Hegemonia

Hegemonia – termin pochodzi z języka greckiego (ηγεμονία), w starożytnej Grecji oznaczał przywództwo jednego państwa nad innymi, które poddają się jego kierownictwu. Hegemonia była związana z rywalizacją dwóch najsilniejszych państw-miast: Aten (Związek Morski) i Sparty (Związek Peloponeski) oraz okresowo Teb (Związek Beocki). Współcześnie termin hegemonia oznacza również: zwierzchnictwo, przewodnictwo, przywództwo danego państwa nad innymi które je dobrowolnie uznają; lub przeważający wpływ, supremację, dominację jednego państwa nad innymi, prymat w polityce międzynarodowej uzyskane przy pomocy groźby lub użycia siły^[1]^[2].

Sparta w wyniku wojny peloponeskiej zdobyła w 404 p.n.e. 30-letnią hegemonię w Grecji.

W nowożytności (m.in. na podstawie teorii cykli hegemonicznych G. Modelskiego^[3], oraz teorii systemów-światów Immanuela Wallersteina) można wyróżnić następujące globalne hegemonie („porządki światowe”)^[4]^[5]^[6]:

Portugalia – hegemonia w latach 1516-1539^[7] zakwestionowana przez Hiszpanię.
Hiszpania – hegemonia w latach 1559-1643 (w latach 1580-1640 w unii personalnej z Portugalią – unia iberyjska)^[8]^[9]; 1621-40 zakwestionowana przez Anglię, Holandię i Francję^[10]^[11]^[12]^[13].

Niderlandy – hegemonia w latach 1648-1688 – zakwestionowana przez Anglię i Francję^[14]^[15].
Francja – światowa dominacja w latach 1659-1714^[16].
Wielka Brytania – lata: 1763^[17] lub 1815^[18] – 1914. Do 1815 blokowana przez Francję, a do 1856 – przez Rosję; 1889-1904 zakwestionowana ponownie przez Francję, Rosję; a także Niemcy, a po 1904 – przez USA i Japonię^[3]^[19]^[20], przy czym z dwóch najsilniejszych potencjalnych rywali ostatecznie przeciwnikiem Wielkiej Brytanii w I i II wojnie światowej stały się Niemcy, zaś sojusznikiem – USA^[21].
Stany Zjednoczone – 1945^[22]-1947 (zakwestionowana przez ZSRR – zimna wojna); po roku 1991^[23].
Potencjalni rywale – główni: Chińska Republika Ludowa, Unia Europejska i pozostali: Rosja, Japonia, Indie^[24]^[25].

Lista głównych mocarstw i pretendentów do hegemonii globalnej w latach 1895-1985^[26].

Więcej informacji Państwo, główne mocarstwo ...

Państwo	główne mocarstwo	globalny pretendent
Austro-Węgry	1895-1918	–
Francja	1895–1940 1945-1985	1895–1940
Wielka Brytania	1895-1985	1895-1945
Niemcy (w tym RFN)	1895-1918; 1925-1945 (1965-1985)	1895-1945
Rosja/ ZSRR	1895-1917 1922-1985	1895-1985
Włochy	1895-1943	–
Stany Zjednoczone	1895-1985	1945-1985
Japonia	1895-1945 (1965-1985)
Chińska Republika Ludowa	1950-1985

Zamknij

Osobny artykuł: Hegemonia kulturowa.

[1]
https://www.jstor.org/stable/20033690 Naill Ferguson: Hegemony and Empire
[2]
dwa znaczenia terminu hegemonia (przywództwo lub dominacja): http://filozofia.wiedza.diaboli.pl/historia-hegemonia-kapitalizm/ Historia – hegemonia – kapitalizm
[3]
https://web.archive.org/web/20081228052839/http://faculty.washington.edu/modelski/ The Evolutionary World Politics Homepage
[4]
https://www.mtholyoke.edu/acad/intrel/pol116/hegemony.htm The Theory of Hegemonic Stability
[5]
Nieco inne spojrzenie przedstawił Zambell (1984), który wyróżnił cztery 150-letnie „cykle światowej supremacji”:
1. Hiszpania (1580-1730)
2. Francja (1680-1830)
3. Wielka Brytania (1780-1930)
4. USA (1880 – 2030)
(za: http://www.joshuagoldstein.com/jgcyc06.pdf J.Goldstein: The War/Hegemony Debate 2, s. 144)
[6]
https://web.archive.org/web/20140416150138/http://valueofdissent.blogspot.com/2012/07/power-soft-power-china.html Power, Soft Power & China !
[7]
https://web.archive.org/web/20081228052839/http://faculty.washington.edu/modelski/ The Evolutionary World Politics Homepage, lecz tezę o hegemonii Portugalii podważają inni autorzy m.in. Leszek Moczulski, zob.:L.Moczulski: Geopolityka. Potęga w czasie i przestrzeni, Warszawa, Bellona 1999, s. 343
[8]
http://www.thelatinlibrary.com/imperialism/notes/spanishempire.html The Spanish Empire
[9]
Steven E. Lobell: The challenge of hegemony: grand strategy, trade, and domestic politics, s. 123
[10]
tamże, s. 15
[11]
http://www.freerepublic.com/focus/f-chat/2447596/posts The fall of Spain, the first global superpower, and the fall of the US
[12]
http://www.sussex-academic.com/sa/titles/latin_american_studies/cardim.htm Polycentric Monarchies How did Early Modern Spain and Portugal Achieve and Maintain a Global Hegemony?
[13]
http://www.ejil.org/pdfs/16/3/301.pdf International Law in Times of Hegemony: Unequal Power and the Shaping of the International Legal Order, s. 371
[14]
http://books.google.pl/books?id=ZYn_f1jxNDoC&printsec=frontcover&dq=The+rise+and+fall+of+world+orders&hl=pl&sa=X&ei=QvEXT-OIOIvcsgaG9emMDQ&ved=0CDIQ6AEwAA#v=onepage&q=The%20rise%20and%20fall%20of%20world%20orders&f=false Torbjørn L. Knutsen: The rise and fall of world orders,s. 140
[15]
https://web.archive.org/web/20081228052839/http://faculty.washington.edu/modelski/ The Evolutionary World Politics Homepage, lecz tezę o hegemonii Holandii podważają inni autorzy, m.in. Leszek Moczulski, zob.:L.Moczulski: Geopolityka. Potęga w czasie i przestrzeni, Warszawa, Bellona 1999,s. 343 i R.J. Barendse http://filozofia.wiedza.diaboli.pl/historia-hegemonia-kapitalizm/
[16]
http://www.joshuagoldstein.com/jgcyc05.pdf The War/Hegemony Debate 1 : Roots ,s. 113
[17]
„Wojna 7 letnia dała Anglii absolutną przewagę na morzu, jej flota dominowała na oceanie atlantyckim i indyjskim (…) Powstało pierwsze kolonialne imperium brytyjskie obejmujące bezgraniczne posiadłości europejskie i władztwo mórz. Zasada równowagi sił w stosunkach europejskich, zapewniła Anglii hegemonię w świecie(..) godziła przede wszystkim we Francję – pokonanego , lecz zawsze jeszcze groźnego przeciwnika i rywala na szlakach morskich” Z.Libiszewska: Thomas Jefferson. Ossolineum, 1984 s. 25
[18]
https://web.archive.org/web/20121018162917/http://www.vwl.unibe.ch/studies/3215_e/Hegemony.pdf Hegemonic Stability Theory, s 16
[19]
http://books.google.pl/books?id=ltLQ2x6ZEVMC&pg=PA126&lpg=PA126&dq=spain+global+hegemony&source=bl&ots=IQpNtlpdm5&sig=UT4VhytXpHd8E8ZeTb9MohFYBlY&hl=pl&ei=cuNiTZGpOMik8QPy5NHxCA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=8&sqi=2&ved=0CFwQ6AEwBw#v=onepage&q=spain%20global%20hegemony&f=false/ Steven E. Lobell: The challenge..., s. 13,15
[20]
Paul Kennedy: Mocarstwa świata. Narodziny, rozkwit, upadek
[21]
https://archive.ph/20130503094230/http://cjip.oxfordjournals.org/content/1/1/83.extract Feng Yongping: The Peaceful Transition of Power from the UK to the US* Chinese Journal of International Politics vol 1. 2006
[22]
p. wyżej
[23]
Aferyprawa - USA traci wiarygodność - coraz słabsza hegemonia Stanów Zjednoczonych na świecie? - z cyklu fakty i mity o Ameryce [online], aferyprawa.eu [dostęp 2017-11-23] (pol.).
[24]
https://repozytorium.amu.edu.pl/jspui/bitstream/10593/957/1/Trójpłaszczyznowa%20Szachownica.pdf D. Miłoszewska: Trójpłaszczyznowa szachownica, tabela, s. 72
[25]
http://www.geopolityka.org/publikacje/50-o-przydatnosci-imperium Mateusz Piskorski: O przydatności imperium
[26]
http://www.press.umich.edu/pdf/0472112872-ch2.pdf Major Powers and Global Contenders, s. 46

[1] [1]
https://www.jstor.org/stable/20033690 Naill Ferguson: Hegemony and Empire

[2] [2]
dwa znaczenia terminu hegemonia (przywództwo lub dominacja): http://filozofia.wiedza.diaboli.pl/historia-hegemonia-kapitalizm/ Historia – hegemonia – kapitalizm

[faculty-3] [3]
https://web.archive.org/web/20081228052839/http://faculty.washington.edu/modelski/ The Evolutionary World Politics Homepage

[4] [4]
https://www.mtholyoke.edu/acad/intrel/pol116/hegemony.htm The Theory of Hegemonic Stability

[5] [5]
Nieco inne spojrzenie przedstawił Zambell (1984), który wyróżnił cztery 150-letnie „cykle światowej supremacji”:
1. Hiszpania (1580-1730)
2. Francja (1680-1830)
3. Wielka Brytania (1780-1930)
4. USA (1880 – 2030)
(za: http://www.joshuagoldstein.com/jgcyc06.pdf J.Goldstein: The War/Hegemony Debate 2, s. 144)

[6] [6]
https://web.archive.org/web/20140416150138/http://valueofdissent.blogspot.com/2012/07/power-soft-power-china.html Power, Soft Power & China !

[7] [7]
https://web.archive.org/web/20081228052839/http://faculty.washington.edu/modelski/ The Evolutionary World Politics Homepage, lecz tezę o hegemonii Portugalii podważają inni autorzy m.in. Leszek Moczulski, zob.:L.Moczulski: Geopolityka. Potęga w czasie i przestrzeni, Warszawa, Bellona 1999, s. 343

[8] [8]
http://www.thelatinlibrary.com/imperialism/notes/spanishempire.html The Spanish Empire

[9] [9]
Steven E. Lobell: The challenge of hegemony: grand strategy, trade, and domestic politics, s. 123

[10] [10]
tamże, s. 15

[11] [11]
http://www.freerepublic.com/focus/f-chat/2447596/posts The fall of Spain, the first global superpower, and the fall of the US

[12] [12]
http://www.sussex-academic.com/sa/titles/latin_american_studies/cardim.htm Polycentric Monarchies How did Early Modern Spain and Portugal Achieve and Maintain a Global Hegemony?

[13] [13]
http://www.ejil.org/pdfs/16/3/301.pdf International Law in Times of Hegemony: Unequal Power and the Shaping of the International Legal Order, s. 371

[14] [14]
http://books.google.pl/books?id=ZYn_f1jxNDoC&printsec=frontcover&dq=The+rise+and+fall+of+world+orders&hl=pl&sa=X&ei=QvEXT-OIOIvcsgaG9emMDQ&ved=0CDIQ6AEwAA#v=onepage&q=The%20rise%20and%20fall%20of%20world%20orders&f=false Torbjørn L. Knutsen: The rise and fall of world orders,s. 140

[15] [15]
https://web.archive.org/web/20081228052839/http://faculty.washington.edu/modelski/ The Evolutionary World Politics Homepage, lecz tezę o hegemonii Holandii podważają inni autorzy, m.in. Leszek Moczulski, zob.:L.Moczulski: Geopolityka. Potęga w czasie i przestrzeni, Warszawa, Bellona 1999,s. 343 i R.J. Barendse http://filozofia.wiedza.diaboli.pl/historia-hegemonia-kapitalizm/

[16] [16]
http://www.joshuagoldstein.com/jgcyc05.pdf The War/Hegemony Debate 1 : Roots ,s. 113

[17] [17]
„Wojna 7 letnia dała Anglii absolutną przewagę na morzu, jej flota dominowała na oceanie atlantyckim i indyjskim (…) Powstało pierwsze kolonialne imperium brytyjskie obejmujące bezgraniczne posiadłości europejskie i władztwo mórz. Zasada równowagi sił w stosunkach europejskich, zapewniła Anglii hegemonię w świecie(..) godziła przede wszystkim we Francję – pokonanego , lecz zawsze jeszcze groźnego przeciwnika i rywala na szlakach morskich” Z.Libiszewska: Thomas Jefferson. Ossolineum, 1984 s. 25

[18] [18]
https://web.archive.org/web/20121018162917/http://www.vwl.unibe.ch/studies/3215_e/Hegemony.pdf Hegemonic Stability Theory, s 16

[19] [19]
http://books.google.pl/books?id=ltLQ2x6ZEVMC&pg=PA126&lpg=PA126&dq=spain+global+hegemony&source=bl&ots=IQpNtlpdm5&sig=UT4VhytXpHd8E8ZeTb9MohFYBlY&hl=pl&ei=cuNiTZGpOMik8QPy5NHxCA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=8&sqi=2&ved=0CFwQ6AEwBw#v=onepage&q=spain%20global%20hegemony&f=false/ Steven E. Lobell: The challenge..., s. 13,15

[20] [20]
Paul Kennedy: Mocarstwa świata. Narodziny, rozkwit, upadek

[21] [21]
https://archive.ph/20130503094230/http://cjip.oxfordjournals.org/content/1/1/83.extract Feng Yongping: The Peaceful Transition of Power from the UK to the US* Chinese Journal of International Politics vol 1. 2006

[22] [22]
p. wyżej

[23] [23]
Aferyprawa - USA traci wiarygodność - coraz słabsza hegemonia Stanów Zjednoczonych na świecie? - z cyklu fakty i mity o Ameryce [online], aferyprawa.eu [dostęp 2017-11-23] (pol.).

[24] [24]
https://repozytorium.amu.edu.pl/jspui/bitstream/10593/957/1/Trójpłaszczyznowa%20Szachownica.pdf D. Miłoszewska: Trójpłaszczyznowa szachownica, tabela, s. 72

[25] [25]
http://www.geopolityka.org/publikacje/50-o-przydatnosci-imperium Mateusz Piskorski: O przydatności imperium

[26] [26]
http://www.press.umich.edu/pdf/0472112872-ch2.pdf Major Powers and Global Contenders, s. 46

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

Wikiwand in your browser!

Hegemonia

Wikiwand in your browser!

Przykłady hegemonii

Hegemonia kulturowa

Zobacz też

Przypisy

Bibliografia