Dalia, georginia (Dahlia Cav.) – rodzaj roślin nasiennych należących do rodziny astrowatych. Obejmuje 41 gatunków[4]. Występują one w Ameryce Centralnej (od Meksyku po Panamę) oraz w Kolumbii[4], przy czym najbardziej zróżnicowane są w Meksyku[5]. Rosną głównie na obszarach górskich[6], zarówno w formacjach leśnych, jak i nieleśnych[5].
Dalia 'Bishop of Auckland'Dalia ogrodowaDalia ogrodowaDalia ogrodowa
Rośliny te uprawiane były już w czasach przedkolumbijskich, głównie na paszę dla zwierząt (bulwy), jako rośliny lecznicze, ale też jako rośliny ozdobne (wyhodowano odmiany o licznych kwiatach języczkowatych, w tym mieszańce międzygatunkowe). Sprowadzone do Europy stały się popularnymi roślinami ozdobnymi, modnymi zwłaszcza w I połowie XIX wieku[6]. Różnorodne odmiany i mieszańce zwane są zbiorowo dalią zmienną, d. ogrodową Dahlia hybrida hort.[7] Rośliny uprawiane znane są również pod nazwami ludowymi: giergonia, giergona, wielgonia i wielgoń (ostatnie dwie dotyczą zwłaszcza odmian o największych kwiatostanach).
Byliny, czasem z drewniejącymi nasadami pędów, pod ziemią posiadające bulwy korzeniowe[5]. W zależności od gatunku i odmiany osiągają wysokość zwykle od 35 cm do prawie 2 metrów, ale rośliny o najdłuższych pędach osiągają 8[6]–9 m[5].
Zebrane w koszyczki na szczytach pędów. Okrywy tworzą listki wyrastające w dwóch rzędach, rozpostarte lub odgięte. Zewnętrzne są zielone i nieco mięsiste, wewnętrzne są błoniaste. Brzeżne kwiaty języczkowe są sterylne lub żeńskie, mają okazałe korony, białe, żółte, pomarańczowe, różowe, purpurowe. Kwiaty wewnątrz koszyczka są rurkowate[5].
Niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne przy czym większość jednak uprawianych odmian to mieszańce powstałe ze skrzyżowania dalii szkarłatnejDahlia coccinea i Dahlia pinnata[10]. Określane są one wspólną nazwą jako dalia zmienna lub dalia ogrodowa (Dahlia hybr.). Ogrodnicy wyhodowali bardzo dużą liczbę odmian ozdobnych. Znane są odmiany o kwiatach odmiany pojedynczych, półpełnych i pełnych.
Wymagania
Najlepiej rosną na słonecznym stanowisku, żyznej i przepuszczalnej glebie. Wymagają obfitego podlewania. Podczas intensywnego kwitnienia (zazwyczaj sierpień-wrzesień) należy im dostarczyć około 9 litrów wody co drugi dzień. Należy je dość obficie nawozić. Większość odmian wymaga w czasie kwitnienia podpór. Aby uzyskać większe kwiatostany, należy uszczknąć boczne pączki, pozostawiając tylko jeden.
Rozmnażanie
Przez podział lub przez sadzonkowanie. Można również dalie wyhodować z nasion – wysiew do skrzynki w kwietniu, następnie siewki należy pikować do doniczek o średnicy ok. 9 cm.
Przechowywanie
Bulwy należy wykopać na zimę. Wykopane wraz z grudką ziemi bulwy należy pozostawić na dzień na słońcu, potem przenieść do pomieszczenia. Po dziesięciu dniach otrząsnąć z ziemi, przyciąć krótko stare pędy, a roślinę odwrócić do góry nogami, by odpłynął nadmiar wody. Zanurzyć w roztworze środka grzybobójczego i ułożyć w płytkich skrzynkach na lekko wilgotnym torfie w chłodnym miejscu.
Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI:10.1371/journal.pone.0119248, PMID:25923521, PMCID:PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
ZbigniewZ.MirekZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 68, ISBN978-83-62975-45-7.
Genus Dahlia Cav..[w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line].USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System.[dostęp 2022-06-19].
GeoffreyG.BurnieGeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN3-8331-1916-0, OCLC271991134.
