Gratis (pamflet)

Gratis (łac. darmo) – antyjezuicki pamflet satyryczny polskiego matematyka Jana Brożka, profesora Akademii Krakowskiej, ogłoszony anonimowo w 1625 roku formie dialogu Ziemianina z Plebanem. Jest to szydercza reakcja na list Mikołaja Łęczyckiego. Autor krytykuje głównie metody działania jezuitów w szkolnictwie polskim: zabieganie o popularność wśród szlachty, rzekomą bezpłatność szkół jezuickich (stąd tytuł pamfletu), następnie metody wychowania moralnego i umysłowego. Utwór ten uważany jest przez niektórych badaczy za jedno z najlepszych pism polemicznych dawnej literatury polskiej i za jedno z największych dzieł europejskiej literatury antyjezuickiej^[1].

Wskutek „skandalu i powszechnego oburzenia”^[2], jakie wywołał pamflet Gratis, został on publicznie spalony przez kata, drukarz zaś ochłostany pod pręgierzem. Z zarzutami Brożka polemizował Fryderyk Szembek w dziele Gratis plebański, Gratis wyćwiczony (Poznań 1627).

Przypisy

1. Matematycy i nie tylko!!! https://web.archive.org/web/20140413125312/http://www.matematycy.interklasa.pl/biografie/matematyk.php?str=brozek
2. Kronika Jezuitów poznańskich, t. I, opr. Ludwik Grzebień, Jacek Wiesiołowski, Poznań 2004, s. 320.

Bibliografia

• Stanisław Kot, Źródła do historii wychowania, cz. I: Od starożytności do końca XVIII wieku, Kraków 1929, s. 274-280.
• Aleksander Birkenmajer, Brożek (Broscius) Jan, PSB III, Kraków 1937, s. 1-3.

Linki zewnętrzne

• Fragment pamfletu:
• Gratis (1625)