P. badius temminckii – gerezanka gwinejska – od rzeki Gambia i górnego biegu rzeki Senegal przez południowo-zachodni Senegal, Gambię i Gwineę Bissau (nieobecny na wschód od rzeki Corubal, z wyjątkiem rzekomej obserwacji w Catió, w pobliżu granicy z Gwineą) do północno-zachodniej Gwinei (na wschód do Kopulau Camp, 12°24′N, 13°34′48″W); prawdopodobnie występuje również w północno-zachodnim Sierra Leone. Raporty z wyżyny Futa Dżalon w Gwinei wymagają potwierdzenia.
Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w Robert Kerr nadając mu nazwę Simia (Cercopithecus) badius[2]. Holotyppochodził z Sierra Leone[13].
Takson temminckii jest czasami uważany za odrębny gatunek ponieważ wydaje się, że między temminckii a badius występuje różnica w kolorze sierści; aby to wyjaśnić, potrzebne są dodatkowe badania[12]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają dwa podgatunki[12].
Etymologia
Piliocolobus: gr.πιλίονpilion „w czapce”, zdrobnienie od πιλος pilos „czapka”; rodzaj ColobusIlliger, 1811 (gereza)[14].
temminckii: Coenraad Jacob Temminck (1778–1858), holenderski zoolog, ilustrator i kolekcjoner[16].
Długość ciała (bez ogona) samic 43–63 cm, samców 50–63 cm, długość ogona 63–77 cm; masa ciała samic 6–9 kg, samców 9–12,5 kg[17]. Małpa o małej głowie, krótkim pysku, bokobrodach skierowanych do tyłu. Ubarwienie ciała zmienne w zależności od podgatunku, prawie zawsze czerwonawe (łącznie z głową i bokobrodami). Wierzch ciała szary, z czerwonawym lub całkiem szarym spodem. Spód i nogi są najczęściej jaśniejsze. Ogon długi, cienki, na końcu trochę grubszy, jednolicie czerwony lub szary.
Zamieszkuje lasy wszystkich typów położonych do 1500 m n.p.m., najlepiej w pobliżu rzek i potoków. Aktywne w ciągu dnia. Żyją najczęściej w koronach drzew. Tworzą grupy składające się z 8 – 10 osobników, w których występują zwierzęta obojga płci. Na jednego samca przypada 2 do 3 samic. Młodociane samce i samice nie opuszczają macierzystej grupy. Zwierzęta są agresywne jedynie w stosunku do innych grup na obcym, nie znakowanym terytorialnie terenie. Więzi w grupie nią są zbyt silne. Zdarza się, że samce zabijają młode. Gerezy żywią się wyłącznie pokarmem roślinnym: liśćmi, młodymi pędami, pączkami kwiatów i owocami.
Rozród
Zachowania godowe i seksualne słabo poznane. Ciąża u samic trwa około 6 miesięcy, po czym rodzi się jedno młode. Młode karmione jest mlekiem matki przez rok. Pomiędzy kolejnymi miotami mija 2 lata. Dojrzałość płciową samice osiągają w 2 roku życia, samce w 3 roku życia.
Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz:Polskie nazewnictwo ssaków świata.Warszawa:Muzeum i Instytut Zoologii PAN,2015,s.49. ISBN978-83-88147-15-9.(pol.•ang.).
K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych:Ssaki.Wyd.IV.Warszawa:Wiedza Powszechna,1991,s.90,seria:Mały słownik zoologiczny. ISBN83-214-0637-8.
D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy):Species Piliocolobus badius.[w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line].Johns Hopkins University Press,2005.[dostęp 2021-09-08].
B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson:The Eponym Dictionary of Mammals.Baltimore:The Johns Hopkins University Press,2009,s.407. ISBN978-0-8018-9304-9.(ang.).
