Dalia (roślina)

Dalia, georginia (Dahlia Cav.) – rodzaj roślin nasiennych należących do rodziny astrowatych. Obejmuje 41 gatunków^[4]. Występują one w Ameryce Centralnej (od Meksyku po Panamę) oraz w Kolumbii^[4], przy czym najbardziej zróżnicowane są w Meksyku^[5]. Rosną głównie na obszarach górskich^[6], zarówno w formacjach leśnych, jak i nieleśnych^[5].

Dalia

Morfologia (dalia szkarłatna)
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	dalia
Nazwa systematyczna
Dahlia Cav. Icon. 1: 56. t. 80. Dec 1791
Typ nomenklatoryczny
Dahlia pinnata Cav.[3]
Synonimy
Georgia Spreng. Georgina Willdenow[4]

Dalia 'Bishop of Auckland'

Dalia ogrodowa

Dalia ogrodowa

Dalia ogrodowa

Rośliny te uprawiane były już w czasach przedkolumbijskich, głównie na paszę dla zwierząt (bulwy), jako rośliny lecznicze, ale też jako rośliny ozdobne (wyhodowano odmiany o licznych kwiatach języczkowatych, w tym mieszańce międzygatunkowe). Sprowadzone do Europy stały się popularnymi roślinami ozdobnymi, modnymi zwłaszcza w I połowie XIX wieku^[6]. Różnorodne odmiany i mieszańce zwane są zbiorowo dalią zmienną, d. ogrodową Dahlia hybrida hort.^[7] Rośliny uprawiane znane są również pod nazwami ludowymi: giergonia, giergona, wielgonia i wielgoń (ostatnie dwie dotyczą zwłaszcza odmian o największych kwiatostanach).

Nazwa rodzaju wywodzi się od nazwiska szwedzkiego botanika Andersa Dahla^[8].

Morfologia

Pokrój

Byliny, czasem z drewniejącymi nasadami pędów, pod ziemią posiadające bulwy korzeniowe^[5]. W zależności od gatunku i odmiany osiągają wysokość zwykle od 35 cm do prawie 2 metrów, ale rośliny o najdłuższych pędach osiągają 8^[6]–9 m^[5].

Liście

Naprzeciwległe, ząbkowane lub pierzasto podzielone^[5].

Kwiaty

Zebrane w koszyczki na szczytach pędów. Okrywy tworzą listki wyrastające w dwóch rzędach, rozpostarte lub odgięte. Zewnętrzne są zielone i nieco mięsiste, wewnętrzne są błoniaste. Brzeżne kwiaty języczkowe są sterylne lub żeńskie, mają okazałe korony, białe, żółte, pomarańczowe, różowe, purpurowe. Kwiaty wewnątrz koszyczka są rurkowate^[5].

Owoce

Smukłe niełupki z dwoma ośćmi lub z puchem kielichowym^[5].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny astrowatych Asteraceae, w obrębie której klasyfikowany jest do podrodziny Asteroideae i plemienia Coreopsideae^[9].

Wykaz gatunków^[4]

• Dahlia apiculata (Sherff) P.D.Sørensen
• Dahlia atropurpurea P.D.Sørensen
• Dahlia australis (Sherff) P.D.Sørensen
• Dahlia brevis P.D.Sørensen
• Dahlia calzadana Villaseñor & Redonda-Mart.
• Dahlia campanulata Saar, Sorenson & Hjert.
• Dahlia coccinea Cav. – dalia szkarłatna
• Dahlia congestifolia P.D.Sørensen
• Dahlia cordifolia (Sessé & Moc.) McVaugh
• Dahlia cuspidata Saar, Sorenson & Hjert.
• Dahlia dissecta S.Watson
• Dahlia excelsa Benth.
• Dahlia foeniculifolia Sherff
• Dahlia hintonii Sherff
• Dahlia hjertingii H.V.Hansen & P.D.Sørensen
• Dahlia imperialis Roezl ex Ortgies
• Dahlia linearis Sherff
• Dahlia macdougallii Sherff
• Dahlia merckii Lehm.
• Dahlia mixtecana J.Reyes, Islas & Art.Castro
• Dahlia mollis P.D.Sørensen
• Dahlia moorei Sherff
• Dahlia neglecta Saar
• Dahlia parvibracteata Saar & P.D.Sørensen
• Dahlia pinnata Cav.
• Dahlia pteropoda Sherff
• Dahlia pugana Aarón Rodr. & Art.Castro
• Dahlia purpusii Brandegee
• Dahlia rudis P.D.Sørensen
• Dahlia rupicola P.D.Sørensen
• Dahlia scapigera Knowles & Westc.
• Dahlia scapigeroides Sherff
• Dahlia sherffii P.D.Sørensen
• Dahlia sorensenii H.V.Hansen & Hjert.
• Dahlia spectabilis Saar & P.D.Sørensen
• Dahlia sublignosa (P.D.Sørensen) Saar & P.D.Sørensen
• Dahlia tamaulipana J.Reyes, Islas & Art.Castro
• Dahlia tenuicaulis P.D.Sørensen
• Dahlia tenuis B.L.Rob. & Greenm.
• Dahlia tubulata P.D.Sørensen
• Dahlia wixarika Art.Castro, Carr.-Ortiz & Aarón Rodr.

Odmiany ozdobne

Niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne przy czym większość jednak uprawianych odmian to mieszańce powstałe ze skrzyżowania dalii szkarłatnej Dahlia coccinea i Dahlia pinnata^[10]. Określane są one wspólną nazwą jako dalia zmienna lub dalia ogrodowa (Dahlia hybr.). Ogrodnicy wyhodowali bardzo dużą liczbę odmian ozdobnych. Znane są odmiany o kwiatach odmiany pojedynczych, półpełnych i pełnych.

Uprawa

Wymagania

Najlepiej rosną na słonecznym stanowisku, żyznej i przepuszczalnej glebie. Wymagają obfitego podlewania. Podczas intensywnego kwitnienia (zazwyczaj sierpień-wrzesień) należy im dostarczyć około 9 litrów wody co drugi dzień. Należy je dość obficie nawozić. Większość odmian wymaga w czasie kwitnienia podpór. Aby uzyskać większe kwiatostany, należy uszczknąć boczne pączki, pozostawiając tylko jeden.

Rozmnażanie

Przez podział lub przez sadzonkowanie. Można również dalie wyhodować z nasion – wysiew do skrzynki w kwietniu, następnie siewki należy pikować do doniczek o średnicy ok. 9 cm.

Przechowywanie

Bulwy należy wykopać na zimę. Wykopane wraz z grudką ziemi bulwy należy pozostawić na dzień na słońcu, potem przenieść do pomieszczenia. Po dziesięciu dniach otrząsnąć z ziemi, przyciąć krótko stare pędy, a roślinę odwrócić do góry nogami, by odpłynął nadmiar wody. Zanurzyć w roztworze środka grzybobójczego i ułożyć w płytkich skrzynkach na lekko wilgotnym torfie w chłodnym miejscu.

Przypisy

1. Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
2. Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
3. Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-28].
4. Dahlia Cav.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-06-29].
5. Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 358. ISBN 0-333-74890-5.
6. David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 273, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
7. ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 68, ISBN 978-83-62975-45-7.
8. Słownik wyrazów obcych, wydawnictwo PWN. swo.pwn.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-01-02)]. [dostęp 2010-03-02]
9. Genus Dahlia Cav.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-06-19].
10. GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.

Zobacz kolekcję cytatów o dalii w Wikicytatach

Kontrola autorytatywna (takson):

• LCCN: sh85035416
• NDL: 00561273
• BnF: 12650572r
• BNCF: 1398
• NKC: ph257841
• J9U: 987007540978605171

Encyklopedie internetowe:

• Britannica: plant/Dahlia
• БРЭ: 2352833
• SNL: Dahlia, georgine
• DSDE: Dahlia

Identyfikatory zewnętrzne:

• GBIF: 3093023
• identyfikator iNaturalist: 58465
• IPNI: 325940-2
• ITIS: 37223
• NCBI: 41562
• Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:325940-2
• Tela Botanica: 82222
• identyfikator Tropicos: 40021400
• USDA PLANTS: DAHLI
• CoL: 3ZGZ