Język tukang besi

Język tukang besi, także wakatobi^[1][2][3], bahasa pulo („język wyspiarski”)^[2] – język austronezyjski używany na wyspach Tukangbesi w indonezyjskiej prowincji Celebes Południowo-Wschodni. Według danych z 1995 roku posługuje się nim 250 tys. osób^[4][5]. Użytkownicy tego języka zamieszkują również archipelag Moluków, Małe Wyspy Sundajskie, wybrzeża indonezyjskiej Papui, południowy Celebes, Borneo, Sumatrę, Jawę, a także Singapur^[6].

Tukang Besi

Obszar	wyspy Tukangbesi (Indonezja)
Liczba mówiących	250 tys. (1995)
Pismo/alfabet	łacińskie
Klasyfikacja genetyczna
Języki austronezyjskie Języki malajsko-polinezyjskie Języki celebeskie Grupa wschodnia Grupa południowo-wschodnia Języki muna-buton Języki tukangbesi-bonerate Język tukang besi
Kody języka
Glottolog	tuka1247
WALS	tuk
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Jest silnie rozdrobniony dialektalnie. Istnieją cztery główne dialekty: wanci i kaledupa (północne) oraz tomea i binongko (południowe)^[7][8]. Publikacje Ethnologue (wyd. 22) i Glottolog (4.6) odrębnie klasyfikują warianty północny i południowy^[8][4][5]. Bez wcześniejszej styczności obie odmiany są słabo wzajemnie zrozumiałe, jako że różnice dotyczą wielu elementów podstawowej leksyki. Na poziomie gramatyki dialekty są do siebie bardzo zbliżone^[7]. Tukang besi został powiązany z językiem bonerate, który bywa rozpatrywany jako dialekt^[1]. M. Donohue (2000) i R. van den Berg (2003) postulują przynależność bonerate do południowych dialektów tukang besi^[9][10].

Tukang besi służy jako język handlowy w niektórych zakątkach Moluków (Bacan, Sulabesi, Taliabu), Celebesu i Sumbawy^[11]. Na jego bazie wykształcił się pidżyn, który ma ponad 150 tys. użytkowników (z czego 75 tys. to również rodzimi użytkownicy pierwotnego języka)^[6].

W społecznościach wielojęzycznych traci na znaczeniu społecznym i jest wypierany przez dialekty języka malajskiego. Zmiana ta jest widoczna wśród młodszego pokolenia. Na wyspach Tukangbesi pozostaje jednak głównym środkiem komunikacji, używanym przez wszystkich członków społeczności. Na obszarach przybrzeżnych, w pobliżu ośrodków władz państwowych, większość populacji rozumie malajski bądź indonezyjski^[12]. Poza różnymi odmianami malajskiego i językiem narodowym używane są również inne lokalne języki (wolio, cia-cia, lasalimu), zwłaszcza na wyspie Wanci^[13].

Istnieje szereg różnych nazw określających ten język i grupę etniczną^[2]. Grupy ludności Tukang Besi są we wschodniej Indonezji znane jako orang Buton lub orang Binongko^[1]. Nazwa Buton jest jednak niejednoznaczna, gdyż w samej prowincji Celebes Południowo-Wschodni określa grupę etniczną Wolio i język wolio^[14]. Ponadto społeczności Tukang Besi bywają mylone z Bugisami lub Badżawami^[15][16].

Badaniem tukang besi zajmował się Mark Donohue, autor szeregu artykułów i opracowania gramatycznego (A Grammar of Tukang Besi, 1999)^[2]. Wcześniejsze materiały są bardzo ograniczone; pierwsze dane (o charakterze leksykalnym) ukazały się dopiero w 1978 r.^[17] W języku indonezyjskim powstała publikacja Morfologi dan Sintaksis Bahasa Binongko (1991), opisująca dialekt binongko^[18]. Tukang besi nie wykształcił tradycji piśmienniczej, zapisywany jest jedynie sporadycznie^[19].

Przypisy

1. Donohue 2000 ↓, s. 55.
2. Donohue 1999 ↓, s. 7.
3. Bahasa Pulo (Wakatobi). [w:] Peta Bahasa [on-line]. Badan Pengembangan dan Pembinaan Bahasa, Kementerian Pendidikan dan Kebudayaan. [dostęp 2022-11-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-11-24)]. (indonez.).
4. David M.D.M. Eberhard David M.D.M., Gary F.G.F. Simons Gary F.G.F., Charles D.Ch.D. Fennig Charles D.Ch.D. (red.), Tukang Besi North, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [dostęp 2021-08-16] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06] (ang.).
5. David M.D.M. Eberhard David M.D.M., Gary F.G.F. Simons Gary F.G.F., Charles D.Ch.D. Fennig Charles D.Ch.D. (red.), Tukang Besi South, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [dostęp 2021-08-16] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06] (ang.).
6. Donohue 1996 ↓, s. 713.
7. Donohue 1999 ↓, s. 9.
8. Harald Hammarström, Robert Forkel, Martin Haspelmath, Sebastian Bank: Tukang Besi. Glottolog 4.6. [dostęp 2022-09-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-09-08)]. (ang.).
9. Donohue 2000 ↓, s. 57.
10. van den Berg 2003 ↓, s. 88.
11. Zein 2020 ↓, s. 40.
12. Donohue 1999 ↓, s. 1.
13. Donohue 2000 ↓, s. 64.
14. David M.D.M. Eberhard David M.D.M., Gary F.G.F. Simons Gary F.G.F., Charles D.Ch.D. Fennig Charles D.Ch.D. (red.), Wolio, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [dostęp 2019-06-05] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-05] (ang.).
15. Zein 2020 ↓, s. 37.
16. Donohue 1999 ↓, s. 2.
17. Donohue 1999 ↓, s. 6.
18. Adnan Usmar, A. Kadir Manyambeang, J.F. Pattiasina, Zainuddin Hakim: Morfologi dan Sintaksis Bahasa Binongko. Jakarta: Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, 1991. ISBN 979-459-107-6. OCLC 27119220. [dostęp 2023-11-15]. (indonez.). Brak numerów stron w książce
19. Donohue 1999 ↓, s. 8.

Bibliografia

• René van den Berg: The place of Tukang Besi and the Muna-Buton languages. W: John Lynch (red.): Issues in Austronesian Historical Phonology. Canberra: Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, Australian National University, 2003, s. 87–113, seria: Pacific Linguistics 550. DOI: 10.15144/PL-550.87. ISBN 0-85883-503-7. OCLC 60341160. (ang.).
• Mark Donohue: Some trade languages of insular South-East Asia and Irian Jaya. W: Stephen A. Wurm, Peter Mühlhäusler, Darrell T. Tryon (red.): Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas: Vol I: Maps. Vol II: Texts. Berlin–New York: Walter de Gruyter, 1996, s. 713–716, seria: Trends in Linguistics. Documentation 13. DOI: 10.1515/9783110819724.2.713. ISBN 978-3-11-081972-4. OCLC 1013949454. [dostęp 2021-08-16]. (ang.).
• Mark Donohue: A Grammar of Tukang Besi. Berlin–New York: Walter de Gruyter, 1999, seria: Mouton Grammar Library 20. DOI: 10.1515/9783110805543. ISBN 978-3-11-080554-3. OCLC 794664455. [dostęp 2022-07-18]. (ang.).
• Mark Donohue: Tukang Besi dialectology. W: Charles E. Grimes (red.): Spices from the East: Papers in Languages of Eastern Indonesia. Canberra: Pacific Linguistics. Research School of Pacific and Asian Studies, Australian National University, 2000, s. 55–72, seria: Pacific Linguistics 503. DOI: 10.15144/PL-503.55. ISBN 978-0-85883-460-6. OCLC 46827844. (ang.).
• Subhan Zein: Language Policy in Superdiverse Indonesia. Abingdon–New York: Routledge, 2020, seria: Routledge Studies in Sociolinguistics. DOI: 10.4324/9780429019739. ISBN 978-0-429-01973-9. ISBN 978-0-367-02954-8. LCCN 2019031403. OCLC 1139891689. (ang.).

Kontrola autorytatywna (język):

• J9U: 987007561078505171