Loading AI tools
Concerto grosso ([konˈtʃɛrto ˈɡrɔsso]; l.m. concerti grossi [konˈtʃɛrti ˈɡrɔssi]; z języka wł. duży koncert)[1] – typ instrumentalnego koncertu barokowego, charakteryzujący się współzawodniczeniem partii grupy instrumentów solowych (concertino) z partią całej orkiestry (tutti)[2][3].
Pierwsze utwory z cechami charakterystycznymi dla concerto grosso komponował prawdopodobnie Alessandro Stradella w drugiej połowie XVII wieku, jednak nie nazywał on swoich utworów nazwą obecną[4]. Jako pierwszy nazwy concerto grosso użył Giovanni Lorenzo Gregori[5].
Pierwszym ważnym kompozytorem używającym nazwy concerto grosso był Arcangelo Corelli. Wzorem dla koncertów Corellego była sonata barokowa da chiesa i da camera. Po śmierci Corellego został opublikowany zbiór jego dwunastu Concerti grossi op. 6. Wkrótce zdobyły one olbrzymią popularność w całej Europie. Francesco Geminiani i Giuseppe Torelli pisali concerti grossi w stylu Corellego, miał on także wpływ na twórczość Antonia Vivaldiego[6][7].
Za czasów Corellego wyodrębniły się dwa rodzaje concerto grosso: concerto da chiesa (koncert kościelny)[8] oraz concerto da camera (koncert kameralny)[9]. Concerto da chiesa był bardziej formalny, występowały w nim na przemian części powolne (largo, adagio) i szybkie (allegro)[10]. Concerto da camera miał charakter suity poprzedzonej preludium i zawierającej wiele popularnych w tych czasach form tanecznych[11]. Ten podział zaczął się później zacierać.
We Włoszech popularnym rodzajem był także koncert pastoralny[3].
Obsada
Tutti (zwane też ripieni lub concerto) było początkowo małą orkiestrą smyczkową. Instrumenty dęte nie miały samodzielnej partii, jedynie wspomagały inne instrumenty. W późniejszym czasie, tutti zostało wzbogacone o flety, oboje i rogi, co nadało concerti grossi nową barwę[3][12].
Concertino Corellego składało się z dwóch skrzypiec i wiolonczeli. Z czasem kompozytorzy zaczęli urozmaicać skład o inne instrumenty.
Forma
Utwory Corellego mają od czterech do ponad pięciu części[11]. Stałą trzyczęściową formę concerto grosso ustalił Antonio Vivaldi, wzorując swoje utwory na trzyczęściowej włoskiej symfonii (szybka-wolna-szybka).
Wykonanie
W ówczesnym czasie partie basso continuo były wykonywane na organach (szczególnie w przypadku concerti da chiesa), ale dziś wykonuje się je praktycznie wyłącznie na klawesynie[3].
- Arcangelo Corelli Concerti grossi op. 6 – 12 koncertów, 8 pierwszych według schematu sonaty da chiesa, 4 kolejne według schematu da camera (w formie suity poprzedzonej preludium)
- Pietro Locatelli – Concerti grossi op. 1 – 12 koncertów, 8 według schematu da chiesa, 4 według schematu da camera, zbliżone do stylu Corellego
- Giuseppe Torelli – Concerti grossi con una pastorale op. 8 – 12 koncertów, z czego pierwszych 6 to concerti grossi na 2 skrzypiec concertino i zespół ripieno
- Johann Sebastian Bach – Koncerty brandenburskie reprezentują różne typy concerto grosso, np. w I i II zachowana jest równowaga między concertino a ripieno, w III występują trzy trójgłosowe zespoły (nawiązanie do polichóralności), w VI obsada jest wyłącznie smyczkowa
- Antonio Vivaldi – La chasse
Wybrane dzieła kompozytorów XX-wiecznych
- Ernest Bloch – Concerto Grosso nr.1
- Bohuslav Martinů – Concerto Grosso (1937)
- Alfred Sznitke – Concerto Grosso nr.1
- Philip Glass – Concerto Grosso – Synaesthesia
- Bolesław Szabelski – Concerto grosso na orkiestrę (1954)
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
