David Niven

David Niven (właśc. James David Graham Niven; ur. 1 marca 1910 w Londynie, zm. 29 lipca 1983 w Château-d’Œx) – brytyjski aktor filmowy, teatralny i telewizyjny, a także oficer i pisarz.

David Niven

David Niven (1937)
Imię i nazwisko	James David Graham Niven
Data i miejsce urodzenia	1 marca 1910 Londyn
Data i miejsce śmierci	29 lipca 1983 Château-d’Œx
Zawód	aktor, żołnierz, pisarz
Współmałżonek	Primula Rollo (1940–1946; jej śmierć) Hjördis Genberg (1948–1983; jego śmierć)
Lata aktywności	1932–1983
Odznaczenia

W 1959 był współgospodarzem 31. ceremonii wręczenia Oscarów i do tej pory jedynym aktorem w historii, który zdobył Oscara w tym samym roku za główną rolę w filmie Delberta Manna Osobne stoliki (1958)^[1], pełniąc jednocześnie funkcję gospodarza.

W 1960 otrzymał dwie własne gwiazdy w Alei Gwiazd w Los Angeles znajdujące się przy 1623 Vine Street i 6384 Hollywood Boulevard^[2][3].

Życiorys

Niven urodził się w Londynie. Jego ojciec, porucznik William Edward Graham Niven, zginął w trakcie bitwy o Gallipoli (21 sierpnia 1915)^[4]. David Niven kształcił się między innymi w Stowe School, a od 1928 roku uczęszczał do Royal Military Academy Sandhurst, szkoły kształcącej zawodowych oficerów^[5]. Po ukończeniu Sandhurst w 1930 otrzymał stopień podporucznika i przydział w Highland Light Infantry^[6]. W kolejnych latach służył na Malcie i w Dover^[7], a 30 stycznia 1933 został awansowany na porucznika^[8]. Jeszcze w 1933, po kłótni z przełożonym (za co został aresztowany), odszedł z wojska^[9]. O rezygnacji ze służby poinformował dowództwo telegramem^[7]. Niven wyjechał do USA, w 1934 osiadając w Hollywood, gdzie pracował jako statysta, a następnie podpisał długoletni kontrakt z wytwórnią Samuela Goldwyna. W tym czasie grał głównie role drugoplanowe m.in. w Buncie na Bounty (1935)^[10].

Dwa dni po wybuchu II wojny światowej podjął decyzję o powrocie do ojczyzny i ponownym wstąpieniu do British Army^[11]. W lutym 1940 otrzymał przydział porucznika w pułku Rifle Brigade (The Prince Consort's Own)^[12]. Wkrótce przeniósł się do Commando, gdzie dowodził oddziałem Phanton, a 18 sierpnia 1941 został awansowany na kapitana^[13]. Brał udział między innymi w lądowaniu w Normandii i operacji Copperhead; w trakcie służby zagrał także w dwóch filmach propagandowych: The First of the Few (1942) i The Way Ahead (1944)^[6]. Niven został zdemobilizowany w stopniu podpułkownika^[7]. Po powrocie do USA odznaczony Legią Zasługi^[14].

Do kina wrócił tuż po zakończeniu wojny, występował głównie w produkcjach brytyjskich i amerykańskich. Chętnie współpracował z telewizją. W 1971 wydał autobiografię Księżyc jest balonem (The Moon's A Balloon).

Grał w filmach różnorodnych gatunkowo (choć najczęściej komediach) i specjalizował się w rolach dobrze wychowanych Brytyjczyków z wyższych sfer – oficerów, dyplomatów, ekscentrycznych bogaczy i lordów. Oscara otrzymał za pierwszoplanową rolę w dramacie Osobne stoliki w 1959. Najsłynniejszą jego rolą jest kreacja sir Charlesa Lyttona, uroczego złodzieja klejnotów w serii filmów o inspektorze Clouseau. Inne znaczące pozycje filmowe w których wystąpił to m.in.: W 80 dni dookoła świata (1956), Działa Navarony (1961), Casino Royale (1967) czy Ucieczka na Atenę (1979).

W 1981 zdiagnozowano u niego stwardnienie zanikowe boczne (ALS). Zmarł w swoim szwajcarskim domu 29 lipca 1983 w wieku 73 lat. Został pochowany na cmentarzu w Château-d'Œx^[15][16][17].

Życie prywatne

W 1940 roku zawarł związek małżeński z Primulą Rollo (1918–1946). Para miała dwóch synów, Davida Jr. (ur.1942) i Jamesa Grahama (ur. 1945). Primula zmarła w wieku 28 lat, wskutek złamania podstawy czaszki po upadku ze schodów w rezydencji Tyrone'a Powera w Beverly Hills w Kalifornii^[18][16].

W 1948 roku Niven ożenił się z szwedzką modelką Hjördis Pauliną Genberg (1919–1997)^[19], z którą adoptował dwie córki Kristinę i Fionę^[20].

Filmografia

• 1936: Szarża lekkiej brygady – kpt. James Randall
• 1936: Rose Marie – Teddy
• 1936: Dodsworth – kpt. Lockert
• 1938: Patrol o świcie – por. Douglas Scott
• 1938: Ósma żona Sinobrodego – Albert De Regnier
• 1939: Wichrowe Wzgórza – Edgar Linton
• 1944: Droga przed nami – por. Jim Perry
• 1946: Sprawa życia i śmierci – Peter Carter
• 1947: Żona biskupa – Henry Brougham
• 1953: Niebieski księżyc – David Slater
• 1955: Królewski złodziej – Duke Brampton
• 1956: W 80 dni dookoła świata – Phileas Fogg
• 1957: Mała chatka – Henry Brittingham-Brett
• 1958: Osobne stoliki – mjr Angus Pollock
• 1958: Witaj, smutku – Raymond
• 1959: Jak zdobyć męża – Miles Doughton
• 1960: Nie jedzcie stokrotek – Lawrence Larry Mackay
• 1961: Działa Navarony – kpr. John Miller
• 1961: Najlepszy z wrogów – mjr Richards
• 1963: 55 dni w Pekinie – sir Arthur Robertson
• 1963: Różowa Pantera – sir Charles Lytton
• 1964: Opowieść do poduszki – Lawrence Jameson
• 1965: Gdzie są szpiedzy – dr Jason Love
• 1965: Lady L – lord Dicky Lendale
• 1966: Oko diabła – Philippe de Montfaucon
• 1967: Casino Royale – James Bond
• 1969: Mózg – płk Carol Matthews/Mózg
• 1969: Zdążyć przed zimą – mjr Giles Burnside
• 1972: Król, dama, walet – Charles Dreyer
• 1974: Vampira – hrabia Dracula
• 1975: Papierowy tygrys – Walter Bradbury
• 1976: Zabity na śmierć – Dick Charleston
• 1977: Candleshoe – płk Dennis/pan Gipping/pan Priory/John
• 1978: Śmierć na Nilu – płk Johnny Race
• 1979: Ucieczka na Atenę – prof. Blake
• 1980: Gruby szlif – inspektor Cyril Willis
• 1980: Wilki morskie – płk W. H. Grice
• 1982: Ślad Różowej Pantery – sir Charles Lytton
• 1983: Klątwa Różowej Pantery – sir Charles Lytton

Nagrody

Rok	Nagroda	Kategoria	Film
1954	Złoty Glob	Najlepszy aktor w filmie komediowym lub musicalu	Niebieski księżyc (1953)
1958	Nagroda Stowarzyszenia Nowojorskich Krytyków Filmowych	Najlepszy aktor	Osobne stoliki (1958)
1959	Nagroda Akademii Filmowej	Najlepszy aktor pierwszoplanowy
	Złoty Glob	Najlepszy aktor w filmie dramatycznym
1981	Brytyjska Nagroda Filmowa „Evening Standard”	Nagroda specjalna	–