Dystrofia twarzowo-łopatkowo-ramieniowa

Dystrofia twarzowo-łopatkowo-ramieniowa (dystrofia mięśniowa Landouzy'ego-Dejerine'a, łac. dystrophia facio-scapulo-humeralis, ang. facioscapulohumeral muscular dystrophy, FSHD, Landouzy-Dejerine muscular dystrophy) – choroba genetyczna dziedziczona w sposób autosomalny dominujący. Początek choroby przypada zazwyczaj na 1. i 2. dekadę życia. Jest to jedna z najczęściej występujących dystrofii - występuje z częstością 1 na 20 tysięcy^[1]. Dla tej postaci dystrofii mięśniowej charakterystyczne są lordoza lędźwiowa, wczesne zajęcie mięśni twarzy, następnie obręczy barkowej i kończyn górnych. Typowa jest asymetria objawów.

Dystrofia twarzowo-łopatkowo-ramieniowa

dystrophia facio-scapulo-humeralis
Schemat przedstawiający mięśnie zajęte w przebiegu choroby.
Klasyfikacje
ICD-10	G71.0 Dystrofia mięśniowa
DiseasesDB	7247
OMIM	158900 158901
MedlinePlus	000707
MeSH	D020391

Etiopatogeneza

FSHD jest chorobą dziedziczną, jednak około 10-30% przypadków pojawia się w wyniku sporadycznej mutacji de novo^[2]. Uważa się, że schorzenie to wynika z ekspresji genu DUX4 (double homeobox 4), którego ekspresja w prawidłowych warunkach ulega wyciszeniu^[3]. Ze względu genetyczny mechanizm powstania choroby wyróżnia się FSHD1 oraz FSHD2.^[4] Ponadto, opisano przypadki FSHD powstałe w wyniku heterozygotycznej mutacji w genie DNMT3B.^[4]

FSHD1

W ponad 95% przypadków FSHD związana jest z delecją tandemowo powtórzonych jednostek 3,2 kpz (powtórzenia D4Z4) w obszarze subtelomerowym chromosomu 4 (4q35). W genomie zdrowych ludzi występuje około 11-150 powtórzeń D4Z4. U osób chorych na FSHD1 występuje jedynie 1-10 takich powtórzeń^[5]. Prowadzi to do hipometylacji rzeczonego regionu, co umożliwia transkrypcję genu DUX4.^[6]

FSHD2

Pozostałe 5% przypadków FSHD nie jest związane z delecją w regionie D4Z4, który ulega hipometylacji z innej przyczyny. Około 85% spośród tych pacjentów posiada mutacje w genie SMCHD1, który koduje białko odpowiedzialne za modyfikację chromatyny w D4Z4.^[7]

Obraz kliniczny

Kliniczne podejrzenie FSHD można wysunąć na podstawie charakterystycznego wzorca zajętych mięśni w tej choroby - na wczesnym stadium klinicznym są to mięśnie twarzy, przyłopatkowe oraz ramienne, z oszczędzeniem mięśnia czworobocznego. Tę postać dystrofii mięśniowej charakteryzuje asymetria objawów, co może powodować trudności diagnostyczne i kierować podejrzenia w kierunku uszkodzeń nerwów obwodowych. Chorobę rozpoznaje się zwykle w drugiej dekadzie życia, jednak początek objawów klinicznych może mieć miejsce od niemowlęctwa do wieku dorosłego^[8].

Mięśnie twarzy często są zajęte jako pierwsze w przebiegu choroby. Ich słabość objawia się poprzez upośledzenie marszczenia czoła, mrużenia powiek, niemożność gwizdania, nadymania policzków, wymawiania niektórych samogłosek^[9]. Chorzy mają trudności z dmuchaniem balonów oraz piciem przez słomkę. Mimika twarzy jest względnie zachowana, aczkolwiek uśmiech staje się często spłycony oraz poziomy^[10]. Czasem usta mogą przyjąć wydęte ustawienie określanie jako bouche de tapir^[11].

Odstawanie łopatek w przebiegu FSHD.

W zakresie obręczy barkowej występuje trudność unoszenia ramion nad poziom, odstawanie łopatek (łopatka skrzydlata) i ich niestabilność^[12]. Manewrem pozwalającym na uwydatnienie odstawania łopatki jest odwiedzenie oraz zgięcie kończyn górnych w stawie ramiennym. Chorego w tym celu można poprosić, aby oparł się za pomocą dłoni o ścianę^[13]. Pacjenci skarżą się na trudności w wykonywaniu pracy z ramionami uniesionymi ponad głowę, na przykład układaniem rzeczy na półkach lub trzymaniem suszarki do włosów przez dłuższy czas.^[14]

Pomimo swej nazwy w przebiegu FSHD również często występuje słabość mięśni kończyn dolnych, jednak kolejność osłabienia mięśni może być różna^[9][8]. Najczęściej jednak choroba dotyka mięśnie piszczelowe przednie oraz mięśnie strzałkowe długie i krótkie, czego wynikiem jest osłabienie zgięcia grzbietowego stopy oraz objaw stopy opadającej^[15].

Zajęcie przez chorobę mięśni brzucha oraz mięśni przykręgosłupowych jest bardzo częste. Z osłabienia tych mięśni bierze się charakterystyczna dla FSHD pogłębiona lordoza lędźwiowa. Czasem rozwija się kamptokormia^[8]. W związku z większym stopniem dotknięcia przez chorobę dolnych części mięśni brzucha niż części górnych można zaobserwować objaw Beevora^[16].

Historia

Chorobę opisali jako pierwsi francuscy lekarze Louis Landouzy i Joseph Jules Dejerine w 1884 roku^[17]. Wilhelm Heinrich Erb przedstawił kolejny opis w 1891 roku^[18].