Jadów

Jadów (jid. יאַדאָוו, ros. Ядув) – miasto w Polsce położone w województwie mazowieckim, w powiecie wołomińskim, siedziba gminy Jadów^[3][4].

Jadów

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Rynek miejski w Jadowie
Herb
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	wołomiński
Gmina	Jadów
Prawa miejskie	1823–1870, 2023
Burmistrz	Rafał Rozpara
Powierzchnia	4,62[1] km²
Populacja (01.01.2024) • liczba ludności • gęstość	907[1] 196 os./km²
Strefa numeracyjna	25
Kod pocztowy	05-280[2]
Tablice rejestracyjne	WWL
Położenie na mapie gminy Jadów Jadów
Położenie na mapie Polski Jadów
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Jadów
Położenie na mapie powiatu wołomińskiego Jadów
52°28′42″N 21°37′57″E
TERC (TERYT)	1434064
SIMC	0673220[3]
Urząd miejski ul. Jana Pawła II 17 05-280 Jadów
Strona internetowa
BIP

Kościół pw. Znalezienia Krzyża Świętego

Rynek w Jadowie

Zabudowa centrum miasta

Przez miejscowość przepływa Osownica, niewielka rzeka dorzecza Bugu, dopływ Liwca. Przez miasto przebiega droga wojewódzka nr 636.

W drugiej połowie XVI wieku wieś królewska Jadowo położona była w powiecie kamienieckim ziemi nurskiej województwa mazowieckiego^[5]. w 1823 roku Jadów uzyskał lokację miejską^[6], zdegradowany 13 października 1870^[7]. W latach 1867–1954 i od 1973 siedziba gminy Jadów^[8]. W latach 1954–1972 był siedzibą władz gromady Jadów^[9]. Ponowne nadanie statusu miasta nastąpiło 1 stycznia 2023^[10].

Jadów jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii św. Jakuba Apostoła^[11].

Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. miasto liczyło 907 mieszkańców, będąc 105. najludniejszym miastem w województwie^[1].

Historia

Początki Jadowa datują się na przełom XIV i XV wieku. Dzięki położeniu na skrzyżowaniu szlaków handlowych w 1475 r., Jadów otrzymał przywilej targowy i prawo organizowania jarmarków. W 1483 r., za panowania księcia mazowieckiego Bolesława IV, erygowana została parafia jadowska. Okres świetności Jadowa przypadał na XIX wiek. W 1823 r., na skutek starań hr. Stanisława Kostki Zamoyskiego, Jadów otrzymał prawa miejskie^[12]. Rozwój miasteczka przerwało powstanie styczniowe 1863 roku.

W lipcu 1932 podczas protestu chłopskiego we wsi w czasie interwencji policji państwowej zginęło 3 chłopów^[13].

Podczas okupacji hitlerowskiej, 17 października 1940 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 2500 Żydów. 23 września 1942 zostali wywiezieni do obozu zagłady Treblinka II i tam zamordowani^[14].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa siedleckiego.

Odzyskanie praw miejskich w 2023 r.

5 sierpnia 2021, na podstawie uchwały Rady Gminy XII/73/2011 w sprawie określenia zasad i trybu przeprowadzania konsultacji społecznych z mieszkańcami, wójt gminy wydał Zarządzenie nr 42/21 w sprawie przeprowadzenia z mieszkańcami gminy Jadów konsultacji dotyczących wniosku o nadanie statusu miasta miejscowości Jadów. Termin konsultacji 5 sierpnia–30 września 2021^[15]. 97,30% mieszkańców w sołectwie Jadów opowiedziało się za przywróceniem praw miejskich przy frekwencji 8,84%; w pozostałych sołectwach gminy poparcie wynosiło 86,33% przy frekwencji 8,74%^[16]. 28 marca 2022, na podstawie wyników konsultacji społecznych w 2021 roku, radni podjęli uchwałę XXXVIII/307/22 w sprawie wystąpienia z wnioskiem o przywrócenie praw miejskich dla Jadowa^[17]. 1 stycznia 2023 doszło do przywrócenia statusu miasta^[10].

Zabytki i obiekty historyczne

• Sanktuarium Świętego Krzyża – murowany kościół, wzniesiony na miejscu poprzednich drewnianych w latach 1882–1886, według projektu Józefa Piusa Dziekońskiego. Wewnątrz znajdują się rokokowe organy. Kościół został podniesiony do rangi sanktuarium przez arcybiskupa Henryka Hosera 15 września 2013 roku.
• na cmentarzu grzebalnym w kaplicy wzniesionej w końcu XIX w. znajduje się obraz Chrystusa w grobie, autorstwa Miłosza Kotarbińskiego, oraz późnoklasycystyczny nagrobek z piaskowca Fryderyki z Ditzów Kotarbińskiej (zm. 1863).

Osoby związane z miejscowością

• Leon Bokiewicz – lekarz i etnograf zmarły w Jadowie;
• Janina Maria Jankowska – dziennikarka, reporterka radiowa, działaczka opozycji demokratycznej, urodzona w Jadowie;
• Gustaw Orlicz-Dreszer – generał urodzony w Jadowie.

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Jadowie
• Cmentarz parafialny w Jadowie
• Parafia św. Jakuba Apostoła w Jadowie

Przypisy

1. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23] (pol.).
2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 362 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
3. GUS. Wyszukiwarka TERYT.
4. Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
5. Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
6. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 34–35.
7. Postanowienie z 28 sierpnia (9 września) 1870, ogłoszone 1 (13) października 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 243, s. 369).
8. Uchwała Nr XX/93/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 1 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie warszawskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 12 grudnia 1972, Nr 20, Poz. 407).
9. Uchwała Nr VI/10/23/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu wołomińskiego; w ramach Zarządzenia Nr Or. V-0/1/54 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 29 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 4 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 1 grudnia 1954 r., Nr. 11, Poz. 67).
10. Dz.U. z 2022 r. poz. 1597.
11. Opis parafii na stronie diecezji warszawsko-praskiej
12. Jadów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 362.
13. Stanisław Giza. Kalendarz wydarzeń historii ruchu ludowego 1895-1965. Warszawa 1967, s. 118.
14. Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 380.
15. Zarządzenie 42/21.
16. Projekt (z uzasadnieniem) z dnia 7 lipca 2022 r. Rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast oraz nadania niektórym miejscowościom statusu miasta.
17. Radni podjęli decyzję w sprawie przywrócenia praw miejskich dla Jadowa.

Linki zewnętrzne

• Jadów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 362.
• Strona Jadowa
• Historia Żydów w Jadowie na portalu Wirtualny Sztetl
• Zdjęcie satelitarne
• Historia Jadowa na portalu dawny.pl

Encyklopedie internetowe (miasto):

• PWN: 3916248