Dereń jadalny

Dereń jadalny, dereń właściwy (Cornus mas L.) – gatunek rośliny z rodziny dereniowatych. Pochodzi ze środkowej i południowo-wschodniej Europy i zachodniej Azji, jest uprawiany na świecie^[4], w tym w Polsce^[5].

Dereń jadalny

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	dereniowce
Rodzina	dereniowate
Rodzaj	dereń
Gatunek	dereń jadalny
Nazwa systematyczna
Cornus mas L. Sp. pl. 1:117. 1753
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
najmniejszej troski

Owoce

Nasiona i suche owoce

Morfologia

Pokrój

Tworzy rozłożysty krzew lub małe drzewo. W zależności od formy wzrostu osiąga od 3 do 10 metrów wysokości.

Liście

Ulistnienie naprzeciwległe, liście jajowato-eliptyczne o długości 5–10 cm, długo zaostrzone, pod spodem w kątach nerwów biało wełniasto owłosione^[6].

Kwiaty

Drobne, zebrane w nieduże, kuliste baldachy z 4 podsadkami bocznie umieszczonymi i rozwijającymi się jeszcze przed rozwojem liści. Termin kwitnienia zależy od temperatury i opadów^[7]. Kwiaty składają się z 4-działkowego kielicha, 4 żółtych płatków korony, 1 słupka, 4 pręcików.

Owoc

Podługowaty, wiśniowego koloru pestkowiec. Ma cierpki smak. Owoce derenia kojarzone są z wiśnią, czy śliwką ze względu na soczyste owoce, które też są pestkowcami o cierpko-kwaśnym, czasem słodko-kwaśnym smaku i specyficznym aromacie^[8]. Kształt owoców jest zależny od odmiany. Może być okrągły, owalny, podługowaty, gruszkowy, butelkowaty, wydłużony. Długość owocu waha się od 1–4 cm, a średnica wynosi około 2 cm. Barwa skórki może być od białej, żółtej, różowej, czerwonej, przez wiśniową do prawie czarnej^[8]. Masa owocu waha się od 1,2 g do 6 g a nawet do 10 g (odmiany ukraińskie). Miąższ jest cierpki, kwaśny przez dużą zawartość kwasów i garbników w stosunku do ilości cukru. Struktura miąższu jest gruzełkowata, soczysta. Pestka jest stosunkowo duża, wydłużona, mocno przylegająca do miąższu. Pestki derenia są bardzo twarde. Nasiona mogą stanowić 9-30% masy owoców^[8].

• 
  Kwiaty
• 
  Roślina w pełni kwitnienia
• 
  Drzewo 10 metrowej wysokości w Starym Sączu

Biologia i ekologia

W swoim naturalnym środowisku rośnie zwłaszcza w zaroślach i na zalesionych stokach rejonów o łagodnym klimacie. Kwitnie przed rozwojem liści, od marca do kwietnia. Termin dojrzewania owoców uzależniony jest od odmiany – zazwyczaj od sierpnia (chociaż są już odmiany dojrzewające w połowie lipca) do października. Owoce dojrzewają nierównomiernie, a w pełni dojrzałe samoczynnie opadają. Zbiór może się rozciągać od 20 – 50 dni. Okres dojrzewania zależy od cech genetycznych roślin, ale także od warunków klimatycznych panujących w czasie sezonu wegetacyjnego^[8].

Zastosowanie

Kwiaty w pąku sfotografowane cyfrową techniką mikroskopową.

• Dereń jadalny uprawiany jest jako roślina ozdobna. Efektownie wygląda zwłaszcza w marcu i kwietniu kiedy kwitnie, a także na jesieni, kiedy pojawiają się jego owoce. Jest stosowany również na wysokie żywopłoty. Jest to krzew o skromnych wymaganiach, który dobrze się czuje na słońcu i w półcieniu, znosi gleby wapienne, susze i zanieczyszczone powietrze. W cieniu owocuje słabo i ma luźniejszy pokrój.
• Owoce są słodko-kwaśne, mocno cierpkie ze względu na duży udział tanin (2,5 g/100 g). Bogate są w polifenole, kwasy organiczne, witaminę C i antocyjany^[9]. Nadają się na przetwory, np. marmoladę, dżem, nalewki (dereniówka), nadzienie do cukierków i wypalankę – na Słowacji zwaną drienkovica, a w Niemczech Dirndlbrand. Niedojrzałe owoce można także kisić w solance, otrzymując produkt bardzo podobny do oliwek^[10].
• Z drewna wyrabiane były koła zębate, jest doskonałe do toczenia.
• Ma działanie antyseptyczne, pomaga zwłaszcza w utrzymaniu higieny jamy ustnej. Obłupana z kory gałązka kwitnącego derenia, pogryziona na końcu jest skutecznym środkiem do czyszczenia zębów^[11].