Byśki

Byśki (stworzunka)^[1] – noworoczne pieczywo obrzędowe znane w kurpiowskiej Puszczy Zielonej, a dawniej także na Warmii, Podlasiu i Mazurach.

Byśki po ulepieniu, a przed pieczeniem

Byśki wykonane przez Teresę Staśkiewicz z Puszczy Zielonej

Opis

Byśki ustawione na kapie nad kuchnią w Zagrodzie Kurpiowskiej w Kadzidle

Pocztówka z wycinanką kurpiowską i byśkiem

Byśki robiono w wigilię Nowego Roku i święta Trzech Króli^[2]. Masę wyrabiano z mąki żytniej zaparzanej wodą, by uzyskać ciasto o konsystencji plasteliny. Kształty modelowano z jednego kawałka ciasta. Następnie figurki zaparzano w ukropie, finalnie pieczono w piecu chlebowym^[3]. Byśki stawiano na parapecie okna lub domowym ołtarzyku, czasem rozdawano dzieciom jako smakołyk. Według tradycji miały przynosić pomyślność w hodowli oraz zapewniać zdrowie, powodzenie i pomyślność w nowym roku. Miały kształt zwierząt (hodowlanych i dzikich), niekiedy także laleczek, drabinek, pierścieni itp. W okolicy Kadzidła i Jednorożca dominowały byśki w kształcie jeleni z rozgałęzionymi rogami. Mieszkańcy wykonywali figurki zwierząt, jak twierdzili, na pamiątkę darów składanych Panu Jezusowi przez pasterzy^[1]. Kiedyś przestrzegano zasady, że jeden bysiek odpowiadał jednemu domownikowi lub zwierzęciu. Przestrzegano również zasady spalania starych byśków zanim tworzono lub otrzymywano nowe^[4]. Sczerstwiałe kruszono, dodając do paszy dla zwierząt^[1].

W 2020 roku na wniosek depozytariuszy dziedzictwa zrzeszonych w Stowarzyszeniu Artystów Kurpiowskich wypiek byśków i nowych latek Kurpiów Puszczy Zielonej wpisano na krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Materiały potrzebne do złożenia wniosku przygotowano dzięki współpracy pomiędzy Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce i samorządem powiatu ostrołęckiego. Z tej okazji zrealizowano dwa filmy: proces lepienia i wypieku byśków oraz nowych latek (z twórczynią ludową Wiesława Bogdańską)^[5] oraz film edukacyjny Byśki i nowe latka. Kurpiowskie pieczywo obrzędowe. W filmie wystąpili kurpiowscy twórcy: Czesława Kaczyńska z Dylewa, Wiesława Bogdańska z Kadzidła i Stanisław Ropiak z Myszyńca Starego^[6].

Wykorzystanie

Byśki pojawiały się na pocztówkach^[7]. Samorząd gminy Myszyniec używa byśków jako pamiątek^[8].

Bysiek jako pamiątka z Myszyńca

Zobacz też

• bocianie łapy

Przypisy

1. AdamA. Chętnik AdamA., Pożywienie Kurpiów. Jadło i napoje zwykłe, obrzędowe i głodowe, Kraków 1936, s. 100–102.
2. Maria WeronikaM.W. Kmoch Maria WeronikaM.W., Zima na Kurpiach Zielonych: Adwent, Boże Narodzenie, sylwester, nowy rok, zapusty [online] [dostęp 2022-07-21].
3. IwonaI. Choroszewska-Zyśk IwonaI. (red.), Encyklopedia kurpiowska. Fakty i ciekawostki, Ostrołęka: Związek Kurpiów, 2021, s. 22–23, ISBN 978-83-963465-0-6, OCLC 1334037878 [dostęp 2022-07-21].
4. Nowe wpisy na Krajowej liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego [online], niematerialne.nid.pl [dostęp 2022-07-19].
5. Byśki i Nowelatka Kurpiowskie Pieczywo Obrzędowe.. [dostęp 2022-07-21].
6. Kurpiowskie byśki i nowe latka na Krajowej Liście Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego [online], TerazOstroleka.pl, 15 grudnia 2020 [dostęp 2022-07-19].
7. W.W. Krzyżewski W.W. (red.), Kurpie na XX-wiecznych widokówkach ze zbiorów Muzeum Weterynarii Wiesławy i Waldemara Krzyżewskich w Przasnyszu. Katalog wystawy, Przasnysz 2021, s. 130, 162, 166–167.
8. Myszynieckie Noce w Dzwonnicy (2021 r.) [online], OSA | Otwarty System Archiwizacji [dostęp 2022-07-21] (pol.).strona główna serwisu

Bibliografia

• Barbara Ogrodowska, Zwyczaje, obrzędy i tradycje w Polsce, Verbinum, Warszawa 2001.
• Renata Hryń-Kuśmierek, Zuzanna Śliwa, Encyklopedia tradycji polskich, Wydawnictwo Podsiedlik-Raniowski i Spółka, Poznań 2000.

Linki zewnętrzne

• Proces lepienia byśków i nowych latek