Gnidosz okółkowy[4] (Pedicularis verticillata L.) – gatunek rośliny zielnej należący do rodziny zarazowatych. Występuje w Azji, Europie i Ameryce Północnej, na północy sięgając swoim zasięgiem aż po Alaskę, Murmańsk i północną Syberię[5]. W Polsce występuje wyłącznie w Tatrach i jest tutaj dość częsty[6].
Szybkie fakty Domena, Królestwo ...
Zamknij
- Łodyga
- Wzniesiona, nierozgałęziona. Przeważnie z korzenia wyrasta po kilka łodyg blisko siebie. Mają wysokość 5–30 cm, są zielone i rzadko owłosione[7].
- Liście
- Ulistnienie naprzeciwległe, lub okółkowe (3–4 liście w okółku). Liście odziomkowe mają ogonek krótszy od blaszki, łodygowe mają krótki ogonek rozszerzający się w nasadzie. Są jajowatolancetowate, pierzastodzielne, o blaszce 3–5(8) cm długiej. Poszczególne odcinki liścia są tępo zakończone i nierówno ząbkowane. Liście łodygowe podobne do odziomkowych, tylko mniejsze. Wyrastają do samego szczytu łodygi, również w części kwiatostanowej, jako przysadki. Górą przysadki są coraz mniejsze i coraz słabiej ząbkowane[8].
- Kwiaty
- Zebrane w kwiatostan w postaci szczytowego grona. Kwiaty grzbieciste, dwuwargowe, prawie siedzące. Kielich rozdęty z 5, rzadziej 3 bardzo krótkimi ząbkami, pokryty długimi włosami i rozcięty na szczycie. Ząbek szczytowy jest większy od pozostałych. Purpurowoczerwona korona o długości 17–18 mm, naga. Jej górna, hełmiasta warga nie posiada ani ząbków, ani dzióbka. Pręciki 4, dwusilne, ich długie nitki są brodate na szczytach, a pylniki wyrastają poprzecznie do nitek[9].
- Owoce
- Torebka o długości 1-1,5 cm zawierająca liczne eliptyczne nasiona o długości ok. 2 mm[8].
- Rozwój
- Jest półpasożytem. Od roślin żywicielskich pobiera wodę z solami mineralnymi. Roślina kwitnie od czerwca do sierpnia, zapylana jest wyłącznie przez trzmiele[9].
- Siedlisko
- Porasta murawy, hale, skalne półki i szczeliny, ziołorośla. Populacje liczą zwykle od kilkudziesięciu do kilkuset osobników. Roślina górska, występuje od regla dolnego po piętro alpejskie (aż po najwyższe szczyty), głównie w piętrze kosówki i piętrze alpejskim. Preferuje podłoże wapienne, ale jest umiarkowanym kalcyfitem i spotkać go można również na granicie[6].
- Fitosocjologia
- W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Seslerietea variae[10].
Roślina objęta w Polsce od 2004 r. ścisłą ochroną gatunkową, tak jak wszystkie rodzime gatunki gnidoszy. W Polsce występuje wyłącznie na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego. Nie jest zagrożony[8].
Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9. Brak numerów stron w książce
Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953. Brak numerów stron w książce
Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2. Brak numerów stron w książce
Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4. Brak numerów stron w książce
Identyfikatory zewnętrzne
(
takson):