Językoznawstwo konfrontatywne

Językoznawstwo kontrastywne lub językoznawstwo konfrontatywne – dział językoznawstwa zajmujący się porównywaniem dwóch (lub więcej niż dwóch) języków w aspekcie synchronicznym^[1].

Początki językoznawczych badań kontrastywnych sięgają lat pięćdziesiątych XX wieku. Za twórców językoznawstwa kontrastywnego są uważani tacy badacze amerykańscy jak Charles C. Fries i Robert Lado. Ich tezy zostały w latach sześćdziesiątych przejęte przez Center for Applied Linguistics w Waszyngtonie, gdzie pod redakcją Charlesa A. Fergusona zaczęto publikować prace kontrastywne dotyczące fonetyki i gramatyki języków obcych nauczanych wówczas w Stanach Zjednoczonych. Wychodzono z założenia, że kontrasty językowe stanowią główne źródło błędów językowych, więc przygotowanie odpowiednich materiałów dydaktycznych pozwoli przezwyciężyć trudności w nauczaniu języków obcych. Wkrótce okazało się jednak, że znajomość i opis kontrastów nie wystarczy, a błędy językowe mogą mieć też inne przyczyny^[2].

Remove ads

W polskiej germanistyce wyróżniano wcześniej dwa pojęcia i dwa terminy: językoznawstwo konfrontatywne (opis podobieństw i różnic pomiędzy dwoma językami) i językoznawstwo kontrastywne (opis różnic pomiędzy dwoma językami). Obecnie używa się obydwu terminów zamiennie, z preferencją określenia „kontrastywne”, przyjmując, że opis i tak zwykle dotyczy nie tylko samych kontrastów^[3]. Niejednolite jest użycie terminu „gramatyka kontrastywna”, w niektórych pracach rozumianego szeroko, nie tylko jako morfologia i składnia. Jan Czochralski w swojej „Gramatyce niemieckiej dla Polaków”^[4] uwzględnia fonetykę i słowotwórstwo, a gramatyka Joanny Golonki zawiera rozdziały poświęcone złożeniom nominalnym i aktom mowy^[5].

Remove ads

Porównywanie języków nie ogranicza się do języków spokrewnionych (jak w językoznawstwie historyczno-porównawczym) lub należących do tej samej grupy typologicznej (jak w językoznawstwie typologicznym). Nie ogranicza się też do badania gramatyki i fonetyki/fonologii. Można porównywać dowolne języki na różnych płaszczyznach^[6]:

na płaszczyźnie fonetyczno-fonologicznej – porównywane są głoski, fonemy, cechy prozodyczne (akcent, intonacja) badanych języków^[7]^[8];

na płaszczyźnie gramatycznej – porównywane są zjawiska gramatyczne (morfologiczne, składniowe) dwóch języków, np. przymiotnik w języku niemieckim i polskim, strona bierna czasowników, rodzajnik niemiecki i jego polskie ekwiwalenty^[9]^[10];

w zakresie słowotwórstwa – porównywane są kategorie słowotwórcze, np. wyrazy złożone, derywaty^[11];

na płaszczyźnie leksykalnej – porównywane jest słownictwo danych języków, głównie pod względem semantycznym, np. pary tzw. fałszywych przyjaciół tłumacza. Opis słownictwa może być powiązany z określonymi tekstami, np. wyrazy obce w polskim tekście literackim i w jego tłumaczeniu na inny język^[12]^[13];

w zakresie frazeologii – porównywane są związki frazeologiczne, np. zwroty idiomatyczne, ich ilość, struktura, znaczenia^[14];

na płaszczyźnie pragmatycznej i komunikacyjnej – porównanie wykracza poza system językowy i dotyczy używania języka w sytuacjach komunikacyjnych, np. aktów mowy^[15]^[16];

na płaszczyźnie tekstowej – porównywane są teksty i dyskursy, ich struktura i semantyka. Można tutaj zaliczyć badanie tekstów i ich tłumaczeń na inny język^[17];

na płaszczyźnie leksykograficznej – porównywanie słowników określonego typu (np. polskiego i niemieckiego słownika wyrazów obcych)^[18];

na płaszczyźnie metajęzykowej – porównaniu mogą podlegać metody i terminologia stosowane w badaniach na terenie dwóch różnych krajów. Przykładowo: inna jest terminologia dotycząca słowotwórstwa i lingwistyki tekstu w Polsce i w Niemczech^[19];

na płaszczyźnie kontaktów językowych i postaw wobec języka – porównywane są np. procesy przejmowania zapożyczeń z innych języków i działalność purystyczna w danych krajach. Badanie uwzględnia konteksty historyczne i kulturowe, motywy określonych działań. Przykładowo: w Niemczech działalność purystyczna miała większy zakres niż w Polsce. Większy był sprzeciw wobec wpływów języka francuskiego, co miało związek z okupacją napoleońską w początkowych latach XIX wieku^[20].

Remove ads

Mogą być wykorzystane w nauczaniu i uczeniu się (akwizycji) języka obcego. Opisując różnice pomiędzy dwoma językami, dokonuje się prognozowania potencjalnych błędów interferencyjnych. Interferencja to przenoszenie reguł jednego języka (najczęściej języka ojczystego) na użycie innego języka, co prowadzi do błędnego użycia tego drugiego języka. Wyniki badań kontrastywnych/konfrontatywnych wykorzystuje się nie tylko bezpośrednio w procesie nauczania, ale też w materiałach dydaktycznych (podręcznikach, słownikach) służących do nauki języka. Należy jednak pamiętać, że nie wszystkie trudności w przyswajaniu sobie obcego języka wynikają z różnic pomiędzy językami. Językoznawcze badania kontrastywne mogą być też przydatne w procesie tłumaczenia (ustnego i pisemnego) na język obcy lub na język ojczysty^[21].

W grę wchodzi również aspekt teoretyczno-językowy: poprzez porównywanie dwóch (lub więcej) języków uzyskuje się lepszy wgląd w strukturę i funkcjonowanie danych języków^[22].

Remove ads

[1]
NorbertN. Morciniec NorbertN., Gramatyka kontrastywna. Wprowadzenie do niemiecko-polskiej gramatyki kontrastywnej, Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT, 2022, s. 9, ISBN 978-83-7977-710-5 [dostęp 2024-03-27] (pol.).
[2]
NN. Morciniec NN., Gramatyka kontrastywma, 2022, s. 17–19 (pol.).
[3]
RyszardR. Lipczuk RyszardR., Zum deutsch-polnischen Sprachvergleich in der polnischen Germanistik, [w:] BeataB. Grzeszczakowska-Pawlikowska, AgnieszkaA. Stawikowska-Marcinkowska (red.), Germanistische Forschung. Bestand, Prognose, Perspektiven, Łódź: Primum Verbum, 2016, s. 139–140, ISBN 978-83-65237-26-2 [dostęp 2024-03-27] (niem.).
[4]
Jan Czochralski: Gramatyka niemiecka dla Polaków. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990. ISBN 83-214-0552-5.
[5]
Joanna Golonka: Kontrastive Grammatik Deutsch-Polnisch für polnische Studenten: Ausgewählte Probleme. 2. verbesserte und ergänzte Auflage. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2015. ISBN 978-83-7996-258-7. Kontrastive deutsch-polnische Grammatik von Joanna Golonka, [w:] Colloquia Germanica Stetinensia 26, 2017, s. 303 – 314 (artykuł recenzyjny).
[6]
RR. Lipczuk RR., Zum deutsch-polnischen Sprachvergleich, 2016, s. 140–145 (niem.).
[7]
Artur Tworek: Einführung in die deutsch-polnische vergleichende Phonetik. Wrocław: Neisse Verlag, 2012.
[8]
Norbert Morciniec: Das Lautsystem des Deutschen und des Polnischen. Heidelberg: Groos. 1990.
[9]
Czesława Schatte: Partizipialkonstruktionen im Deutschen und Polnischen. Katowice: Uniwersytet Śląski, 1986.
[10]
Tomasz Czarnecki: Das Passiv im Deutschen und Polnischen. Form und Verwendung. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 1985.
[11]
Jan Iluk: Privative Adjektive des Deutschen und Polnischen. Bildungen auf -los und bez- in kontrastiver Sicht. Katowice: Uniwersytet Śląski, 1988.
[12]
Ryszard Lipczuk: Verbale Tautonyme lateinischer Herkunft in deutsch-polnischer Relation. Ein Beitrag zur semantischen Beschreibung nach dem gebrauchstheoretischen Ansatz. Göppingen: Kümmerle, 1986. ISBN 3-87452-692-5.
[13]
Małgorzata Płomińska: Farben und Sprache. Deutsche und polnische Farbbezeichnungen aus kontrastiver Sicht. Frankfurt a.M.: Peter Lang, 2003.
[14]
Joanna Szczęk: Das schwache und das starke Geschlecht – zu deutschen und polnischen Phraseologismen mit den Komponenten „Frau” und „Mann” (am lexikographischen Material), [w:] R. Lipczuk, P. Jackowski (red.), Sprachkontakte – Sprachkultur. Entlehnungen – Phraseologismen (= Stettiner Beiträge zur Sprachwissenschaft Bd.2). Hamburg: Dr. Kovač, 2009, s. 223–236.
[15]
Wacław Miodek: Die Begrüßungs- und Abschiedsformeln im Deutschen und Polnischen. Heidelberg: Stauffenburg, 1994.
[16]
Joanna Szczęk: Das Feld Nein-Sagen im Deutschen und im Polnischen, [w:]: Sprachen verbinden: Beiträge der 24. Linguistik- und Literaturtage. Brno 2016 / Véra Janiková, Alice Brychová, Jana Veličková, Roland Wagner (red.). Hamburg 2018. – (Sprache und Sprachen in Forschung und Anwendung (SiFA); Bd. 6), s. 93–103.
[17]
Marta Smykała: Kontrastywna lingwistyka tekstu w Polsce i w Niemczech, [w:] (red.) Zofia Bilut-Homplewicz, Waldemar Czachur, Marta Smykała, Lingwistyka tekstu w Polsce i w Niemczech. Pojęcia, problemy, perspektywy. Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT, 2009, s. 277–296. ISBN 978-83-7432-421-2.
[18]
Katarzyna Sztandarska: Ekwiwalenty w słownikach zniemczających i spolszczających na podstawie prac Eduarda Engela i Władysława Niedźwiedzkiego, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2020. ISBN 978-83-7972-359-1.
[19]
Zofia Bilut-Homplewicz: Dimensionen der kontrastiven Linguistik und eines kontrastiven Modus bei der Betrachtung der Fachliteratur, [w:] Beata Mikołajczyk, Mihail L. Kotin (red.), Terra grammatica. Ideen – Methoden – Modelle. Festschrift für Józef Darski zum 65. Geburtstag. Frankfurt a.M.: Peter Lang, 2008, s. 81–92.
[20]
Lipczuk, Ryszard: Geschichte und Gegenwart des Fremdwortpurismus in Deutschland und Polen. Frankfurt a.M.: Peter Lang, 2007. ISBN 978-3-631-57388-4. Rec. Studia_Germanica_Gedanensia-r2012-t27-s328-331.pdf (muzhp.pl) .
[21]
NN. Morciniec NN., Gramatyka kontrastywna, 2022, s. 10–16.
[22]
NN. Morciniec NN., Gramatyka kontrastywna, 2022, s. 9–10.

Remove ads

[1] [1]
NorbertN. Morciniec NorbertN., Gramatyka kontrastywna. Wprowadzenie do niemiecko-polskiej gramatyki kontrastywnej, Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT, 2022, s. 9, ISBN 978-83-7977-710-5 [dostęp 2024-03-27] (pol.).

[2] [2]
NN. Morciniec NN., Gramatyka kontrastywma, 2022, s. 17–19 (pol.).

[3] [3]
RyszardR. Lipczuk RyszardR., Zum deutsch-polnischen Sprachvergleich in der polnischen Germanistik, [w:] BeataB. Grzeszczakowska-Pawlikowska, AgnieszkaA. Stawikowska-Marcinkowska (red.), Germanistische Forschung. Bestand, Prognose, Perspektiven, Łódź: Primum Verbum, 2016, s. 139–140, ISBN 978-83-65237-26-2 [dostęp 2024-03-27] (niem.).

[4] [4]
Jan Czochralski: Gramatyka niemiecka dla Polaków. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990. ISBN 83-214-0552-5.

[5] [5]
Joanna Golonka: Kontrastive Grammatik Deutsch-Polnisch für polnische Studenten: Ausgewählte Probleme. 2. verbesserte und ergänzte Auflage. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2015. ISBN 978-83-7996-258-7. Kontrastive deutsch-polnische Grammatik von Joanna Golonka, [w:] Colloquia Germanica Stetinensia 26, 2017, s. 303 – 314 (artykuł recenzyjny).

[6] [6]
RR. Lipczuk RR., Zum deutsch-polnischen Sprachvergleich, 2016, s. 140–145 (niem.).

[7] [7]
Artur Tworek: Einführung in die deutsch-polnische vergleichende Phonetik. Wrocław: Neisse Verlag, 2012.

[8] [8]
Norbert Morciniec: Das Lautsystem des Deutschen und des Polnischen. Heidelberg: Groos. 1990.

[9] [9]
Czesława Schatte: Partizipialkonstruktionen im Deutschen und Polnischen. Katowice: Uniwersytet Śląski, 1986.

[10] [10]
Tomasz Czarnecki: Das Passiv im Deutschen und Polnischen. Form und Verwendung. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 1985.

[11] [11]
Jan Iluk: Privative Adjektive des Deutschen und Polnischen. Bildungen auf -los und bez- in kontrastiver Sicht. Katowice: Uniwersytet Śląski, 1988.

[12] [12]
Ryszard Lipczuk: Verbale Tautonyme lateinischer Herkunft in deutsch-polnischer Relation. Ein Beitrag zur semantischen Beschreibung nach dem gebrauchstheoretischen Ansatz. Göppingen: Kümmerle, 1986. ISBN 3-87452-692-5.

[13] [13]
Małgorzata Płomińska: Farben und Sprache. Deutsche und polnische Farbbezeichnungen aus kontrastiver Sicht. Frankfurt a.M.: Peter Lang, 2003.

[14] [14]
Joanna Szczęk: Das schwache und das starke Geschlecht – zu deutschen und polnischen Phraseologismen mit den Komponenten „Frau” und „Mann” (am lexikographischen Material), [w:] R. Lipczuk, P. Jackowski (red.), Sprachkontakte – Sprachkultur. Entlehnungen – Phraseologismen (= Stettiner Beiträge zur Sprachwissenschaft Bd.2). Hamburg: Dr. Kovač, 2009, s. 223–236.

[15] [15]
Wacław Miodek: Die Begrüßungs- und Abschiedsformeln im Deutschen und Polnischen. Heidelberg: Stauffenburg, 1994.

[16] [16]
Joanna Szczęk: Das Feld Nein-Sagen im Deutschen und im Polnischen, [w:]: Sprachen verbinden: Beiträge der 24. Linguistik- und Literaturtage. Brno 2016 / Véra Janiková, Alice Brychová, Jana Veličková, Roland Wagner (red.). Hamburg 2018. – (Sprache und Sprachen in Forschung und Anwendung (SiFA); Bd. 6), s. 93–103.

[17] [17]
Marta Smykała: Kontrastywna lingwistyka tekstu w Polsce i w Niemczech, [w:] (red.) Zofia Bilut-Homplewicz, Waldemar Czachur, Marta Smykała, Lingwistyka tekstu w Polsce i w Niemczech. Pojęcia, problemy, perspektywy. Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT, 2009, s. 277–296. ISBN 978-83-7432-421-2.

[18] [18]
Katarzyna Sztandarska: Ekwiwalenty w słownikach zniemczających i spolszczających na podstawie prac Eduarda Engela i Władysława Niedźwiedzkiego, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2020. ISBN 978-83-7972-359-1.

[19] [19]
Zofia Bilut-Homplewicz: Dimensionen der kontrastiven Linguistik und eines kontrastiven Modus bei der Betrachtung der Fachliteratur, [w:] Beata Mikołajczyk, Mihail L. Kotin (red.), Terra grammatica. Ideen – Methoden – Modelle. Festschrift für Józef Darski zum 65. Geburtstag. Frankfurt a.M.: Peter Lang, 2008, s. 81–92.

[20] [20]
Lipczuk, Ryszard: Geschichte und Gegenwart des Fremdwortpurismus in Deutschland und Polen. Frankfurt a.M.: Peter Lang, 2007. ISBN 978-3-631-57388-4. Rec. Studia_Germanica_Gedanensia-r2012-t27-s328-331.pdf (muzhp.pl) .

[21] [21]
NN. Morciniec NN., Gramatyka kontrastywna, 2022, s. 10–16.

[22] [22]
NN. Morciniec NN., Gramatyka kontrastywna, 2022, s. 9–10.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

Językoznawstwo konfrontatywne

Wikiwand in your browser!

Językoznawstwo konfrontatywne

Wikiwand in your browser!

Rys historyczny

Problemy terminologiczne

Rodzaje konfrontacji językowej

Znaczenie badań kontrastywnych

Zobacz też

Przypisy