Idol (japońska popkultura)

Idol (jap. アイドル aidoru; z ang. „idol”) – w japońskiej popkulturze młoda osoba medialna (piosenkarka, aktorka, modelka itp.), w większości przypadków nastoletnia, która jest uważana za szczególnie atrakcyjną i uroczą^[1][2][3]. Nie każda młoda gwiazda jest uważana za idola; młode gwiazdy, które chcą kultywować zbuntowany wizerunek, tak jak wielu muzyków rockowych, odrzucają etykietę „idola”. Idole to odrębna kategoria japońskich artystów.

AKB48 – żeńska idolowa grupa

Nogizaka46 – żeńska idolowa grupa

°C-ute – grupa idolek

Momoiro Clover Z – grupa idolek

Idolem jest zazwyczaj młoda kobieta zatrudniona przez agencje obsługi talentów, która nie musi być szczególnie piękna czy utalentowana, ale musi być urocza i musi umieć przyciągać fanów swoją osobowością. Przeznaczeniem idoli jest bycie idealnym obiektem adoracji fanów^[2][1][3].

Muzyka wykonywana przez idoli należy do gatunku j-pop oraz j-idol, są to głównie bezpretensjonalne, sentymentalne piosenki. Nie wymagają one dużych zdolności wokalnych. W swoim codziennym życiu idole muszą być zgodni z kreowanym przez nich stylem, mieć idealny wizerunek publiczny i być przykładem dla młodego pokolenia^[1][2].

Podkategorie japońskich idoli obejmują: gravure idol, bandol, junior idol, net idol, seiyū idol, virtual idol, AV idol, akiba-kei idol, johnny, local idol, underground idol i idoli japońsko-koreańskich.

Historia

1960–1980: Okres powojenny i początki idoli

Na zdjęciu Yukari Itō, która jest jedną z japońskich piosenkarek pop, która zdominowała lata 60. i 70.^[4]

Popularność młodych piosenkarek można prześledzić na przykładzie Sayuri Yoshinagi w latach 60., a także Takarazuka Revue i przedstawień teatralnych z okresu Meiji^[5]. W 1962 roku Johnny Kitagawa założył firmę Johnny & Associates i stworzył grupę Johnnys, która z perspektywy czasu jest uważana za pierwszą grupę idoli w Japonii^[6]. Przypisuje mu się również pionierski system stażystów (idoli), w którym utalentowani chłopcy byli przyjmowani do agencji w młodym wieku i szkolili się nie tylko ze śpiewu, ale także z tańca i aktorstwa, dopóki nie byli gotowi do debiutu^[7]. Jednak określenie „idol” nie zostało zdefiniowane przez japońskie media aż do listopada 1964 roku, kiedy to francuski film „Cherchez l’idole” z 1963 roku pojawił się na ekranach japońskich kin pod tytułem „Aidoru o Sagase” (アイドルを探せ (pl. „Szukajcie idola”))^[8]. Wtedy to wielu japońskich widzów zainteresowało się Sylvie Vartan, której piosenka „La plus belle pour aller danser” z filmu „Cherchez l’idole” sprzedała się w Japonii w ponad milionie egzemplarzy, a sama Vartan była uwielbiana za swój młody i uroczy wygląd oraz talent muzyczny, co doprowadziło do tego, że japoński przemysł rozrywkowy przypisał słowo „idol” piosenkarzom o podobnej estetyce^[8].

W tamtym czasie telewizja wywierała ogromny wpływ na popularność fenomenu idoli, gdyż począwszy od lat 70., wielu idoli rekrutowano w ramach programów przesłuchań^[9]. Ponadto, dostępność domowych telewizorów zapewniała widzom większy dostęp do oglądania idoli w dowolnym czasie w porównaniu np. z chodzeniem do teatru^[10]. Niektóre z idolek zwerbowanych przez telewizję m.in. Momoe Yamaguchi, Junko Sakurada, Saori Minami i Mari Amachi były jednymi z bardziej popularnych postaci w tym okresie, wraz z grupami takimi jak Candies i Pink Lady^[9][11][12]. Saori Minami, która zadebiutowała w 1971 roku, została uznana przez badacza Masayoshiego Sakaiego za punkt zwrotny, kiedy nastoletnie gwiazdy stały się popularne w mediach głównego nurtu^[5]. Popularność idoli wzrosła w latach 70., ponieważ oferowali oni widzom ucieczkę od sytuacji politycznej i radykalnych ruchów studenckich^[9].

Idole w tamtych czasach byli postrzegani jako osoby ulotne ze względu na to, jak krótko trwała ich kariera i jak znikali z życia publicznego po przejściu na emeryturę. Publicznie idole podejmowali działania mające na celu odgrywanie wyrazistej postaci i podtrzymanie iluzji doskonałości między innym poprzez zachowanie dziewiczego wizerunku. Inne przykłady to zakaz korzystania z toalet w miejscach publicznych i odpowiadanie w wywiadach na pytania o ulubione jedzenie kobieco brzmiącymi odpowiedziami, takimi jak „truskawki” czy „ciasto”^[10].

1980–1990: „Złote Lata Idoli”

Yūyu z grupy Onyanko Club rozdająca autografy w 1993 roku

Wpływ, jaki idole mieli na telewizję, sprawił, że lata 80. były znane jako „Złote Lata Idoli”, częściowo ze względu na bańkę gospodarczą Japonii i rosnące komercyjne zainteresowanie nimi^[11][5]. Kilka postaci, które zdefiniowały te lata, to Seiko Matsuda, Akina Nakamori, Kyōko Koizumi i grupa Onyanko Club. Programy telewizyjne, w których występowali idole, często cieszyły się wysoką oglądalnością^[13]. Agencja reklamowa Dentsu stworzyła również model biznesowy „CM idol”, w którym idole mogli zdobyć sławę poprzez śpiew i występy w reklamach^[12].

Do zmiany postrzegania idoli przez społeczeństwo z profesjonalnych gwiazd na zwykłe uczennice, przyczyniła się grupa Onyanko Club, której członkinie zdobywały doświadczenie w trakcie swojej kariery. Byli również pierwszą grupą, która wprowadziła „system graduacji”, w którym starsze członkinie opuszczały grupę, podczas gdy nowe i niedoświadczone, dołączały do niej, przy czym system ten został nazwany w taki sposób, ponieważ grupa była podobna do szkolnego klubu^[5][14]. Onyanko Club doprowadził również do tego, że idole stali się ściśle związani z telewizją, ponieważ elementy wizualne stały się ważne dla ogólnej przyjemności z ich muzyki^[12].

W tym samym czasie również męscy idole zyskali popularność, a występy grup z agencji Johnny & Associates normalizowały idoli śpiewających i tańczących jednocześnie^[7]. Za sprawą Johnny’ego Kitagawy prezesa firmy Johnny & Associates kontrolującego media i naciskającego na niektóre programy, aby nie zapraszać męskich idoli z konkurencyjnych agencji, niewielu z nich osiągało taki sam sukces jak idole Johnny’ego^[7][15].

Około 1985 roku, idole nie byli już tak popularni jak w poprzednich latach, po tym, jak społeczeństwo rozczarowało się systemem idoli^[9].

1990–2000: „Okres Zimowy Idoli” i dziecięcy idole

Takuya Kimura członek popularnej grupy SMAP, która zdobyła popularność w latach 90.^[16]

W latach 90. zainteresowanie publiczności idolami wciąż słabło, ponieważ publiczność straciła zainteresowanie śpiewem i programami przesłuchań, szczególnie z powodu zmiany nastawienia spowodowanej załamaniem gospodarczym Japonii^[5][13][17]. Natomiast media stworzyły termin „Okres Zimowy Idoli” (jap. アイドル冬の時代 Aidoru Fuyu no Jidai), aby opisać stagnacje przemysłu idoli rozpoczynającą się w 1990 roku^[18]. W tym czasie większość młodych ludzi miała aspiracje do miana artysty nie idola^[13].

Podczas tego spadku, publiczne postrzeganie idolek ponownie zmieniło się z niedoświadczonych amatorek na silne, niezależne kobiety, częściowo dzięki zmianie publicznego wizerunku Seiko Matsudy^[5]. Wtedy też Namie Amuro stała się sławna jako wokalistka grupy Super Monkey’s i zyskała popularność wśród młodych dziewcząt, które naśladowały jej styl^[13]. W tym samym czasie grupa Speed zyskiwała grono fanów. Jednak ani Amuro, ani Speed nie określali się mianem idoli^[5]. A z powodu braku rozgłosu na temat idoli w telewizji, wielu ludzi zwróciło się w stronę internetu^[13].

Wtedy też Johnny & Associates zaobserwowali popularność byłego członka grupy Shibugakitai, Hirohide Yakumary, który odnosił sukcesy jako prowadzący programy rozrywkowe, co skłoniło ich do opracowania i wprowadzenia na rynek swoich obecnych działań z różnymi osobistościami publicznymi^[19]. Grupy z tej firmy zaczęły zdobywać większą uwagę, przyciągając fanów z Hongkongu i Tajwanu, a ich sukces marketingowy sprawił, że wielu innych idoli zrobiło to samo^[13][19].

W połowie lat 90. nastąpił wzrost liczby młodych idoli w wieku szkolnym, co media określiły jako „chidol boom” w wolnym tłumaczeniu „boom na dziecięcych idoli”^[20][21]. Termin „chidol” został stworzony przez dziennikarza Akio Nakamoriego w magazynie Weekly Spa!. W latach 2000 „chidol” był rzadziej używany i ostatecznie został zastąpiony terminem „junior idol”, aby legitymizować ich jako część przemysłu idoli, jak również usunąć nacisk na ich wiek^[22].

2000–2020: Ponowna popularność medialna i „Okres Walki Pomiędzy Idolami”

Zdjęcie grupy Morning Musume wykonane w 2009 roku

W pierwszej dekadzie XXI wieku nastąpił ponowny wzrost popularności grup idoli po debiucie Morning Musume w 1997 roku i utworzeniu Hello! Project promującego dziewczęce grupy muzyczne^[5][23]. Mniej więcej w tym samym czasie nastąpił wzrost liczby modelek gravure idol, które konkurowały w sprzedaży magazynów i fotoksiążek^[20][23]. Ponadto aktorki głosowe (seiyū), takie jak Yui Horie, Nana Mizuki i Yukari Tamura, które podkładały głosy różnym postacią serii anime były reklamowane jako idolki, aby promować je zarówno jako seiyū, jak i wokalistki^[24][25].

Podczas gdy idole na krótko doświadczyli kolejnego spadku popularności po 2002 roku, debiut grupy AKB48 w 2005 ponownie postawił na nogi branże idoli, następnie grupa stała się znana jako „Narodowa Grupa Idoli”^[23]. Publiczny wizerunek idoli był zróżnicowany, a każda grupa miała określoną koncepcję przemawiającą do konkretnego odbiorcy^[5]. Aby wyrazić różnorodność idoli, grupa AKB48 wraz z Shoko Nakagawa i Leah Dizon wykonały składankę piosenek zatytułowaną „Special Medley: Latest Japan Proud Culture” na Kōhaku Uta Gassen w 2007 roku, zaprezentowaną jako „Akiba-kei idol”, a każdy z występów był opisywany jako inny podgatunek idoli^[26].

Oficjalne zdjęcie grupy SixTONES

Przemysł idoli doświadczył gwałtownego wzrostu na początku lat 2010, a media utworzyły przydomek „Okres Walki Pomiędzy Idolami” (jap. アイドル戦国時代 Aidoru Sengoku Jidai), aby opisać to zjawisko^[23][17]. Między innymi nowo powstała grupa Nogizaka46 była głównym rywalem AKB48^[27]. Prawnik Kunitaka Kasai wymienił internet jako powód szybkiego rozwoju idoli, ponieważ każdy może przesyłać filmy na strony internetowe, a model biznesowy AKB48 zachęcał do tego jeszcze bardziej poprzez tworzenie większej ilości możliwości interakcji z fanami^[28][29]. Drama telewizyjny „Amachan” z 2013 roku również zainspirowała pojawieniem się większej liczby grup idoli, z których większość to „lokalni idole”, którzy przede wszystkim występowali w określonych społecznościach^[5][30]. Kilka niezależnych grup idoli takich jak Dempagumi.inc, Dorothy Little Happy czy Rev. from DVL również było w stanie przebić się do głównego nurtu^[31][30][32].

Od roku 2010 odbywa się Tokyo Idol Festival największy festiwal koncertowy idoli. W 2017 roku wystąpiło na nim ponad 200 grup idoli w tym około 1500 samych idoli, a festiwal przyciągnął ponad 80 tys. widzów^[17]. Z kolei w 2014 roku około 486 tys. osób wzięło udział w koncertach grup AKB48 i Momoiro Clover Z odbywających się na żywo, co było najwyższym wynikiem wśród wszystkich żeńskich muzyków w Japonii^[33]. W 2017 roku w Japonii było ponad 10 tys. nastoletnich dziewcząt, które występowały jako idolki^[34]. Według ankiet przeprowadzonych przez Nikkei Momoiro Clover Z została uznana za najpopularniejszą grupę idolek w latach 2013–2017^[35]. W 2018 roku współpraca pomiędzy wytwórniami z Japonii i Południowej Korei doprowadziła do powstania popularnej grupy IZ*ONE^[36]. W 2019 roku istniało ponad 3 tys. żeńskich grup idolek^[37]. Natomiast latem tego samego roku podczas solowego występu Johnny’s Jr. w Tokyo Dome po raz pierwszy od 19 lat ogłoszono niespodziankę, którą był jednoczesny debiut dwóch grup idoli SixTONES i Snow Man^[38].

Od 2020: Debiut nowych grup oraz tworzenie globalnych

W 2020 roku grupy inspirowane k-popem takie jak JO1 i NiziU, o których można powiedzieć, że są dedykowane globalnej bazie odbiorców, zadebiutowały po wspólnym wysiłku japońskich i południowokoreańskich agencji^[39][40]. W 2021 roku zadebiutowała grupa Naniwa Danshi, która podąża drogą poprzedników Johnny’ego^[41]. Rok później w 2022 roku światowy debiut miała grupa Travis Japan, która szkoliła się w USA^[42]. W 2023 roku film „Even If This Love Disappears from the World” z udziałem Shunsuke Michieda z Naniwa Danshi stał się bezprecedensowym hitem w Korei Południowej. Ponadto Raul z grupy Snow Man pojawił się na „Paris Fashion Week”, a grupa zyskała rozgłos za granicą^[43].

Podkategorie japońskich idoli

AV idol Arina Arata to japońska idolka występująca w filmach pornograficznych^[44].

Gravure idol Yuna Kōno to japońska idolka zajmująca się pozowaniem w różnych magazynach.

Różnorodność japońskiego przemysłu idoli stworzyła kilka rynków podkategorii, z których każda ma określoną koncepcję przemawiającą do określonej publiczności^[5].

• AV idol (jap. AV アイドル AV aidoru) – ta podkategoria ogólnie odnosi się do aktorek i modelek pornograficznych, a branża ta pojawiła się po raz pierwszy w latach 80. XX wieku^[45].
• Bandol (jap. バンドル Bandoru) – to grupy idoli, którzy grają na instrumentach i występują jako zespoły. Termin ten pojawił się po raz pierwszy w latach 2000 jako skrót wyrażenia „Nowy gatunek, który nie jest ani zespołem, ani idolem” (jap. バンドでもないアイドルでもない新ジャンル Bando demo nai aidoru demo nai arata janru), który był używany do opisania koncepcji marketingowej zespołu Zone^[46][47].
• Gravure idol (jap. グラビアアイドル Gurabia aidoru) – to modelki, które pozują na prowokacyjnych sesjach zdjęciowych w strojach kąpielowych i bieliźnie głównie do magazynów i fotoksiążek skierowanych dla mężczyzn^[48]. W 1995 roku po tym, jak Akiko Hinagata stała się wschodzącą gwiazdą, do jej opisu zaczęto używać terminu „gravure idol”^[49]. W latach 2000 nastąpił znaczny rozwój tej branży, a modelkami było wiele kobiet o różnych typach urody^[49][20][23].

Seiyū idol Tōru Furuya jego głos można usłyszeć przede wszystkim u głównego bohatera anime „Rycerze Zodiaku”, Amuro Raya z serii anime „Gundam”, a także u Mamoru Chiby z „Czarodziejki z Księżyca” oraz Yamchy z „Dragon Ball”^[50].

Seiyū idol Aya Hirano za użyczenie głosu postaci Haruhi w „Melancholii Haruhi Suzumiyi” otrzymała w 2007 Nagrodę Seiyū w kategorii najlepszy debiut^[51]. Jej głos można było również usłyszeć w anime „Death Note” użyczyła go Misie Amane^[52].

• Seiyū idol (jap. アイドル声優 Aidoru seiyū) – począwszy od lat 70. kilku aktorów głosowych z anime i gier wideo oprócz aktorstwa głosowego, odniosło również udane kariery wokalne^[24][25]. Wczesnymi przykładami aktorów głosowych, którzy przypominali idoli, byli seiyū Mobile Suit Gundam, Toshio Furukawa i Tōru Furuya na przełomie lat 70. i 80., którzy zyskali znaczną popularność wśród damskiej widowni po utworzeniu zespołu Slapstick^[24][53]. W latach 80. piosenkarka i idolka Noriko Hidaka ostatecznie została aktorką głosową, zdobywając uznanie po serii anime „Touch”, gdzie podkładała głos głównej postaci^[24]. Począwszy od lat 90. kilku aktorów głosowych prowadziło z powodzeniem równolegle kariery wokalne obok aktorstwa głosowego, m.in. Hekiru Shiina, Mariko Kōda i Megumi Hayashibara^[24]. Gdy w latach 2000 przemysł anime zaczął produkować więcej późnych serii nocnych, termin „seiyū idol” został spopularyzowany, a większość aktorów głosowych popularnych wśród fanów zaczęło pojawiać się w telewizji^[24]. Podczas gdy poprzednie przykłady dotyczyły aktorów głosowych, którzy przypadkowo przyciągali fanów poprzez swoją karierę wokalną lub byłych piosenkarzy i idolów, którzy zwrócili się ku aktorstwu głosowemu, Yui Horie, Yukari Tamura i Nana Mizuki zostały celowo wykreowane i wprowadzone na rynek jako aktorzy głosowi przez ich wytwórnie^[24][25]. Mniej więcej w czasie, gdy miał miejsce „Okres Walki Pomiędzy Idolami” od połowy do końca lat 2000, nastąpił znaczny rozkwit głosowych idoli działających w anime, a Oricon wymienił jako przykłady Aye Hirano i Koharu Kusumi, ponieważ obie były uznanymi aktorkami i piosenkarkami w głównym nurcie japońskiej rozrywki przed rozpoczęciem aktorstwa głosowego^[25]. W szczególności Hirano była silnie promowana jako idolka w szczycie swojej kariery aktorstwa głosowego, od końca lat 2000 do początku lat 2010^[54]. Podczas gdy powiązania postaci anime ze śpiewanymi przez nich piosenkami stały się powszechne w przemyśle filmowym, niektórzy aktorzy głosowi zaczęli również pojawiać się w telewizji, na scenie i koncertach jako ich bohaterowie, co doprowadziło do bliskiego powiązania postaci z osobą która użyczała jej głos^[55].
• Idol Japońsko-Koreański (jap. 日韓アイドル Nikkan aidoru) – podczas gdy japońskie i południowokoreańskie agencje współpracując ze sobą, stworzyły w przeszłości wspólne grupy idoli jak np. Route 0 w 2002 roku, to podczas trzeciej koreańskiej fali w połowie do późnych lat 2010, termin ten ponownie pojawił się w odniesieniu do współpracujących grup idoli promujących się głównie w Japonii, ale poprzez muzykę, stylizację, marketing i prezentację prowadzoną w branży k-pop^[56][57]. Najlepszym przykładem jest Iz*One w 2018 roku, następnie JO1 i NiziU w 2020 roku^[58].
• Johnny (jap. ジャニーズ Janīzu) – męscy idole zakontraktowani przez Johnny & Associates są nazywani przez media „idolami Johnny’ego” to określenie obejmują grupy takie jak np. SMAP, KAT-TUN czy Arashi, które prowadziły silne kariery zarówno indywidualne, jak i grupowe^[6]. Idole Johnny’ego rzadko pojawiają się w negatywnych artykułach w prasie bądź mediach, ze względu na wpływ Kitagawy wywierany na media^[15]. Odkąd agencja została założona przez Johnny’ego Kitagawę, który jest uznawany za pioniera systemu szkolenia idoli i popularyzację aspektu występów współczesnych idoli, firma utrzymuje dominującą pozycję w przemyśle męskich idoli w Japonii, przy czym Kitagawa cały czas naciskał na media, aby ograniczyć publikację na temat męskich idoli z innych firm, aż do swojej śmierci w 2019 roku^[7][59].

Grupę NiziU można określić mianem idolek Japońsko-koreańskich. Grupa zastała utworzona przez Sony Music Entertainment Japan i JYP Entertainment w ramach programu Nizi Project^[60].

Japoński boysband Arashi jest jednym z „idoli Johnny’ego” zadebiutował jako część Johnny & Associates 15 września 1999 roku^[61].

• Junior idol (jap. ジュニアアイドル Junia aidoru) – to piosenkarze i modele gravure idol, którzy zazwyczaj mają 15 lat i mniej. W latach 90. wiele młodych dziewcząt zostało zwerbowanych do zostania idolkami, co doprowadziło do tego, co media nazwały „chidol boom” (チャイドルブーム), z terminem „chidol” (połączenie słów „child” i „idol” (pl. „dziecko”, „idol”)) stworzonym przez dziennikarza Akio Nakamoriego w magazynie Weekly Spa!^[62]. W latach 2000 termin „chidol” był rzadziej używany i został ostatecznie zastąpiony terminem „junior idol”, aby zakwalifikować ich jako część przemysłu idoli, jak również usunąć nacisk na ich wiek^[22]. Chociaż branża ta jest nadal uważana za legalną w Japonii, była krytykowana za seksualne wykorzystywanie nieletnich^[63][64][65]. Wielu dystrybutorów młodszych idoli zostało zamkniętych po tym, jak posiadanie pornografii dziecięcej zostało zdelegalizowane w Japonii w 2014 roku^[66].

Popularna japońska grupa Perfume zaczynała jako lokalna grupa idoli występująca w prefekturze Hiroszima^[67].

Kizuna AI japońska virtualna idolka aktywna od 2016 roku^[68]. Prowadzi trzy kanały na YouTube (A.I Channel, A.I. Games i A.I Channel China), które zebrały ponad 4 mln subskrypcji^[69].

• Local idol (jap. ローカルアイドル Rōkaru aidoru) – nazywani również „gotōji aidoru” (ご当地アドル) i „chihō aidoru” (地方アイドル) lub w skrócie „locodol” (jap. ロコドル Rokodoru), to lokalni idole promujący się przede wszystkim na obszarach wiejskich i w określonych społecznościach, gdzie dostęp do celebrytów jest ograniczony. Pojawienie się lokalnych idoli sięga początku XXI wieku wraz z Perfume i Negicco. „Okres Walki Pomiędzy Idolami” w latach 2010 doprowadził do wzrostu liczby lokalnych idoli, a japońska drama telewizyjna „Amachan” z 2013 roku przyspieszyła ich wzrost. Dziennikarz Mamoru Onoda szacuje, że od 2021 roku działa około 2000 lokalnych idoli. Większość lokalnych grup idoli jest zarządzana niezależnie, opierając się na popularności przekazywanej ustnie. Kilka lokalnych grup idoli, które weszły do mediów głównego nurtu to Rev. from DVL i Dorothy Little Happy, pierwsza z nich po tym, jak zdjęcie ówczesnej członkini Kanny Hashimoto stało się popularne w internecie^[30][32].
• Net idol (jap. ネットアイドル Netto aidoru) – termin ten po raz pierwszy pojawił się w latach 90. poprzez osobiste strony internetowe i blogi, gdy internet stał się bardziej dostępny, a niektórzy z tych idoli zaczęli sprzedawać towary osobiste, takie jak fotoksiążki, za pośrednictwem swoich stron^[70].
• Virtual idol (jap. バーチャルアイドル Bāchuaru aidoru) – wirtualni idole to cyfrowe awatary reprezentujące fikcyjną postać lub osobę. Pierwszym fikcyjnym idolem, który zdobył mainstreamowy rozgłos była Lynn Minmay z Macross w latach 80^[71]. W 1997 roku jako pierwszy wirtualny idol powstała Kyoko Date^[72][73]. W 2007 roku Crypton Future Media wypuściło Hatsune Miku jako najnowszy dodatek do oprogramowania Vocaloid, która następnie doczekała się pozytywnego przyjęcia przez amatorskich autorów piosenek, z jej postacią i muzyką opartą na treściach generowanych przez użytkowników^[74][75].

Kamen Joshi jedna z grup undergroundowych^[76].

Dempagumi.inc to japońska grupa idolek z Akihabary w Tokio^[77].

Wirtualna streamerka Kizuna AI, która po raz pierwszy pojawiła się w 2016 roku, doprowadziła do boomu wirtualnych youtuberów, którzy prowadzą swoją działalność za pośrednictwem cyfrowego awatara na YouTube i innych serwisach streamingowych^[78].

• Underground idol (jap. 地下アイドル Chika aidoru) – undergroundowi idole to niezależnie zarządzani idole, którzy występują w małych lokalach^[79]. Są również znani jako „live idol” (jap. ライブアイドル Raibu aidoru) lub „indies idol” (jap. インディーズアイドル, Indīzu aidoru). Tama Himeno i członkini Kamen Joshi, Tomoka Igari, obie idolki undergroundowe, opisują siebie jako różniące się od idolek głównego nurtu nazywanych (地上アイドル, Chijō aidoru) w tym, że idolki undergroundowe są aktywne poprzez występy na żywo, a nie ekspozycję w środkach masowego przekazu lub wydawanie płyt przez duże wytwórnie, co czyni je bardziej dostępnymi dla fanów w porównaniu z idolkami głównego nurtu^[80][81]. Przykładem, którego Igari użyła, aby opisać bliskie relacje, jakie undergroundowi idole mają ze swoimi fanami, jest to, że undergroundowi idole organizują wydarzenia związane z uściskiem dłoni i robią zdjęcia znane jako „cheki” (チェキ) aparatem natychmiastowym z fanami po każdym występie na żywo^[49].
  • Akiba-kei idol (jap. アキバ系アイドル Akiba-kei aidoru) – idole akiba-kei to rodzaj undergroundowych idoli z dzielnicy Akihabara w Tokio, czerpiących wpływy z kultury otaku. Muzyka idoli akiba-kei jest zazwyczaj sprzedawana jako samodzielnie wydawane płyty CD na Comiket lub są promowane poprzez Niconico. Tych idoli można często zobaczyć występujących na Akihabara Dear Stage. Podczas gdy idole akiba-kei są niszą, Haruko Momoi i Dempagumi.inc są wymieniane jako przykłady idoli akiba-kei przebijających się do mediów głównego nurtu^[31][82]. Producentka muzyczna Dempagumi.inc, Maiko Fukushima, opisuje muzykę idoli z akiba-kei jako odmienną od piosenek z anime. Fukushima podkreśla jednak, że piosenki z gier R-18 były również kluczowymi w muzyce akiba-kei. W 2007 roku Vocaloid wywarł ogromny wpływ na rozwój muzyki akiba-kei i kultury idoli. AKB48, jedna z najbardziej rozpoznawalnych w całym kraju japońskich grup idoli, wywodzi się z Akihabary, ale nie jest uważana za grupę akiba-kei^[31].

Teoria

Dr Hiroshi Aoyagi zasugerował, że japońskie idolki są współczesną wersją gejsz, kobiety, której sztuka polega na wykonywaniu wysoce wystylizowanej i sztucznej interpretacji idealnego kobiecego piękna. Wskazuje on również na podobieństwa do fenomenu praktyk rytualnych w innych kulturach. Bądź tradycyjnych instytucji zanikających w wyniku modernizacji i industrializacji. Aoyogi twierdzi, że środki masowego przekazu coraz częściej pełnią tę funkcję, a znani w całym kraju nastoletni idole w rzeczywistości odgrywają ważną rolę dla swoich odbiorców^[1].

Synkretyzm i asymilacja w innych kulturach

Chociaż format japońskich idoli był unikalny dla Japonii, schemat artystyczny oparty na wizerunku kawaii, który charakteryzuje rynek idoli, został skopiowany w kilku krajach azjatyckich, takich jak Hongkong i Korea Południowa, które od lat 80. XX wieku przyswoiły sobie ten format, wdrażając go z pewnymi wariacjami zgodnie z własną kulturą^[1]. Podobnie w Ameryce Łacińskiej mówi się o ruchu idola, jako nawiązaniu do ekspansji japońskiego formatu idoli w krajach hiszpańskojęzycznych. Z kolei w Meksyku istnieją już ugruntowane i udokumentowane ekspresje idoli tego typu^[83].

Wybrana lista japońskich grup idolowych

Jest to selektywna lista japońskich grup idolowych (grup muzycznych składających się z idoli), podzielona na projekty lub agencje talentów.

• AKB48^[84]
• Stardust Promotion (agencja talentów)
  • Momoiro Clover Z^[85]
  • Shiritsu Ebisu Chugaku^[86]
  • Takoyaki Rainbow
• Hello! Project (projekt)
  • Morning Musume^[87]
  • °C-ute^[88]
  • Berryz Kōbō^[89]
  • S/mileage^[90]
  • Juice=Juice^[91]
  • Buono!^[92]
• Fairies^[93]
• 9nine^[94]
• Sakura Gakuin^[95]
• Johnny & Associates (agencja talentów, specjalizuje się w boys bandach)
  • Arashi
  • Kanjani Eight
  • KAT-TUN
  • NEWS

Przypisy

1. Hiroshi Aoyagi: Islands of Eight Million Smiles: Idol Performance and Symbolic Production in Contemporary Japan (Harvard East Asian Monographs). Stany Zjednoczone: Harvard University Asia Center, 2005-08-14. ISBN 978-0674017733. (ang.). Brak numerów stron w książce
2. О Японии: Культура – Музыка – Популярная музыка. Ambasada Japonii w Rosji. [dostęp 2014-04-13]. (ros.).
3. Pop ‘idol’ phenomenon fades into dispersion. The Japan Times Online. [dostęp 2014-04-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-29)]. (ang.).
4. 伊東ゆかり プロフィール. hmv.co.jp. [dostęp 2023-03-03].
5. When Idols Shone BrightlyDevelopment of Japan, the Idol Nation, and the Trajectory of Idols. japanpolicyforum.jp. [dostęp 2016-04-07].
6. So, you wanna be a Johnny. japantimes.co.jp. [dostęp 2009-04-14].
7. Johnny Kitagawa: The mogul who defined and controlled Japan’s entertainment industry. japantimes.co.jp. [dostęp 2019-07-10].
8. From cosplay fan to idol, Yuriko Tiger’s journey has been a colorful one. japantimes.co.jp. [dostęp 2019-02-03].
9. Show biz exploits ‘volunteerism’ image in packaging of latest teen idol. japantimes.co.jp. [dostęp 2006-07-06].
10. アイドルが生息する「現実空間」と「仮想空間」. edo.repo.nii.ac.jp. [dostęp 2021-05-14].
11. As Japan Ages, Pop ‘Idols’ Aren’t as Spry as They Used to Be. nytimes.com. [dostęp 2010-10-07].
12. ‘Golden age’ of kayoukyoku holds lessons for modern J-pop. japantimes.co.jp. [dostęp 2011-05-26].
13. Pop ‘idol’ phenomenon fades into dispersion. japantimes.co.jp. [dostęp 2009-08-25].
14. 女性アイドル界から減少する「解散」 「卒業制度」がもたらした変化とは？. oricon.co.jp. [dostęp 2016-02-03].
15. In Japan, Tarnishing a Star Maker. nytimes.com. [dostęp 2000-01-30].
16. SMAP、グループ3組目の3年代連続アルバム首位. oricon.co.jp. [dostęp 2010-07-27].
17. Why Isn’t Idol Culture Bigger In America?. animenewsnetwork.com. [dostęp 2019-03-22].
18. アイドル冬の時代、手作り名刺配り発奮した高橋由美子が３０周年…「悲壮な現実ブッ潰す」. yomiuri.co.jp. [dostęp 2020-11-15].
19. Brush up on pop idol feuds before the exam. japantimes.co.jp. [dostęp 2014-05-10].
20. 浜辺美波・正統派美少女の系譜と“生粋の女優”としての輝き. oricon.co.jp. [dostęp 2018-04-22].
21. 元チャイドル野村佑香、第２子の写真を公開 自宅に戻ったことを報告. hochi.co.jp. [dostęp 2019-02-11].
22. Innocence lost: the dark side of Akihabara. japantoday.com. [dostęp 2009-07-08].
23. “アイドル戦国時代”幕開けの瞬間 (前編). natalie.mu. [dostęp 2020-05-26].
24. 「アイドル声優」のブームは継続中！ その歴史は意外と深いって本当？. anime.ac.jp. [dostęp 2019-01-04].
25. 角川とアップフロントがアイドル声優オーディション開催. oricon.co.jp. [dostęp 2008-07-02].
26. 58th Kouhaku Utagassen History. nhk.or.jp. [dostęp 2009-12-29].
27. “AKB48公式ライバル”乃木坂46結成 一般公募でメンバー決定. oricon.co.jp. [dostęp 2011-06-29].
28. Suicide of teen draws attention to poor working conditions, harassment of idols. mainichi.jp. [dostęp 2018-11-18].
29. Idols Who Can’t Quit. nippon.com. [dostęp 2019-05-20].
30. ローカルアイドル文化の隆盛 (前編). natalie.mu. [dostęp 2021-02-04].
31. アキバ系カルチャーとのクロスオーバー (前編). natalie.mu. [dostęp 2020-08-12].
32. 橋本環奈だけじゃない! “かわいすぎる”ご当地アイドル一挙紹介. oricon.co.jp. [dostęp 2014-03-08].
33. AKB48よりももクロが上 コンサート動員力2014 日経エンタテインメント！. nikkei.com. [dostęp 2014-12-04].
34. The Japanese obsession with girl bands – explained. bbc.co.uk. [dostęp 2017-06-30].
35. ももクロ、初のＡＫＢ超え タレントパワーランキング 日経エンタテインメント！. nikkei.com. [dostęp 2013-06-24].
36. Bridges built by the power of K-pop and J-pop. japantimes.co.jp. [dostęp 2018-12-06].
37. アイドルの諸問題、悪いのは運営か、それとも…. nikkansports.com. [dostęp 2019-01-28].
38. Imitation Rain / D.D. SixTONES(ストーンズ) Official web site. sixtones.jp. [dostęp 2020-01-22].
39. What does 2021 have in store for J-pop?. japantimes.co.jp. [dostęp 2021-01-14].
40. NiziU: Made in South Korea, totally Japanese. japantimes.co.jp. [dostęp 2021-05-22].
41. なにわ男子、デビュー決定「ジェイ・ストーム」発足記念日の１１月１２日に. hochi.news. [dostęp 2021-07-28].
42. Travis Japan Umumkan Akan Melancong ke Amerika Akhir Maret. cnnindonesia.com. [dostęp 2022-03-03].
43. Snow Man ラウール、なにわ男子 道枝駿佑は海外で活躍 様々な分野を開拓する高身長ジャニーズ. news.yahoo.co.jp. [dostęp 2023-03-07].
44. 橋本ありな AV女優・AVモデル AV専門プロダクション. arrowsweb.net. [dostęp 2018-05-06].
45. Japanese Schoolgirl Confidential: How Teenage Girls Made a Nation Cool (Wydawnictwo Tuttle. s. 68–. ISBN 978-1-4629-1409-8.). books.google.com. [dostęp 2014-05-13].
46. 20年後の8月 また出会えるのを信じて――ZONEのヒットの裏側と、短くも濃密な活動の記録. natalie.mu. [dostęp 2021-08-01].
47. BABYMETALが世界を征服！「ラウド系アイドル」を生んだアイドル＆ガールズ・バンドの歴史【山野車輪】. nikkan-spa.jp. [dostęp 2017-10-28].
48. AKB48 Rumored to End Swimsuit Gravure Photos for Underage Members. animenewsnetwork.com. [dostęp 2018-01-17].
49. グラビアアイドル「幻想」論 その栄光と衰退の歴史 Wydawca „Futaba Shinsha” ISBN 978-4575153743.
50. Tōru Furuya. animenewsnetwork.com. [dostęp 2022-02-03].
51. Voice Actress/Singer Aya Hirano to Perform at Otakon. animenewsnetwork.com. [dostęp 2012-06-06].
52. Aya HIRANO. animenewsnetwork.com. [dostęp 2023-01-10].
53. Furuya Toru. jame-world.com. [dostęp 2009-09-24].
54. 平野綾の声優人生が全否定された？ アッコ「涼宮ハルヒ」なんて誰も知らない. j-cast.com. [dostęp 2011-04-18].
55. 月島きらり starring 久住小春 (モーニング娘。) 『スーパーアイドル・きらりの2ndシングルPV到着！』. oricon.co.jp. [dostęp 2006-10-25].
56. 日韓合同アイドル「NiziU」大躍進に沸く韓国 「彼女たちのように日韓が協力しあえば世界を席巻できるのに」【日韓経済戦争】. j-cast.com. [dostęp 2020-11-25].
57. NiziU、日韓で認知度に大きなギャップのわけ. globe.asahi.com. [dostęp 2020-12-19].
58. Exporting the template: K-pop agencies’ overseas idol projects yield solid results. en.yna.co.kr. [dostęp 2020-07-13].
59. Johnny Kitagawa: Power, Abuse, and the Japanese Media Omerta. variety.com. [dostęp 2019-07-18].
60. JYP 與日本索尼合作推出的九人女團「NIZIU」成員確定！. kpopn.com. [dostęp 2020-06-27].
61. ARASHI Biography. johnnys-net.jp. [dostęp 2022-06-28].
62. 進化する元祖チャイドル. itmedia.co.jp. [dostęp 2021-05-11].
63. Photos of preteen girls in thongs now big business. japantimes.co.jp. [dostęp 2007-05-03].
64. In Tokyo, a Crackdown on Sexual Images of Minors. nytimes.com. [dostęp 2011-02-09].
65. ‘Little idols’: Japan’s dark obsession with young girls. thejakartapost.com. [dostęp 2018-01-27].
66. “聖地”も閉店 ジュニアアイドルＤＶＤビジネスはあと半年の命か. tokyo-sports.co.jp. [dostęp 2015-02-07].
67. Perfumeのプロフィール. oricon.co.jp. [dostęp 2014-06-06].
68. バーチャルYouTuber「キズナ アイ」から、 VR対応！3Dモデルをクリスマスプレゼント. vrinside.jp. [dostęp 2016-12-25].
69. ユーザーローカル, ファン数ランキング(1ページ), バーチャルYouTuberランキング. virtual-youtuber.userlocal.jp. [dostęp 2023-02-20].
70. 「デジタル特捜隊 ネットの有名人たちspecial ネットアイドルBEST10 1999年夏篇」. kodansha.cplaza.ne.jp. [dostęp 2000-10-11].
71. The Fictional (Yet Amazingly Popular) Singers of Japan. kotaku.com. [dostęp 2012-07-09].
72. Virtual idol Kyoko Date breaks new ground in cyberspace project. japantimes.co.jp. [dostęp 2021-05-12].
73. Kyoko Date: The world’s first virtual pop star. ew.com. [dostęp 2021-05-12].
74. Animated pop star Hatsune Miku is only 10, but she has had a huge impact on music. japantimes.co.jp. [dostęp 2017-08-24].
75. Hatsune Miku: the ‘nonexistent’ pop star. japantimes.co.jp. [dostęp 2015-12-19].
76. 仮面女子公式サイト. kamen-joshi.com. [dostęp 2023-02-26].
77. DEMPAGUMI.inc: Same Sex Kawaii. mtv81.com. [dostęp 2013-10-29].
78. How virtual streamers like Kizuna Ai became Japan’s biggest YouTube attraction. japantimes.co.jp. [dostęp 2019-09-22].
79. The dark side of Japan’s underground idols: Little pay, long hours and unbreakable contracts. japantimes.co.jp. [dostęp 2018-12-21].
80. 地下アイドル、そして応援するファンの実情。内側と外側から業界を見つめる、地下アイドル・姫乃たまインタビュー【前編】. ddnavi.com. [dostęp 2018-01-12].
81. ｢アイドルは顔だ｣と誤解する人が知らない真実. toyokeizai.net. [dostęp 2020-08-12].
82. 「モモーイ」こと桃井はるこ アニメ好きになった意外な理由が「食物アレルギー」って？. sankei.com. [dostęp 2017-03-25].
83. 『タレントパワーランキング トップ100』Nikkei BP 4 maja 2013 r. s. 48–49.
84. ＡＫＢ４８ │ オリコン芸能人事典-ORICON STYLE. Oricon. [dostęp 2014-04-13]. (jap.).
85. ももいろクローバーＺ │ オリコン芸能人事典-ORICON STYLE. Oricon. [dostęp 2014-04-13]. (jap.).
86. 私立恵比寿中学 │ オリコン芸能人事典-ORICON STYLE. Oricon. [dostęp 2014-04-03]. (jap.).
87. モーニング娘。 │ オリコン芸能人事典-ORICON STYLE. Oricon. [dostęp 2014-04-13]. (jap.).
88. ℃－ｕｔｅ │ オリコン芸能人事典-ORICON STYLE. Oricon. [dostęp 2014-04-13]. (jap.).
89. Ｂｅｒｒｙｚ工房 │ オリコン芸能人事典-ORICON STYLE. Oricon. [dostęp 2014-04-13]. (jap.).
90. スマイレージ │ オリコン芸能人事典-ORICON STYLE. Oricon. [dostęp 2014-04-13]. (jap.).
91. Ｊｕｉｃｅ＝Ｊｕｉｃｅ │ オリコン芸能人事典-ORICON STYLE. Oricon. [dostęp 2014-03-13]. (jap.).
92. Ｂｕｏｎｏ！ │ オリコン芸能人事典-ORICON STYLE. Oricon. [dostęp 2014-04-13]. (jap.).
93. Ｆａｉｒｉｅｓ │ オリコン芸能人事典-ORICON STYLE. Oricon. [dostęp 2014-04-13]. (jap.).
94. アイドルグループ“9nine”がメジャーデビュー決定！ (９ｎｉｎｅ) ニュース-ORICON STYLE-. Oricon, 2007-02-15. (jap.).
95. 武藤彩未が歌う80年代ソロアイドルの名曲が配信へ ニュース-ORICON STYLE-. Oricon, 2014-04-13. (jap.).

Bibliografia

Zobacz multimedia związane z tematem: Idol (japońska popkultura)

• Hiroshi Aoyagi: Islands of Eight Million Smiles: Idol Performance and Symbolic Production in Contemporary Japan (Harvard East Asian Monographs). Harvard University Asia Center, 2005-08-14. ISBN 978-0674017733. (ang.). Brak numerów stron w książce
• Patrick W. Galbraith, Jason G. Karlin: Idols and Celebrity in Japanese Media Culture. Palgrave Macmillan, 2012-08-31. ISBN 978-0-230-29830-9. (ang.). Brak numerów stron w książce