Gąska niekształtna

Gąska niekształtna (Tricholoma portentosum (Fr.) Quel.) – gatunek grzybów należący do rodziny gąskowatych (Tricholomataceae)^[1].

Gąska niekształtna

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	gąskowate
Rodzaj	gąska
Gatunek	gąska niekształtna
Nazwa systematyczna
Tricholoma portentosum (Fr.) Quél. Mém. Soc. Émul. Montbéliard, Sér. 2 5: 338 (1872)

Owocniki gąski niekształtnej podczas wilgotnej aury

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji: Tricholoma, Tricholomataceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi (według Index Fungorum)^[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1821 r. Elias Fries, nadając mu nazwę Agaricus portentosum. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1872 r. Lucien Quélet, przenosząc go do rodzaju Tricholoma^[1].

Niektóre synonimy łacińskie^[2]:

• Agaricus portentosus Fr. 1821
• Gyrophila portentosa (Fr.) Quél. 1886
• Gyrophila sejuncta var. portentosa (Fr.) Quél. 1896
• Melanoleuca portentosa (Fr.) Murrill 1914

Nazwę polską nadał Stanisław Chełchowski w 1898 r.^[3] Nazwy regionalne to rycerzyk niekształtny, siwka, gąska siwka, siwa, bura lub szara, siwek, siwula^[4].

Morfologia

Kapelusz

Średnica 3–10 cm, powierzchnia siwa, blado szara, ciemnoszara, często z odcieniem oliwkowym, żółtawym lub fioletowym oraz z charakterystycznymi czarniawymi, wrośniętymi promieniowo włókienkami. Początkowo owocnik jest stożkowato wypukły, później rozpłaszczony, z podwiniętymi brzegami, często z tępym garbkiem pośrodku, zazwyczaj z pofalowanymi brzegami. Podczas wilgoci nieco śliski^[5].

Blaszki

Początkowo białe, potem szarawe, średnio gęste, cienkie, wycięte z ząbkiem^[6].

Trzon

Wysokość 5–10 cm, grubość 2 cm. Jest cylindryczny, pełny, gładki, błyszczący. Powierzchnia biaława z żółtawym lub szarawym odcieniem, na starość miejscami żółtozielonawy^[6][5].

Miąższ

Biały, tylko pod skórką kapelusza siny. Nie zmienia barwy po uciśnięciu. Smak łagodny – słodkawy i orzechowy, zapach mączysty^[5].

Wysyp zarodników

Biały. Zarodniki o średnicy 5–6 × 4–5 µm, jajowate, gładkie, bezbarwne^[6].

Występowanie i siedlisko

Występuje w Ameryce Północnej i Środkowej, Europie, Afryce i Azji. W Europie jest szeroko rozprzestrzeniony^[7]. W Polsce gatunek pospolity^[8].

Owocniki wytwarza od października do grudnia w borach sosnowych z dużą ilością porostów lub mchów, lubi gleby piaszczyste, prawie zawsze gromadnie, czasami razem z gąską zielonką (Tricholoma equestre); miejscami częsta^[6].

Znaczenie

Grzyb mikoryzowy^[3]. Grzyb jadalny. Nadaje się do zup, marynowania w occie i duszenia^[6].

Gatunki podobne

Jest kilka gatunków gąsek o podobnym, siwoczarnym ubarwieniu^[5]:

• gąska pieprzna (Tricholoma virgatum). Ma kapelusz ostrostożkowaty, bez włókienek i jest pikantna w smaku,
• gąska czarnołuskowa (Tricholoma atrosquamosum) ma na kapeluszu czarniawe łuski,
• gąska ziemistoblaszkowa (Tricholoma terreum) ma kapelusz włóknisto-łuseczkowaty,
• gąska ostra (Tricholoma sciodes) ma kapelusz jedwabiście błyszczący, w smaku jest ostra.

Ponieważ często ma żółtawy odcień, może być pomylona także z żółtymi gąskami: gąską zielonką (Tricholoma equestre) i gąską zielonożółtą (Tricholoma sejunctum)^[8].