Loading AI tools
Gatunek narażony[1], gatunek wysokiego ryzyka[2] (ang. vulnerable, akronim: VU) – jedna z kategorii w opublikowanej przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody (IUCN) klasyfikacji gatunków zagrożonych, przyjmowana powszechnie do stosowania w różnej rangi i różnego zasięgu Listach i Czerwonych Księgach Gatunków Zagrożonych. Kategoria ta obejmuje gatunki, wobec których stwierdzono ryzyko wymarcia w warunkach naturalnych i które spełniają przynajmniej jedno ze ściśle zdefiniowanych kryteriów odnoszących się do zasięgu, liczebności i dynamiki populacji[3].
.gif){kind=small}
Gatunki mogą być zagrożone wyginięciem z przyczyn naturalnych lub z powodu działań człowieka. W celu ograniczania wymierania gatunków wiele krajów wprowadziło prawo chroniące zagrożone gatunki, zabraniające polowań i zajmowania ich siedlisk na inne cele. Do podstawowych działań zmierzających do ochrony różnorodności biologicznej należy ewidencjonowanie gatunków zagrożonych. W tym celu tworzone są Czerwone Księgi lub Listy odnoszące się do regionów, państw, kontynentów i całego świata. Stale aktualizowana Czerwona księga gatunków zagrożonych na Ziemi (IUCN Red List) prowadzona jest przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody (IUCN)[4].
Takson jest uznawany za narażony na wyginięcie, gdy można udokumentować, że spełnione jest jedno z podanych niżej kryteriów (oznaczonych od A do E)[3]:
A. Redukcja populacji w jednej z następujących form:
- 1. Stwierdzona, oszacowana, wywnioskowana lub przewidywana redukcja zasobów populacji o 50% lub więcej w ostatnich 10 latach lub trzech pokoleniach (przyjmuje się dłuższy z alternatywnych okresów), w przypadku gdy przyczyny tej redukcji są odwracalne, znane i ustały[uwaga 1]
- 2. Stwierdzona, oszacowana, wywnioskowana lub przewidywana redukcja zasobów populacji o 30% lub więcej w ostatnich 10 latach lub trzech pokoleniach (przyjmuje się dłuższy z alternatywnych okresów), w sytuacji, gdy zanik populacji lub jego przyczyny nie ustają lub nie są znane, lub nie są odwracalne[uwaga 1],
- 3. Przewidywana lub prognozowana redukcja o 30% lub więcej w następnych 10 latach lub trzech pokoleniach (maksymalnie do 100 lat) – przyjmuje się dłuższy z alternatywnych okresów[uwaga 2],
- 4. Obserwowana, oszacowana, przewidywana, prognozowana lub podejrzewana redukcja wielkości populacji o 30% lub więcej w okresie 10 lat lub trzech pokoleń – przyjmuje się dłuższy z alternatywnych okresów (maksymalnie do 100 lat w przyszłości). Wliczany czas musi zawierać okresy minione i przyszłe, a sama redukcja lub jej przyczyny mogą nie ustawać lub pozostają nieznane, lub są nieodwracalne[uwaga 1].
B. Ograniczenie zasięgu lub areału występowania:
- 1. Szacowany zasięg geograficzny występowania mniejszy niż 20 000 km² przy jednoczesnym spełnianiu przynajmniej dwóch z trzech poniższych kryteriów:
- a. zasięg silnie rozdrobniony lub gatunek znany z nie więcej niż 10 stanowisk
- b. stwierdzono lub przewiduje się zmniejszanie się zasięgu lub liczby stanowisk, pogarszanie się jakości siedlisk gatunku lub zmniejszanie zasobów populacji lub liczby okazów dorosłych
- c. występują znaczne fluktuacje zasięgu lub liczby stanowisk, lub zasobów populacji, lub liczby okazów dorosłych
- lub:
- 2. Obszar zasiedlony przez gatunek mniejszy niż 2000 km² przy jednoczesnym spełnianiu przynajmniej dwóch z trzech poniższych kryteriów:
- a. zasięg silnie rozdrobniony lub gatunek znany z nie więcej niż 10 stanowisk
- b. stwierdzono lub przewiduje się zmniejszanie zasięgu i liczby stanowisk, lub zmniejszanie się powierzchni bądź zasięgu siedlisk gatunku, pogarszanie się jakości siedlisk, lub zmniejszanie zasobów populacji lub liczby okazów dorosłych
- c. występują znaczne fluktuacje zasięgu, liczby stanowisk, zasobów populacji i liczby okazów dorosłych
- lub gdy zachodzą warunki opisane w obu powyższych punktach (B1 i B2 łącznie).
C. Populacja szacowana na mniej niż 10 000 dojrzałych osobników oraz:
- 1. Szacuje się tempo spadku liczebności co najmniej o 10% w ciągu 10 lat lub trzech pokoleń (maksymalnie do 100 lat) – przyjmuje się dłuższy z alternatywnych okresów,
- lub
- 2. Obserwowany, wywnioskowany lub prognozowany postępujący spadek liczebności dojrzałych osobników i jednocześnie spełnione jedno z dwóch kryteriów:
- a. brak subpopulacji liczących ponad 1000 dojrzałych osobników lub wszystkie dojrzałe osobniki tworzą jedną subpopulację;
- b. występują bardzo duże fluktuacje liczby dojrzałych osobników.
D. Ogólne zasoby gatunku nie przekraczają 1000 dojrzałych osobników lub populacja zajmuje bardzo ograniczone terytorium (zwykle poniżej 20 km²), lub jego populacje zajmują kilka obszarów (zwykle pięć lub mniej) narażonych na skutki działalności człowieka lub zdarzenia losowe w krótkim czasie, przez co gatunek może stać się krytycznie zagrożony lub nawet wymrzeć w bardzo krótkim czasie.
E. Analizy wykazują prawdopodobieństwo wymarcia gatunku w naturze wynoszące co najmniej 10% w ciągu następnych 100 lat.
- Redukcja ta musi spełniać wszystkie trzy wymienione w ostatnim zdaniu cechy, co musi być stwierdzone na podstawie któregokolwiek z wymienionych niżej sposobów: a) bezpośredniej obserwacji, b) wskaźnika liczebności, właściwego dla danego taksonu, c) zmian wielkości zajmowanego obszaru, powszechności występowania i jakości siedlisk, d) obecnego lub potencjalnego poziomu wykorzystania gatunku, e) wpływu gatunków introdukowanych, hybrydyzacji, patogenów, zanieczyszczenia, konkurentów lub pasożytów.
- Musi to być stwierdzone na podstawie (z uwzględnieniem), któregokolwiek ze sposobów wymienionych w pkt. A1 b)-e)
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
