Fossa madagaskarska

Fossa madagaskarska^[4], fossa^[a] (Cryptoprocta ferox) – gatunek drapieżnego ssaka z podrodziny falanruków (Euplerinae) w obrębie rodziny falanrukowatych (Eupleridae), największy ze ssaków drapieżnych występujących na Madagaskarze. Jest to gatunek narażony.

Ten artykuł dotyczy zwierzęcia. Zobacz też: inne znaczenia.

Fossa madagaskarska

Cryptoprocta ferox[1]
E.T. Bennett, 1833
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	drapieżne
Podrząd	kotokształtne
Rodzina	falanrukowate
Podrodzina	falanruki
Rodzaj	fossa
Gatunek	fossa madagaskarska
Synonimy
Cryptoprocta typicus A. Smith, 1834[2]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
narażony na wyginięcie
Zasięg występowania

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1833 roku brytyjski zoolog Edward Turner Bennett nadając mu nazwę Cryptoprocta ferox^[5]. Holotyp pochodził z Madagaskaru^[6]. Jedyny żyjący współcześnie przedstawiciel rodzaju fossa^[4] (Cryptoprocta)^[6][7][8].

Wszystkie rodzime drapieżniki z Madagaskaru reprezentują monofiletyczną, endemiczną linię wywodzącej się z jednej kolonizacji wyspy i są obecnie zaliczane do rodziny Eupleridae^[8]. W różnych częściach Madagaskaru odnotowano dwie formy C. ferox: fosa mainty lub „czarna Cryptoprocta” oraz fosa mena lub „czerwonawa Cryptoprocta”; czerwonawa forma jest podobno mniejsza^[8]. W skrajnie południowo-zachodnim rejonie występowania C. ferox istnieją doniesienia o białawej formie^[8]. Nie jest jasne, czy rozróżnienie tych form jest zwykłym folklorem, czy też wiąże się z jakimś ogólnym wzorcem zmienności (wiek, płeć lub położenie geograficzne) u żyjących C. ferox^[8]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten gatunek za monotypowy^[8].

Etymologia

• Cryptoprocta: gr. κρυπτος kruptos „ukryty”; πρωκτος prōktos „zad, odbyt”^[9].
• ferox: łac. ferox, ferocis „odważny, dziki”^[10].

Zasięg występowania

Fossa madagaskarska występuje endemicznie na Madagaskarze^[8].

Morfologia

Czaszka

Długość ciała (bez ogona) to 70–80 cm, natomiast sam ogon mierz 65–70 cm długość. Posiada długie tylne stopy:12–12,8 cm. Masa ciała samic to 5,5–6,8 kg, a samców to 6,2–8,6 kg^[7].

Ciało ma pokryte krótkim, grubym futrem w odcieniach brązu, jednak czasami można spotkać osobniki czarne. Mają od 32 do 36 zębów, które są krótsze niż u innych przedstawicieli rodziny wiwerowatych^[11].

Ekologia

Biotop

Zasiedla tereny zalesione, od nadmorskich nizin po górzyste tereny do wysokości 2000 m n.p.m. Jest gatunkiem terytorialnym.

Dieta

Poluje na małe kręgowce, głównie lemury. Zjada również małe ptaki, gady oraz owady^[11].

Rozmnażanie

Okresie godowym występuje od września do października. W tym czasie przejawia agresję. W jednym miocie rodzi się od 2 do 4 młodych, zwykle są 3. Zaraz po narodzinach młode ważą około 100 gramów i rodzą się ślepe, bez zębów, za to pokryte futrem. Ciąża trwa około 3 miesięcy, a młody karmiony jest przez matkę przez 4,5 miesiąca. Całkowitą niezależność młode osiągają zazwyczaj po 15 do 20 miesięcy^[11].

Styl życia

W niewoli mogą dożyć nawet 20 lat. Są aktywne nocą, sporadycznie pokazują się za dnia. Są samotnikami, z wyjątkiem okresu godowego. Zajmowany teren zaznacza wydzieliną gruczołów zapachowych. Jeden osobnik, zajmuje zazwyczaj obszar około 1 km²^[11].

Zagrożenie i ochrona

Populację fossy szacuje się na ok. 2500 dorosłych osobników. Gatunek został uznany za zagrożony wymarciem, został objęty konwencją waszyngtońską CITES (załącznik II)^[12].

Ogród zoologiczny w Polsce

Jedyna para foss w Polsce mieszkała od marca 2009 roku we wrocławskim zoo. W styczniu 2010 roku samica pogryzła samca, który następnie umarł.

Fossa w kulturze popularnej

W kulturze popularnej gatunek został sportretowany w animowanym filmie Madagaskar (2005). Fossy są tam głównymi czarnymi charakterami. Pokazane jest, jak polują na lemury (co zresztą jest zgodne z prawdą), jednak w filmie jest wiele nieścisłości. W odróżnieniu od filmowej rzeczywistości fossy nie polują w stadach, a co za tym idzie – nie byłyby zagrożeniem dla zwierząt tak dużych jak zebry. Dodatkowo w filmie nazwa gatunku napisana jest z błędem – foosa, co jest zgodne z angielską wymową, [fusa], ale nie z pisownią.

Uwagi

1. Nazwa fossa używana jest również w odniesieniu do rodzaju Cryptoprocta.