Język pandanowy
rejestr językowy Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
rejestr językowy Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Język pandanowy (ang. pandanus language) – rejestr istniejący w niektórych językach Nowej Gwinei, używany podczas zbioru owoców pandanu.
Każdego roku społeczności papuaskie gromadzą się w lesie w celu zebrania owoców „karuka” (Pandanus julianettii i Pandanus brosimos). Wypowiadanie dużej grupy normalnego słownictwa uważa się za niezdrowe dla roślin – przypisuje się mu bowiem skojarzenia niekorzystne dla prawidłowego wzrostu owoców. Zakazane wyrazy zastępuje zatem rozbudowany repertuar słownikowy, zawierający do tysiąca wyrazów i zwrotów. Nowe słownictwo obejmuje słowa związane z przemieszczaniem się w celu zebrania owoców karuka i podlega zmianom w momencie, gdy słowa stają się znane poza pewnym obszarem[1]. Panuje wiara w to, że rejestr pandanowy pozwala kontrolować duże wysokości, na których rośnie karuka, oraz łagodzić wpływ groźnych duchów natury, m.in. Kita-Menda (zwanego także Giluwe yelkepo)[1][2]. Posługiwać się językiem pandanowym można jedynie w obrębie obszaru, gdzie rosną drzewa – uważa się, że poza tym obszarem mowa ta może zostać zasłyszana przez duchy górskie[1].
Znajomości języka rytualnego oczekuje się od wszystkich grup wiekowych i płci, które mają wstąpić w obszary objęte tabu, jednakże osoby z zewnątrz, nieznające miejscowego języka, mogą używać tok pisin[1]. Ekspansja tok pisin prowadzi do stopniowego zaniku rejestrów pandanowych, a wśród młodszych pokoleń zanika też uczucie strachu przed obszarami zalesionymi. Badania ujawniają, że rejestry pandanowe języków kewa i imbongu już zaczęły wymierać[2].
W zakresie gramatyki i słownictwa rejestr pandanowy opiera się na danym języku etnicznym, ale ma charakter bardziej ograniczony i skonsolidowany, zwłaszcza jeśli chodzi o nazwy organizmów żywych[1]. Część słów zastępują określenia ogólne, pozbawione odpowiedników w swobodnym języku. Za wyrazy rytualne służą niekiedy zapożyczenia z innych języków[3].
Samo słowo „karuka” bywa traktowane na rozmaite sposoby, w zależności od społeczności językowej. Przykładowo w zwykłej odmianie języka kewa przybiera ono postać aga[4][5][1], natomiast w lokalnym rejestrze pandanowym obowiązuje wyrażenie rumala agaa[1][2]. Inaczej przedstawia się sytuacja np. w języku kalam. Społeczność Kalam zarówno w zwykłej mowie, jak i w rejestrze pandanowym używa jednego słowa: alŋaw[3].
Istnienie rejestru pandanowego odnotowano dla następujących języków:
Rejestr pandanowy języka kalam (alŋaw mnm, ask-mosk mnm) jest stosowany również podczas jedzenia lub gotowania kazuarów[6] i stoi w opozycji do zwykłej odmiany tego języka, określanej jako monmon mnm[3]. Użycie tego rejestru wynika nie ze strachu przed duchami, lecz z wiary w to, że posługiwanie się językiem pandanowym ma korzystny wpływ na jakość owoców i zapobiega ich gniciu; lub w przypadku kazuarów – służy ona okazaniu szacunku ptakowi. Dopuszcza się także stosowanie tej odmiany języka poza obszarami zalesionymi. Mowa ta liczy przypuszczalnie kilka tysięcy lat i może być inspirowana starszymi rejestrami pandanowymi[3].
W języku huli występuje rejestr rytualny o nazwie tayenda tu ha illili, stosowany zarówno w czasie zbiorów pandanu, jak i podczas polowania bądź podróży. Mowie tej przypisuje się moc odganiania złych duchów[7].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
