Gwiazdozbiór Sekstantu

Sekstant (Sekstans, łac. Sextans, dop. Sextantis, skrót Sex) – słabo widoczny gwiazdozbiór, 47. co do wielkości, usytuowany w rejonie równika niebieskiego. W Polsce widoczny zimą i wiosną. Liczba gwiazd widoczna nieuzbrojonym okiem: około 25^[2]. Konstelacja położona jest na południe od Lwa, graniczy również z Pucharem i Hydrą^[3].

Sekstant

Nazwa łacińska	Sextans
Dopełniacz łaciński	Sextantis
Skrót nazwy łacińskiej	Sex
Dane obserwacyjne (J2000)
Rektascensja	10 h
Deklinacja	0°
Charakterystyka
Powierzchnia	314 stopni kw.
Liczba gwiazd o obserwowanej wielkości gwiazdowej < 3	0
Najjaśniejsza gwiazda	α Sex (4,48m)
Gwiazdozbiory sąsiadujące	Lew Hydra Puchar
Roje meteorów	brak
Widoczny na szerokościach geograficznych pomiędzy 85[1]° S a 77° N.

Pochodzenie nazwy

Konstelacja upamiętnia wynalazek przyrządu astronomicznego. Kwadrant i Oktant też były uwiecznione na niebie, ale tylko Oktant i Sekstant wytrzymały próbę czasu. Blade gwiazdy były znane już w czasach starożytnych, ale nie miały powiązania z konkretną figurą czy odniesień mitologicznych^[1]. Gwiazdozbiór został wprowadzony przez gdańskiego astronoma Jana Heweliusza w 1687 roku, opublikowany w 1690 roku, w pośmiertnie wydanym atlasie Firmamentum Sobiescianum; poświęcony muzie astronomii, pod pierwotną nazwą Sekstans Uranii. Wyobraża jeden z XVII-wiecznych instrumentów do pomiaru pozycji gwiazd i planet, którego egzemplarz spłonął w pożarze obserwatorium Heweliusza^[2]. W ten sposób astronom upamiętnił instrument, którego używał do określenia położenia gwiazd. Do mierzenia kątów na niebie dla określenia pozycji gwiazd Heweliusz prowadził obserwacje nieuzbrojonym okiem, jedynie z użyciem sekstantu, mimo że w jego czasach używano już w tym celu teleskopów. Utworzył on gwiazdozbiór Sekstantu z gwiazd o jasności obserwowanej nie większej od 4,5^m, co dowodzi bystrego wzroku astronoma^[4]. Od czasów Heweliusza konstelacja nie podlegała znaczącym zmianom poza skróceniem nazwy do Sextans^[1].

Gwiazdy Sekstantu

• Najjaśniejsza gwiazda Alfa Sextantis (α Sex) ma zaledwie jasność 4,48^m, pozostałe są słabsze niż 5^m. Gwiazda jest zwykłym olbrzymem typu A, znajdującym się w odległości 286 lat świetlnych. Ten niebiesko-biały olbrzym ma masę 3 razy większą od masy Słońca i jest od niego 120 razy jaśniejszy^[1].
• Piątej wielkości gwiazdowej Beta (β Sex) jest niebiesko-białą gwiazdą ciągu głównego, znajdującą się w odległości 345 lat świetlnych^[4].
• Dwie niezwiązane ze sobą gwiazdy – 17 i 18 Sextantis – tworzą podwójną parę optyczną, dobrze widoczną przez lornetkę^[5].
• Gamma (γ) Sektantu to interesująca gwiazda podwójna. Jest to para podobnych gwiazd typu A, krążących wokół siebie z okresem 77 lat. Gwiazdy są oddalone o około 260 lat świetlnych. Przy maksymalnym rozdzieleniu – które zdarza się 2-3 razy na stulecie, a ostatnio miało miejsce w 1996 roku – daje się zaobserwować oddzielnie za pomocą 25-centymetrowego teleskopu^[1].
• Delta (δ Sex), gwiazda piątej wielkości znajduje się w odległości 300 lat świetlnych i jest niebiesko-białą gwiazdą ciągu głównego^[4].

Interesujące obiekty

Sekstant leży daleko od jasnych świateł Drogi Mlecznej i ma niewiele do zaoferowania astronomom amatorom.

• W Sekstansie znajduje się galaktyka soczewkowata NGC 3115 o jasności 10,1^m, ustawioną do nas bokiem, dlatego oglądana przez teleskop ma silnie eliptyczny kształt^[5]. Została odkryta przez Williama Herschela w 1787 roku. Jest to stara galaktyka (prawie nie posiadająca gazu), wielokrotnie większa od naszej i odległa o około 32 mln lat świetlnych. W 15-centymetrowym teleskopie wygląda jak małe wrzeciono z bardzo jasnym jądrem. Czasem ze względu na swój wydłużony kształt jest nazywana galaktyką Wrzeciono^[5]. Na podstawie obserwacji teleskopu Chandra wywnioskowano, że w centrum NGC 3115 znajduje się supermasywna czarna dziura o masie dwóch miliardów mas Słońca. Do jej obserwacji wymagany jest teleskop średnich rozmiarów^[3][1].
• Inne ciekawe obiekty to para galaktyk NGC 3166, NGC 3169, które prezentują się ciekawie w 20-centymetrowym teleskopie. Te dwie widoczne niemal na wprost galaktyki spiralne wydają się bardzo podobne. Są małe i okrągłe z wyraźnymi jądrami. Leżą blisko siebie na tle połyskujących małych gwiazd^[1]. O ich wzajemnym wpływie świadczy nieco zdeformowany kształt obu ciał niebieskich^[6].
• Blade zarysy widzianej z boku galaktyki spiralnej NGC 3044, ledwo dostrzegalne przez 20-centymetrowy teleskop, prezentują się jak kłębek babiego lata^[1].

Zobacz też

• lista gwiazd w gwiazdozbiorze Sekstantu
• lista najjaśniejszych gwiazd w poszczególnych gwiazdozbiorach

Przypisy

1. Praca zbiorowa: KOSMOS. Warszawa: Buchmann Sp. z o.o., 2012, s. 458-459. ISBN 978-83-7073-928-7.
2. Jan Desselberger, Jacek Szczepanik: Tablice astronomiczne z przewodnikiem po gwiazdozbiorach.. Bielsko-Biała: PPU „PARK” Sp. z o.o., 2002, s. 163. ISBN 83-7266-156-1.
3. Kamil Złoczewski: Cuda nieba południowego. Przewodnik obserwatora.. Poznań: Amermedia Sp. z o.o., 2013, s. 23, seria: Kosmos. Tajemnice Wszechświata. ISBN 978-83-252-1916-1.
4. Ian Ridpath: Gwiazdy i planety. Przewodnik Collinsa. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2010, s. 236-237. ISBN 978-83-7073-928-7.
5. Praca zbiorowa: Encyklopedia Wszechświat. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 380. ISBN 978-83-01-14848-5.
6. Przemysław Mieszko Rudź: Atlas gwiazd. Przewodnik po konstelacjach.. Warszawa: Wydawnictwo SBM Sp. z o.o., 2015, s. 48-49. ISBN 978-83-7845-873-9.

Bibliografia

• Ian Ridpath, Wil Tirion: Collins Stars and Planets Guide (Collins Guide). London: Collins, 2007. ISBN 978-0-00-725120-9. Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Gwiazdozbiór Sekstantu w serwisie Constellation Guide (ang.)
• WIKISKY.ORG: Sextans constellation

Encyklopedie internetowe (gwiazdozbiór):

• Britannica: place/Sextans
• SNL: Sekstanten
• Catalana: 0062385
• DSDE: Sekstanten