Głaszczki wargowe

Głaszczki wargowe (łac. palpi labiae) – narządy wchodzące w skład aparatu gębowego sześcionogów, osadzone na wardze dolnej. Pierwotnie pełnią funkcję zmysłową, ale mogą ulegać różnym modyfikacjom.

Głaszczki wargowe w pierwotnym planie budowy aparatu gębowego stanowią parę narządów zmysłowych osadzonych po bokach przedbródka lub na jego zróżnicowanych rejonach bocznych, zwanych palpigerami. Ponieważ warga dolna powstaje z przekształcenia się szczęk drugiej pary, przedbródek jest narządem homologicznym połączonych pieńków szczęk, a głaszczki wargowe homologami głaszczków szczękowych^[1]^[2]. Umięśnienie głaszczka wargowego stanowią musculus praementopalpalis internus i musculus praementopalpalis externus wychodzące z przedbródka, musculus palpopalpalis labii primus wychodzący z przedbródka lub pierwszego członu głaszczka, a zaczepiający się na członie drugim oraz musculus palpopalpalis labii secundus wychodzący z członu drugiego i zaczepiający się na członie trzecim^[3].

Głaszczki wargowe mogą się składać z różnej liczby członów o różnym kształcie i rozmiarze, być uwstecznione, zanikłe lub silnie zmodyfikowane. Krótkie głaszczki wargowe przerzutek są trójczłonowe i zwieńczone szczecinkami zmysłowymi^[4]. U rybików głaszczki te są czteroczłonowe^[5]. U karaczanów, modliszek i straszyków głaszczki te są trójczłonowe^[6]^[7]^[8]. U wciornastków mogą być zbudowane z dwóch do pięciu członów^[9]. U chrząszczy złożone są z od jednego do trzech członów^[10]. U sieciarek zwykle są trój-, rzadziej dwuczłonowe^[11]. Wielkoskrzydłe mają je złożone z trzech lub czterech członów^[12]. U wielbłądków są trójczłonowe^[13]. Głaszczki wargowe wojsiłek są dwuczłonowe, ale u bugarowatych osadzone są na tak wydłużonych palpigerach, że zdają się trójczłonowe^[14]. Dobrze rozwinięte głaszczki wargowe występują u większości motyli, u których to głaszczki szczękowe ulegają silnej redukcji^[15]. U pierwogonków głaszczki wargowe opatrzone są pędzelkami lub przekształcone w oszczecinione guzki^[16]. U widłogonków głaszczki te mają postać szczątkową^[17]. Aparat gębowy pluskwiaków jest natomiast całkowicie pozbawiony obu par głaszczków^[18]. W aparacie gębowym kłująco-ssącym pcheł głaszczki wargowe wchodzą w skład kłujki, ale zachowują funkcję zmysłową, służąc lokalizacji dogodnego miejsca do wkłucia^[19]. W aparacie gębowym liżąco-ssącym zmodyfikowane, rozpłaszczone głaszczki wargowe biorą udział w budowie trąbki, zamykając ją od spodu wraz z przyjęzyczkami^[20]. W masce larw ważek głaszczki wargowe są ząbkowane, zwieńczone ruchomymi pazurami i służą jako narządy chwytne^[21]. Silnym modyfikacjom ulegają głaszczki wargowe muchówek. U mniej zaawansowanych grup są mięsiste i przekształcone w poduszeczki, czyli labella. Z kolei w aparacie gębowym typu liżąco-ssącego muchówek łękorysych (Cyclorrhapa) są rozszerzone i tworzą tarczę oralną. U hematofagicznych łękorysych może ona być zredukowana i zaopatrzona w ząbki do nacinania skóry^[22].

[1]
Ryszard Szadziewski, Przemysław Trojan: nadgromada: sześcionogi – Hexapoda. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 57-58.
[2]
V: The Head Appendeages. W: R. E. Snodgrass: Principles of Insect Morphology. Cornell University Press, 1935.
[3]
Benjamin Wipfler, Ryuichiro Machida, Bernd Müller, Rolf G. Beutel. On the head morphology of Grylloblattodea (Insecta) and the systematic position of the order, with a new nomenclature for the head muscles of Dicondylia. „Systematic Entomology”, 2011. DOI: 10.1111/j.1365-3113.2010.00556.x.
[4]
Romuald J. Pomorski, Maria Sterzyńska, Wanda M. Weiner: Rząd: przerzutki — Archaeognatha. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
[5]
Romuald J. Pomorski, Maria Sterzyńska, Wanda M. Weiner: Rząd: rybiki — Zygentoma. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
[6]
Piotr Naskręcki: rząd: karaczany – Blattodea. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
[7]
Piotr Naskręcki: rząd: modliszki – Mantodea. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
[8]
Piotr Naskręcki: rząd: straszyki – Phasmatodea. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
[9]
Wojciech Sierka: Rząd: przylżeńce (wciornastki) — Thysanoptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
[10]
Marek Wanat: rząd: chrząszcze – Coleoptera. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 257-260.
[11]
Roland Dobosz, Wiesław Krzemiński: Rząd: sieciarki — Neuroptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
[12]
Roland Dobosz, Wiesław Krzemiński: Rząd: wielkoskrzydłe — Megaloptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
[13]
Roland Dobosz, Wiesław Krzemiński: Rząd: wielbłądki — Rhaphidioptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
[14]
Wiesław Krzemiński, Roland Dobosz: Rząd: wojsiłki — Mecoptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
[15]
Jarosław Buszko, Janusz Nowacki: Rząd: motyle — Lepidoptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
[16]
Andrzej Szeptycki: Rząd: pierwogonki — Protura. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
[17]
Romuald J. Pomorski, Maria Sterzyńska, Wanda M. Weiner: Rząd: widłogonki — Diplura. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
[18]
Barbara Lis, Jerzy A. Lis: Rząd: pluskwiaki – Hemiptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
[19]
Andrzej Nowosad, Klara Bartkowska: Rząd: pchły — Siphonaptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
[20]
Józef Banaszak: Rząd: błonkówki — Hymenoptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 309-310.
[21]
Grzegorz Tończyk, Jacek Siciński, (red.): Klucz do oznaczania makrobezkręgowców bentosowych dla potrzeb oceny stanu ekologicznego wód powierzchniowych. Warszawa: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, 2013, s. 236, seria: Biblioteka Monitoringu Środowiska. ISBN 978-83-61227-25-0.
[22]
Ryszard Szadziewski, Wojciech Giłka: Rząd: muchówki – Diptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 390-402.

[B1-1] [1]
Ryszard Szadziewski, Przemysław Trojan: nadgromada: sześcionogi – Hexapoda. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 57-58.

[Snodgrass-2] [2]
V: The Head Appendeages. W: R. E. Snodgrass: Principles of Insect Morphology. Cornell University Press, 1935.

[Wipfleretal-3] [3]
Benjamin Wipfler, Ryuichiro Machida, Bernd Müller, Rolf G. Beutel. On the head morphology of Grylloblattodea (Insecta) and the systematic position of the order, with a new nomenclature for the head muscles of Dicondylia. „Systematic Entomology”, 2011. DOI: 10.1111/j.1365-3113.2010.00556.x.

[PSWp-4] [4]
Romuald J. Pomorski, Maria Sterzyńska, Wanda M. Weiner: Rząd: przerzutki — Archaeognatha. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.

[PSWr-5] [5]
Romuald J. Pomorski, Maria Sterzyńska, Wanda M. Weiner: Rząd: rybiki — Zygentoma. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.

[NaskreckiK-6] [6]
Piotr Naskręcki: rząd: karaczany – Blattodea. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.

[NaskreckiM-7] [7]
Piotr Naskręcki: rząd: modliszki – Mantodea. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.

[NaskreckiS-8] [8]
Piotr Naskręcki: rząd: straszyki – Phasmatodea. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.

[Sierka-9] [9]
Wojciech Sierka: Rząd: przylżeńce (wciornastki) — Thysanoptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.

[Wanat-10] [10]
Marek Wanat: rząd: chrząszcze – Coleoptera. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 257-260.

[DKs-11] [11]
Roland Dobosz, Wiesław Krzemiński: Rząd: sieciarki — Neuroptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.

[DKm-12] [12]
Roland Dobosz, Wiesław Krzemiński: Rząd: wielkoskrzydłe — Megaloptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.

[DKw-13] [13]
Roland Dobosz, Wiesław Krzemiński: Rząd: wielbłądki — Rhaphidioptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.

[KD-14] [14]
Wiesław Krzemiński, Roland Dobosz: Rząd: wojsiłki — Mecoptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.

[BN-15] [15]
Jarosław Buszko, Janusz Nowacki: Rząd: motyle — Lepidoptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.

[Szeptycki-16] [16]
Andrzej Szeptycki: Rząd: pierwogonki — Protura. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.

[PSWw-17] [17]
Romuald J. Pomorski, Maria Sterzyńska, Wanda M. Weiner: Rząd: widłogonki — Diplura. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.

[Lis-18] [18]
Barbara Lis, Jerzy A. Lis: Rząd: pluskwiaki – Hemiptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.

[NB-19] [19]
Andrzej Nowosad, Klara Bartkowska: Rząd: pchły — Siphonaptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.

[Banaszak-20] [20]
Józef Banaszak: Rząd: błonkówki — Hymenoptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 309-310.

[Tończyk-21] [21]
Grzegorz Tończyk, Jacek Siciński, (red.): Klucz do oznaczania makrobezkręgowców bentosowych dla potrzeb oceny stanu ekologicznego wód powierzchniowych. Warszawa: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, 2013, s. 236, seria: Biblioteka Monitoringu Środowiska. ISBN 978-83-61227-25-0.

[SG-22] [22]
Ryszard Szadziewski, Wojciech Giłka: Rząd: muchówki – Diptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 390-402.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

Głaszczki wargowe

Wikiwand in your browser!

Wikiwand in your browser!

Przypisy