z Galiną Flakserman zorganizował spotkanie czołowych działaczy partyjnych w mieszkaniu Nikołaja Suchanowa na Wyspie Piotrogrodzkiej 10/24 października 1917 r., podczas którego zapadła decyzja o przejęciu przez bolszewików władzy drogą zbrojnego przewrotu[8]. Następnie wszedł w skład Piotrogrodzkiego Komitetu Wojskowo-Rewolucyjnego, który został utworzony i przybrał ostateczny kształt między 17 października?/30 października 1917 a 21 października?/3 listopada 1917[9] Brał udział w ostatnich przygotowaniach do zbrojnego wystąpienia bolszewików i ich zwolenników; 24 października?/6 listopada 1917 był jednym z autorów wezwania do żołnierzy, by stanęli po stronie Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich przeciwko Rządowi Tymczasowemu. Podczas przewrotu przebywał w Instytucie Smolnym razem z innymi przywódcami partii[10]. Następnie w imieniu Komitetu Wojskowo-Rewolucyjnego poinformował organizacje bolszewickie w całym kraju o obaleniu Rządu Tymczasowego, wezwał w proklamacji do przejmowania władzy w terenie. Był przewodniczącym frakcji bolszewickiej na II Zjeździe Rad[2].
Po rewolucji październikowej
Bezpośrednio po przejęciu władzy przez bolszewików Swierdłow był początkowo zwolennikiem utworzenia rządu koalicyjnego wszystkich partii socjalistycznych reprezentowanych w Piotrogrodzkiej Radzie Delegatów Robotniczych i Żołnierskich, następnie jednak dał się przekonać Leninowi do zmiany stanowiska i poparcia rządów jedynie z lewicowymi eserowcami[11]. 8 listopada?/21 listopada 1917 po rezygnacji Kamieniewa został przewodniczącym Wszechrosyjskiego Centralnego Komitetu Wykonawczego (WCIK), wskazany na to stanowisko przez Lenina. Do śmierci w 1919 był formalnie głową państwa rosyjskiego[12].
Za sprawą jego starań Wszechrosyjski Centralny Komitet Wykonawczy wyraził aprobatę dla rozpędzenia Zgromadzenia Konstytucyjnego[13]. Był jednym ze zwolenników podpisania pokoju z Państwami Centralnymi (traktat brzeski) w marcu 1918[14].
4 lipca 1918 r. na polecenie Lenina przekazał lokalnym władzom bolszewickim na Uralu, że mają wolną rękę w postępowaniu wobec zdetronizowanego cara Mikołaja II i jego rodziny, przetrzymywanej w Jekaterynburgu. Oznaczało to faktycznie przyzwolenie na zabójstwo Romanowów; wcześniejszy plan bolszewików, by przeprowadzić pokazowy proces Mikołaja, stał się niemożliwy z powodu buntu Korpusu Czechosłowackiego i sukcesów sił kontrrewolucyjnych na Uralu[15]. Rodzina carska została rozstrzelana 17 lipca 1918[16]. Również 4 lipca 1918 r. Swierdłow, jako przewodniczący WCIK, przewodniczył na V Wszechrosyjskim Zjeździe Rad[2]. Po wybuchu w Moskwie powstania lewicowych eserowców był jednym z przywódców jego tłumienia[2]. 2 września 1918 r., kilka dni po zamachu na Lenina, WCIK na wniosek Swierdłowa przyjął rezolucję, w której zapowiadano politykę czerwonego terroru „przeciwko burżuazji i jej agentom”[2]. Swierdłow odmówił przeprowadzenia wyborów tymczasowego przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych[17] i podczas choroby Lenina sam go zastępował, prowadząc posiedzenia Komitetu Centralnego partii bolszewickiej oraz Rady Komisarzy Ludowych[2]. Brał udział w przygotowaniach do I kongresu Kominternu, w organizacji zjazdów rad robotniczych Łotwy, Litwy i Białorusi oraz w organizacji III zjazdu rad Ukrainy[2]. Wracając z Charkowa, gdzie odbywał się zjazd, Swierdłow wystąpił na mityngu w Orle; krótko potem, po powrocie do Moskwy, zmarł[2]. Według oficjalnej wersji Swierdłow padł ofiarą pandemii grypy hiszpanki[17][18].
Został pochowany przy murze kremlowskim[1].
Remove ads
- W okresie od 14 listopada 1924 do 6 września 1991 na jego cześć Jekaterynburg nosił nazwę Swierdłowsk. Po zmianie nazwy miasta na historyczną zachowano jednak nazwę obwodu – swierdłowski. Główna stacja kolejowa w mieście do 30 marca 2010 nosił imię Swierdłowa[19]. W 1927 w mieście pojawił się pomnik bolszewickiego polityka.
- Od 1919 do 1996 jedna z głównych ulic w Charkowie nosiła imię Jakowa Swierdłowa.
- Od 1938 do 2016 jego imieniem nazwano miasto na Ukrainie. Od 12 maja 2016 roku nosi nazwę Dołżańsk.
- Ku jego pamięci został nazwany plac w pobliżu Teatru Bolszoj w Moskwie[20]. Postawiono tu także jego pomnik. W 1990 nazwa placu została zmieniona. W 1991 pomnik Swierdłowa został usunięty i przeniesiony do muzeum. Zdemontowano również popiersie Swierdłowa w podziemnym przejściu moskiewskiego metra.
- Na jego cześć nazwano miejscowość w zachodniej Rosji (obwód kurski) – Swierdłowskij.
Remove ads
Najstarszym bratem Jakowa Swierdłowa był Zinowij Aleksiejewicz Pieszkow vel Pechkoff (Zalman Swierdłow), francuski generał i dyplomata, współpracownik de Gaulle’a. Drugi brat, Wieniamin, przed rewolucją emigrował do USA i założył tam bank, po 1917 r. za namową brata wrócił do Rosji i objął stanowisko komisarza komunikacji, na którym się nie sprawdził. Padł ofiarą wielkiej czystki[1].
Żoną Swierdłowa była Kławdija Nowgorodcewa, również działaczka rewolucyjna i partyjna. Mieli syna Andrieja, oficera NKWD i MGB[1].
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads