Cynober (minerał)

Cynober, cynabaryt – stosunkowo rzadki minerał z gromady siarczków składający się z siarczku rtęci. Jest najczęściej eksploatowaną rudą rtęci. Ze względu na fakt, iż rtęć jest pierwiastkiem bardzo łatwo uruchamialnym i mobilnym w geochemicznym środowisku, pokłady cynobru są nietrwałe i zdarzało się, iż znikały w ciągu kilku dni ze złoża na skutek wypłukania przez krążące w górotworze roztwory hydrotermalne.

Ten artykuł dotyczy minerału. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Cynober

Krzyształy cynobru na skale
Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny	HgS[1]
Twardość w skali Mohsa	2 -2,5[1]
Przełam	nierówny, muszlowy
Łupliwość	wyraźna, doskonała
Układ krystalograficzny	trygonalny
Gęstość	8,1 g/cm³[1]
Właściwości optyczne
Barwa	zazwyczaj czerwona w różnych odcieniach[1], brązowa, bywa też szary lub czarny
Rysa	czerwona, szkarłatna
Połysk	diamentowy

Cynober na dolomicie

Nazwa pochodzi od:

• perskiego zinijfrach = dracena (żywica) lub smocza krew i nawiązuje do czerwonej barwy minerału.
• gr. kinnabari lub łac. Cinnabaris – tymi nazwami określano czerwony pigment otrzymywany z cynobru.

Jest kruchy, niekiedy strugalny, przezroczysty. Tworzy kryształy tabliczkowe, rzadziej słupkowe, niekiedy przyjmuje postać romboedrów. W skupieniach ziarnistych i nalotach, rzadko w postaci grubotabliczkowych kryształów; częste zbliźniaczenia przerosłe dwóch rombów.

Występowanie

Składnik niskotemperaturowych utworów hydrotermalnych. Występuje w postaci żył. Spotykany jest w gejzerach i gorących źródłach. Czasami tworzy się w utworach osadowych.

Powstawanie Jest jednym z bardzo niewielu siarczków, których powstawanie można zaobserwować współcześnie. Powstaje on pod wpływem wysokich temperatur z gazów wulkanicznych. W taki sposób powstało prawdopodobnie wiele ważnych dla przemysłu złóż rtęci.

Miejsca występowania:

Hiszpania – Almadén – największe złoża na świecie, Włochy – Abadia, San Salvador, Monte Amiata, Stany Zjednoczone – Terlingua/Teksas, New Almaden, Kalifornia, Chiny – Kuejczou, Słowacja - Malachov koło Bańskiej Bystrzycy, Słowenia – Idrija, Austria – Erzberg, Steiermark, Niemcy – Moschellandsberg/Palatynat.

W Polsce – niewielkie ilości stwierdzono na Dolnym Śląsku: Kletno, okolice Stronia, w Boguszowie, w okolicach Szklarskiej Poręby. Spotykany jest też w Pieninach i Bieszczadach.

Zastosowanie

Najważniejsza ruda rtęci^[1]. Dawniej służył jako naturalny czerwony barwnik, w kopalniach w Hiszpanii wydobywany był przez Greków 700 lat p.n.e. Służy do produkcji farb. Ma duże znaczenie kolekcjonerskie. Niekiedy jest stosowany do wyrobu biżuterii, najczęściej obrabiany w formie kaboszonu.

Wykorzystywany jest w wielu gałęziach techniki regulacyjnej i pomiarowej.