Henryk Paszkiewicz

Henryk Paszkiewicz (ur. 10 marca 1897 w Łodzi, zm. 8 grudnia 1979 w Londynie) – polski historyk, mediewista, analityk najstarszych źródeł ruskich.

Henryk Paszkiewicz

Data i miejsce urodzenia	10 marca 1897 Łódź, Królestwo Polskie
Data i miejsce śmierci	8 grudnia 1979 Londyn
Zawód, zajęcie	historyk mediewista
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski
Odznaczenia

Legitymacja wojskowa ppor. Henryka Paszkiewicza (1920)

Życiorys

Studia historyczne odbył w latach 1915-1920 na Uniwersytecie Warszawskim. Należał wówczas do Związku Młodzieży Demokratycznej i Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). W roku 1920 odbywał służbę w Warszawskim Pułku Piechoty podczas wojny polsko-bolszewickiej w stopniu podporucznika. Był uczniem m.in. Kazimierza Tymienieckiego, Marcelego Handelsmana i Oskara Haleckiego. Pracę doktorską obronił w 1920 pod kierunkiem Oskara Haleckiego. Już jako nauczyciel historii habilitował się w 1927 na swoim macierzystym uniwersytecie, na którym w 1928 podjął wykłady jako docent w Katedrze Historii Europy Wschodniej. W 1934 został profesorem Wolnej Wszechnicy Polskiej, a w 1939 uzyskał profesurę nadzwyczajną UW. Członek korespondent TNW od 1936, PAU od 1945^[1]. Jako oficer rezerwy uczestniczył w kampanii wrześniowej, bronił Warszawy. Wzięty przez Niemców do niewoli, wojnę spędził w Oflagu VII A Murnau, skąd po wyzwoleniu obozu udał się do Włoch. Początkowo znalazł się wśród założycieli Polskiego Instytutu Historycznego w Rzymie. Został kuratorem żołnierzy 2 Korpusu, odkomenderowanych na studia na włoskich uniwersytetach. W roku 1957 przybył do Londynu i osiedlił się tu na stałe. Należał do organizatorów Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie, gdzie uzyskał profesurę^[2]. Był wiceprezesem Fundacji z Brzezia Lanckorońskich. W 1945 został członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności. W 1945 był jednym z założycieli Polskiego Instytutu Historycznego w Rzymie. Członek-założyciel Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie. Wchodził w skład redakcji takich pism jak: „Teki Historyczne” i „Antemurale”. 4 czerwca 1951 został wybrany na członka Głównej Komisji Skarbu Narodowego^[3]. W 1960 otrzymał Nagrodę Pisarską Stowarzyszenia Polskich Kombatantów za pracę pt. The making of Russian Nation^[4]. W 1974 otrzymał nagrodę Fundacji Jurzykowskiego.

Zmarł w Londynie w 1979 podczas pracy nad III tomem „trylogii ruskiej”.

Zainteresowania badawcze

Henryk Paszkiewicz był znawcą dziejów Europy Wschodniej. Wśród jego przedwojennego dorobku naukowego na pierwszy plan wybijają się prace: Polityka ruska Kazimierza Wielkiego (1925) i Jagiellonowie a Moskwa, t. 1, noszący podtytuł Litwa a Moskwa w XIII i XIV wieku (1933). W latach powojennych natomiast powstała na emigracji jego trylogia: The Origin of Russia (George Allen & Unwin LTD, London 1954), The Making of the Russian Nation (Longmann & Todd, London 1963) i The Rise of Moscow's Power (niedokończony, wydany pośmiertnie, East European Monographs 1983). Zainteresowanie tą trylogią nauki światowej było ogromne (ponad 50 recenzji naukowych), podczas gdy dzieło to pozostawało w zasadzie poza obiegiem polskich wydawnictw ze względu na ówczesną komunistyczno-doktrynerską interpretację, niejednokrotnie przekłamująca przeszłość historyczną. Wydanie to ukazało się na zachodzie w języku angielskim, natomiast wszystkie tomy zostały napisane pierwotnie przez Paszkiewicza w języku polskim. Staraniem Fundacji z Brzezia Lanckorońskich oraz PAU udało się dotrzeć do manuskryptów i wydać tę trylogię także w języku polskim. Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie ukazały się kolejno: Początki Rusi w 1996, Powstanie narodu ruskiego w 1998 i Wzrost potęgi Moskwy w 2000.

Wybrane odkrycia naukowe

• Ustalił, iż słowiańskie słowo jazyk (występujące z terminem Ruś jako russkij jazyk) w najstarszych ruskich źródłach pisanych było odpowiednikiem greckiego ethnosu, lecz poza treścią etniczną miało także drugie, inne znaczenie – kościelno-religijne^[5].

Ordery i odznaczenia

• Złoty Krzyż Zasługi (11 listopada 1936)^[6]
• Medal Niepodległości (16 marca 1933)^[7]
• Krzyż Legionowy

Wybrane publikacje

Trylogia o dziejach Rusi

• The origin of Russia, London: George Allen & Unwin 1954. Recenzje: Dimitri Obolensky, „English Historical Review” 73 (1958), z. 288, s. 469–470; Anatole Gregory Mazour, „Annals of American Academy of Political Social Science” t. 300 (1955), s. 170; Valentin A. Riasanovsky, „Russian Review” 15 (1956), z. 2, s. 134–136; Michael Cherniavsky, „Political Science Quaterly” 70 (1955), z. 2, s. 298–300; Roman Jakobson, „American Historical Review” 61 (1955), z. 1, s. 106–108; Bolesław Szcześniak, „Review of Politics” 17 (1955), z. 3, s. 419–421; Oskar Halecki, „American Slavic and East European Review” 14 (1955), z. 3, s. 403–404; Leon Koczy, „Antemurale” 2 (1955), s. 85–96; Gieorgij Wiernadski, „Speculum" 30 (1955), s. 299–300; Władimir Paszuto, „Woprosy Istorii” (1958), nr 8, s. 62; G. Stockl, „Jahrbucher fur Geschichte Europeas” 3 (1955), s. 22; T. Arne, „Historisk tidskrift” (1956), s. 88–95; S. Bondarczuk, „Wiener Slavitisches Jahrbuch” 5 (1956), s. 201–203; Alexander Bruce Boswell, „The Slavonic and East European Review” (1956), s. 504; Leon Koczy, „Oriente Europeo” 7 (1957), s. 107–108; W. Kirchner, „The Historian” (1956), s. 115–116; J. Ledit, „Thought” (1956), s. 464–466; I. Łopatin, „Word Affairs Interpreter” (1955), s. 109; J. Mc Graw, „Journal of International Affairs” 9 (1955), s. 102; P. Meyvaert, „Reuve d'Histoire Eclcliastique” (1955), s. 585; J. Miller, „Science and Society” (1955), s. 285–286; W. Mosse, „History” (1955), nr 140, s. 329–330; F. Nowak, „The Scientific Monthly” (1955), s. 45; B. O'Brien, „Journal of Central European Affairs” (1956), s. 74; Henryk Łowmiański, O znaczeniu nazwy „Ruś” w wieku X–XV, „Kwartalnik Historyczny” (1957), z. 1, s. 84–101; Henryk Łowmiański, „Kwartalnik Historyczny” (1964), z. 3/4, s. 1039–1043; Walerian Meysztowicz, „Teki Historyczne” 8 (1956/1957), s. 144–148; Stanisław Stroński, Pierwotna Ruś a późniejsza Moskwa, „Wiadomości” (1955), nr 6; Karol Zbyszewski, Książka Prof. Henryka Paszkiewicza, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza Polskiego” 30.05.1955; Bronisław Hełczyński, Jak powstał naród ruski i naród rosyjski, „Tydzień Polski” 1963, nr 19; Wit, Zwycięstwo prawdy historycznej. Anglicy o dziele polskiego historyka, „Orzeł Biały” 14.03.1955;
• The making of Russian nation, London 1963 (wyd. 2 Chicago 1963). Recenzje: V. Terras, „Slavic Review” 25 (1966), z. 2, s. 333–334; Marc Szeftel, „American Historical Review” 69 (1963), z. 1, s. 134–136; Mykoła Andrusiak, „Slavic and East European Journal” 11 (1967), z. 1, s. 120–122; Leon Koczy, „Teki Historyczne” 13 (1964/1965), s. 131;
• The Rise o Moscow power, translated by P.S. Falla, New York: Boulder: East European Monographs, Distributed by Columbia University Press 1983. Recenzje: H. F. Graham, „American Historical Review” 90 (1985), z. 4, s. 919–920; L. N. Langer, „Russian Review” 46 (1987), z. 1, s. 87–88.

Wybrane prace w języku polskim

• Dzieje Polski. Czytanki z literatury historycznej i wypisy ze źródeł. Cz. 1, Warszawa: „Bibljoteka Polska” 1924 (wyd. 2 - 1925).
• Dzieje Polski. Czytanki z literatury historycznej i wypisy ze źródeł. Cz. 2: Czasy Jagiellonów, Warszawa: „Bibljoteka Polska” 1925.
• Z dziejów rywalizacji polsko-węgierskiej na terenie Rusi Halicko-Włodzimierskiej w XIV w. (trzy traktaty z lat 1350–1352), Lwów: Nakładem Towarzystwa Historycznego 1924.
• Polityka ruska Kazimierza Wielkiego, Warszawa 1925 (wyd. 2 - przygotowała do Anna Kucińska-Kucharczyk, Kraków: Towarzystwo Naukowe „Societas Vistulana” 2002).
• (redakcja) Regesta Lithuaniae. Ab origine usque ad Magni Ducatus cum Regno Poloniae unionem, Varsoviae: Kasa im. Mianowskiego, Instytutu Popierania Nauki 1930. Prace Seminarium Historii Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego 1.
• Jagiellonowie a Moskwa, t. 1: Litwa a Moskwa w XIV i XV wieku, Warszawa: Dom Książki Polskiej 1933 (wyd. 2 - Wydawnictwo ANTYK Marcin Dybowski 2014).
• Z życia politycznego Mazowsza w XIII wieku (rządy Ziemowita Konradowicza), Warszawa 1935.
• W sprawie inkorporacji Litwy do Polski w 80 latach XIV w., Warszawa 1938.
• O genezie i wartości Krewa, Warszawa: Gebethner i Wolff 1938.
• Polska a Moskwa w ciągu dziejów, Londyn: Instytut Bliskiego i Środkowego Wschodu „Reduta” 1949.
• Jagiełło w przededniu Unii polsko-litewskiej w oświetleniu nowych źródeł, Londyn 1951.
• (redakcja) Polska i jej dorobek dziejowy w ciągu tysiąca lat istnienia. Zarys i encyklopedia spraw polskich, t. 1: Zarys, pod red. H. Paszkiewicza, Londyn: Księgarnia Polska Orbis-Polonia 1956.
• (redakcja) Polska niepodległa i druga wojna światowa: skrót części VI wydawnictwa „Polska i jej dorobek dziejowy”, oprac. pod red. H. Paszkiewicza, Londyn: Orbis Polonia 1959.
• (redakcja) Literatura polska: skrót części 3 wydawnictwa „Polska i jej dorobek dziejowy”, oprac. pod red. H. Paszkiewicza, przez 56 uczonych i specjalistów przebywających w wolnym świecie, Londyn: Księgarnia Polska „Orbis Polonia” 1961.
• (redakcja) Elementa ad Fontium Editiones. 9, Res Polonicae ex Archivo Regni Daniae I pars (1526–1572), coll. Leon Koczy, ed. curaverunt Valerianus Meysztowicz, Henricus Paszkiewicz, Carolina Lanckorońska, Romae: Institutum Historicum Polonicum Romae 1964.
• Przedmowa [w:] Władysław Wielhorski, Wspomnienia z przeżyć w niewoli sowieckiej, London: Księgarnia Orbis 1965 (przedruk w drugim obiegu: Łódź - Poznań: Towarzystwo Oświaty Niezależnej 1985).
• Początki Rusi, z rękopisu przygotował Krzysztof Stopka, Kraków: PAU 1996. Recenzja: Robert Pletnia, Początki Rusi i narodu ruskiego, „Arcana” 5 (1999), nr 2 s. 212–215.
• Powstanie narodu ruskiego, z rękopisu przygotowała Lidia Korczak, Kraków: PAU 1998. Rozprawy Wydz. Hist.-Filoz. Og. zbioru t. 87.
• Wzrost potęgi Moskwy, Kraków: PAU 2000. Rozprawy Wydz. Hist.-Filoz. Og. zb. t. 92.

Przypisy

1. Michał Kozłowski, Oskar Halecki i jego uczniowie. Wzajemne relacje po latach [w:] Oskar Halecki i jego wizja Europy, red. Małgorzata Dąbrowska, t. 3, Warszawa–Łódź: IPN 2014, s. 47–49 .
2. Zbigniew Andrzej Judycki, Polski Uniwersytet na Obczyźnie. Słownik biograficzny pracowników naukowych, Londyn 2008, s. 76–77.
3. Powołanie członków Głównej Komisji Skarbu Narodowego. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”. Nr 2, s. 18–19, 28 czerwca 1951.
4. Nagrody pisarskie stowarzyszenia. W: SPK. Historia federacji. Londyn: Stowarzyszenie Polskich Kombatantów, 2013, s. 294.
5. Henryk Paszkiewicz, Powstanie narodu ruskiego Kraków: PAU 1998, s. 24–116.
6. M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 469 „za zasługi na polu pracy zawodowej i społecznej”.
7. M.P. z 1933 r. nr 63, poz. 81 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.

Bibliografia

• Stanisław Józef Biegański, Henryk Paszkiewicz (1897–1979), „Teki Historyczne” 20 (1988/1989), s. 331–337.
• Stanisław Józef Biegański, Spuścizna historyczna Henryka Paszkiewicza, „Wiadomości” (1980), nr 29, s. 1.
• Biogramy uczonych polskich. Materiały o życiu i działalności członków AU w Krakowie, TNW, PAU, PAN, cz. 1: Nauki społeczne, z. 3: P–Z, oprac. Andrzej Śródka, Paweł Szczawiński, Wrocław 1985, s. 37–39.
• Mirosław Filipowicz, Emigranci i jankesi. O amerykańskich historykach Rosji, Lublin 2007, s. 184–191.
• Mirosław Filipowicz, Henryk Paszkiewicz [w:] Leksykon kultury polskiej poza krajem od roku 1939, t. 1, red. K. Dybciak i Z. Kudelski, Lublin 2000, s. 316–317.
• Mirosław Filipowicz, Wobec Rosji. Studia z dziejów historiografii polskiej od końca XIX wieku po II wojnę światową, Lublin 2000, s. 88–89.
• Mirosław Filipowicz, O polskim wkładzie do teorii normańskiej i badań nad genezą państwa moskiewskiego, „Roczniki Humanistyczne” 2000, t. 48, z. 2, s. 123–131 (zeszyt specjalny: Księga pamiątkowa ku czci Prof. Eugeniusza Wiśniowskiego w 70 rocznicę urodzin).
• Leon Koczy, Śp. Prof. dr Henryk Paszkiewicz, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie”, 24 (1980–1981).
• Lidia Korczak, Oskara Haleckiego i Henryka Paszkiewicza spojrzenie na Litwę i Ruś [w:] Oskar Halecki i jego wizja Europy, red. Małgorzata Dąbrowska, t. 3, Warszawa–Łódź: IPN 2014, s. 98–107.
• Michał Kozłowski, Oskar Halecki i jego uczniowie. Wzajemne relacje po latach [w:] Oskar Halecki i jego wizja Europy, red. Małgorzata Dąbrowska, t. 3, Warszawa–Łódź: IPN 2014, s. 24–77 .
• Paszkiewicz Henryk [w:] Słownik historyków polskich, red. M. Prosińska-Jackl, Warszawa 1994, s. 394.
• Rafał Pletnia, Początki Rusi i narodu ruskiego [Recenzja:] Początki Rusi, z rękopisu przygotował Krzysztof Stopka, Kraków 1996; Powstanie narodu ruskiego, z rękopisu przygotowała Lidia Korczak, Kraków 1998, „Arcana” 5(1999), z. 2, s. 212–215.
• Tadeusz Radzik, Paszkiewicz Henryk [w:] Encyklopedia polskiej emigracji i Polonii, t. 4, red. Kazimierz Dopierała, Toruń 2005, s. 36–37.
• Jan Tyszkiewicz, Profesor Henryk Paszkiewicz (1897–1979) [w:] Tradycje i współczesność. Księga pamiątkowa Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego 1930–2005, praca zbiorowa, Warszawa 2005, s. 165–167.
• Iskra Schwarcz, Der wissenschaftliche Nachlass von Henryk Paszkiewicz, „Osterreich. Osthefte” 37 (1995), z. 3, s. 783–788.
• Tadeusz Wolsza, Próba pojednania emigracji w 1950 r. Misja prof. Henryka Paszkiewicza, „Dzieje Najnowsze” 27 (1995), z. 4, s. 131–143 (Dwa dokumenty dotyczące misji Henryka Paszkiewicza z września 1950 r.).
• Zbigniew Andrzej Judycki, Polski Uniwersytet na Obczyźnie. Słownik biograficzny pracowników naukowych, Londyn 2008, s. 76–77 (z fotografią).
• Rafał Stobiecki, Klio na wygnaniu. Z dziejów polskiej historiografii na uchodźstwie w Wielkiej Brytanii po 1945 r., Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 2005, s. 236–242.
• Jerzy Wyrozumski, Przedmowa [w:] H. Paszkiewicz, Początki Rusi, z rękopisu przygotował Krzysztof Stopka, Kraków: PAU 1996, s. V–XII.

Linki zewnętrzne

• Konferencka naukowa Henryk Paszkiewicz wydobyty z zapomnienia
• Henryk Paszkiewicz. FBC

Kontrola autorytatywna (osoba):

• ISNI: 0000000083427173
• VIAF: 32254784
• LCCN: n84106461
• GND: 1051762685
• BnF: 146412084
• SUDOC: 124826059
• NLA: 35662225
• NKC: js2015890508
• NTA: 069880298
• CiNii: DA0444196X
• PLWABN: 9810584977505606
• NUKAT: n96215529
• J9U: 987007277909705171
• LIH: LNB:V*391438;=BO

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3954921
• VLE: henryk-paszkiewicz