Fantastyka socjologiczna[1] (rzadziej: fantastyka społeczna[2][3], z ang. social fiction lub social science fiction[4]) – nurt gatunku fantastyki naukowej, który koncentruje się na zagadnieniach socjologicznych: mechanizmach, jakim podlegają hipotetyczne społeczeństwa, zagadnieniach społecznych, które mogą pojawić się w „przyszłości na skutek wprowadzania daleko idących udogodnień życiowych, bądź socjologicznych mechanizmów pozwalających na skuteczne sterowanie społeczeństwem”[4]. Do gatunku fantastyki socjologicznej można zaliczyć antyutopię i dystopię, często wiąże się z fantastyką polityczną lub obyczajową. Tematem utworów tego gatunku często są futurystyczne systemy totalitarne.
Charakterystyka
W fantastyce socjologicznej najważniejszą rolę zawsze gra funkcjonowanie społeczeństwa w obrębie świata przedstawionego, a przede wszystkim jego struktura. Zazwyczaj porusza tematykę związaną z systemem totalitarnym. Zwykle najważniejszy w strukturze jest interes grupy rządzącej, lub czasem automatów kontrolujących życie społeczne. Systemem rządzi zwykle nieznana powszechnie elita, niedostępna dla przeciętnego człowieka przez system bardzo mocno rozbudowanej biurokracji. Społeczeństwo żyje więc w świecie zmanipulowanym, ale zwykle nie zdając sobie sprawę z manipulacji[5].
Historia
Opisy fikcyjnych społeczeństw można znaleźć w najstarszych utworach uznawanych za fantastycznonaukowe, np. Utopii Thomasa More’a, Mieście Słońca Tommaso Campanelli, Podróżach Guliwera Jonathana Swifta[6]. W klasycznym okresie rozwoju nowoczesnej s-f na uwagę zasługują utwory H. G. Wellsa (Wehikuł czasu, Kiedy śpiący budzi się, czy Ludzie jak bogowie) oraz Aldousa Huxleya (Nowy wspaniały świat, Wyspa). Gatunek był szczególnie popularny w czasach zimnej wojny, do klasyki literatury przeszły utwory George’a Orwella Rok 1984 i Folwark zwierzęcy. Specyficzną odmianę fantastyki socjologicznej reprezentowała Ursula K. Le Guin, w której utworach (Lewa ręka ciemności, Wydziedziczeni, Cztery drogi ku przebaczeniu) różnicę w stosunku do znanych nam społeczeństw stanowią odmienne relacje między płciami (np. związki małżeńskie złożone z czterech osób albo społeczeństwo złożone z osobników androgynicznych, spontanicznie zmieniających płeć), czy panujący ustrój społeczny (dominująca anarchia, ogólnoplanetarne niewolnictwo).
Fantastyka socjologiczna w Polsce
Fantastyka socjologiczna w Polsce pojawiła się w polskiej literaturze w drugiej połowie lat 70. i była obecna do końca lat 80.[7][8] (choć spotyka się stwierdzenia, że właściwie ruch wygasł już w połowie lat 80.[9]). Krytycy określają nurt „fenomenem literacko-społecznym”[1][10].
Antoni Smuszkiewicz uważa, że w odniesieniu do polskich utworów bardziej odpowiednie byłoby określenie fantastyka polityczna[11], podobnie wypowiada się Robert Klementowski[12]. Klementowski ocenia, że „nurt (...) stał się oryginalnym i jednym z najbardziej wyrazistych zjawisk polskiej literatury powojennej, oddziałującym na kolejne pokolenia polskich autorów”[12], a w przemianach zapoczątkowanych wtedy tkwią „źródła dzisiejszej fantastyki, rozumianej jako zjawisko nie tylko literackie, ale i społeczne”[13].
Twórcy
Przykłady fantastyki socjologicznej to m.in. utwory George’a Orwella, Isaaca Asimova, Raya Bradbury’ego, czy Roberta Heinleina, zaś w Polsce Janusza A. Zajdla, Edmunda Wnuka-Lipińskiego, Marka Oramusa, Wiktora Żwikiewicza, Czesława Białczyńskiego czy Macieja Parowskiego[14].
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
