Brygada im. Jarosława Dąbrowskiego

XIII Brygada Międzynarodowa im. Jarosława Dąbrowskiego (potocznie: dąbrowszczacy) – ochotnicze oddziały wojskowe tworzone głównie przez Polaków (w tym emigrantów), a także inne osoby posiadające obywatelstwo II RP, uczestniczące w wojnie domowej w Hiszpanii w latach 1936–1939^[1] i walczące w składzie Brygad Międzynarodowych po stronie wojsk republikańskich (wspieranych przez komunistyczny ZSRR) przeciwko zbuntowanym oddziałom nacjonalistycznym dowodzonym przez generała Francisco Franco, wspieranym przez nazistowski rząd III Rzeszy i faszystowski rząd Włoch^[2].

XIII Brygada Międzynarodowa im. Jarosława Dąbrowskiego

XIII Brigada Internacional

Emblemat Brygad Międzynarodowych
Historia
Państwo	Hiszpania
Sformowanie	1936
Rozformowanie	1939
Patron	Jarosław Dąbrowski
Działania zbrojne
Hiszpańska wojna domowa
Organizacja
Dyslokacja	Hiszpania
Formacja	Brygady Międzynarodowe
Rodzaj wojsk	piechota
Odznaczenia

W hiszpańskiej wojnie domowej poległo około 3000 Polaków^[3], a ogółem po stronie republikańskiej walczyło około 5200 Polaków^[4] (w tym duża grupa emigrantów z Francji) oraz obywateli polskich spośród mniejszości narodowych, wśród których było 366 Ukraińców, 137 Białorusinów i 8 Litwinów^[5].

Historia

Geneza

19 lipca 1936 grupa Polaków – emigrantów politycznych, zamieszkałych w Hiszpanii oraz uczestników międzynarodowej spartakiady robotniczej w Barcelonie – wstąpiła do milicji republikańskiej i, wraz z tak zwaną Centurią im. Ernsta Thälmanna (kompanią), wymaszerowała na front aragoński.

28 sierpnia 1936 dziewięciu górników polskich z Francji przekroczyło granicę francusko-hiszpańską i wzięło udział w obronie miasta Irúnu. Po jego opanowaniu przez wojska rebelianckie 4 września 1936 wycofali się oni na teren Francji, lecz wkrótce wrócili do Hiszpanii. W Barcelonie wspólnie z przybyłą z Paryża grupą Polaków (ze Stanisławem Matuszczakiem, Stanisławem Ulanowskim ps. „Bolek” i Antonim Kochankiem) 8 września 1936 utworzyli 36-osobowy oddział ciężkich karabinów maszynowych im. gen. Jarosława Dąbrowskiego w składzie tzw. kolumny Libertad (batalion). Od 11 września 1936 grupa ta walczyła na froncie, początkowo pod Talaverą, uczestniczyła w kontrataku na Pelahustan i odznaczyła się w obronie wzgórza Osso. 6 października 1936 kolumna Libertad została zmuszona do odwrotu w kierunku Madrytu, a następnie okrążona przez oddziały gen. Franco. Część oddziału, której udało się wyjść z okrążenia, wzięła następnie udział w obronie Madrytu, oraz w walkach pod Brunete i El Escorialem.

Pod koniec października 1936 grupa im. gen. J. Dąbrowskiego została skierowana do miejscowości Albacete, gdzie rozpoczęto tworzenie międzynarodowych brygad i gdzie później było ich dowództwo. Z przybyłej tam grupy 300 Polaków 24 października 1936 sformowano batalion im. gen. Jarosława Dąbrowskiego w składzie trzech kompanii po 100–120 ludzi. Jego dowódcą został Stanisław Ulanowski, a komisarzem politycznym Stanisław Matuszczak. Uzbrojenie batalionu składało się ze starych karabinów meksykańskich, 4 ciężkich karabinów maszynowych „Maxim” i granatów własnej produkcji wykonanych z puszek po konserwach. Tak jak wszystkie Brygady Międzynarodowe, XIII Brygada była organizowana i nadzorowana przez Komintern^[6].

Działania zbrojne

4 listopada 1936 batalion w składzie XI Brygady Międzynarodowej wysłano do Madrytu, do odwodu frontu. 8 listopada 1936 batalion skierowano na front, gdzie walczył na przedmieściach Madrytu w rejonie Ciudad Universitaria, nad rzeką Manzanares, w rejonie mostu Francuskiego. W czasie tych walk batalion poniósł znaczne straty i został częściowo wycofany w celu reorganizacji.

29 listopada 1936 batalion włączono w skład XIII Brygady Międzynarodowej pod dowództwem gen. „Lukacsa” Máté Zalka.

Dąbrowszczacy po bitwie pod Guadalajarą

28 grudnia 1936 batalion przerzucono pod Guadalajarę z zadaniem opanowania ważnego węzła drogowego Madryt–Saragossa oraz Madryt–Sigüenza i odcięcia wojskom rebelianckim walczącym pod Madrytem dróg do baz zaopatrzeniowych. 2 stycznia 1937 batalion opanował węzeł drogowy, a w trakcie walk śmiertelnie ranny został dowódca Antoni Kochanek. Jego następcą został Paweł Szkliniarz („Wiktor Kuźnicki”). Od 8 do 11 stycznia 1937 batalion w składzie XIII Brygady Międzynarodowej walczył na froncie pod Majadahondą, a następnie wycofano go do odwodu i uzupełniono.

7 lutego 1937 batalion przerzucony do Argandy i zajął pozycję w rejonie mostu na rzece Jarama – centralnego obiektu ataku wojsk gen. Franco w ich natarciu na Madryt od południa. Batalion w czasie bitwy odparł wszystkie ataki mimo znacznych strat.

Od 10 marca 1937 batalion walczył na froncie pod Guadalajarą przeciwko wojskom włoskiego korpusu interwencyjnego i 18 marca 1937, wraz z innymi oddziałami XI i XII Brygad Międzynarodowych zdobył Brihuegę. W kwietniu 1937 walczył ponownie nad rzeką Jarama w rejonie Morata de Tajuña i w Casa de Campo. Następnie wycofano go na odpoczynek. 1 maja 1937 otrzymał ofiarowany przez Komitet Centralny Komunistycznej Partii Polski sztandar z rąk Gustawa Reichera „Rwala”. W końcu maja 1937, wraz ze zgrupowaniem gen. „Lukacsa” został wysłany na front pod Hueskę, gdzie w dniach 11–16 czerwca 1937 wziął udział w nieudanym natarciu, ponosząc dotkliwe straty.

23 czerwca 1937 Batalion im. gen. Jarosława Dąbrowskiego został przeformowany w 150 Brygadę, której dowódcą został Hiszpan Fernando Gerasi, a komisarzem politycznym Stanisław Matuszczak. W skład brygady weszły bataliony:

• polski im. gen. Jarosława Dąbrowskiego
• węgierski im. Matyasa Rakosiego
• francusko-belgijski im. André Marty
• polski im. José Palafoxa (sformowany 6 lipca 1937).

W skład Batalionu im. José Palafoxa oprócz Polaków wchodzili także Hiszpanie, Ukraińcy (zgrupowani w kompanii im. Tarasa Szewczenki) i Żydzi (zgrupowani w kompanii im. Naftalego Botwina).

W lipcu 1937 brygada pod dowództwem Józefa Strzelczyka „Jana Barwińskiego” walczyła pod Brunete, w sierpniu na froncie aragońskim.

W sierpniu 1937 w skład brygady włączona została polska kompania im. Adama Mickiewicza, która od początku 1937 walczyła w składzie 9 Batalionu im. Czapajewa pod Teruelem, w obronie Almerii, na froncie Grenady i Kordowy, a następnie w operacji zaczepnej pod Brunete. Wcielono ją jako 1 kompanię do Batalionu im. José Palafoxa.

8 sierpnia 1937 roku 150 Brygada została przemianowana na XIII Brygadę Międzynarodową im. Jarosława Dąbrowskiego, a kompanię im. Adama Mickiewicza wydzielono z Batalionu im. José Palafoxa i przekształcono w polski 3 Batalion im. Adama Mickiewicza. W końcu sierpnia brygada walczyła pod Saragossą, gdzie wyróżniła się śmiałym wypadem na Villamayor de Gallego.

Od września 1937 brygada znajdowała się w odwodzie frontu. W dniach 12–18 października 1937 walczyła pod Fuentes del Ebro, a w grudniu 1937 na odcinku Tardienta-Ziera w górnej Aragonii w celu odciążenia Teruelu, co umożliwiło 24 grudnia 1937 zdobycie Teruelu.

W lutym 1938 brygada brała udział w ofensywie wojsk republikańskich w Estremadurze. 16 lutego 1938 brygada rozpoczęła walki o łańcuch górski Sierra Quemada, wdzierając się w ugrupowanie wojsk frankistowskich i przełamując ich obronę, lecz kontrnatarcie wojsk gen. Franca doprowadziło do odcięcia i zniszczenia części brygady. Na początku marca 1938 brygadę skierowano na front aragoński, gdzie uczestniczyła w walkach obronnych i odwrotowych w składzie 35 dywizji międzynarodowej dowodzonej przez gen. „Waltera” (Karola Świerczewskiego).

21 lipca 1938 brygada została skierowana nad rzekę Ebro, gdzie dowództwo wojsk republikańskich przygotowywało przeciwnatarcie w celu powstrzymania ofensywy wojsk frankistowskich (bitwa nad Ebro). 25 lipca 1938 brygada sforsowała rzekę Ebro, włamując się głęboko w pozycje wojsk frankistowskich, i podeszła pod Gandesę, gdzie walczyła przez 2 miesiące. Za udział w walkach nad rzeką Ebro brygada otrzymała zbiorczy Medalla del Valor^[7][8].

Oprócz Polaków walczących w XIII Brygadzie Międzynarodowej, Polacy byli także organizatorami polskich baterii artylerii: im. Walerego Wróblewskiego (utworzonej 16 grudnia 1937) i im. Bartosza Głowackiego (utworzonej w lipcu 1937), które wchodziły w skład 1 Międzynarodowego Słowiańskiego Dywizjonu Artylerii Ciężkiej, walczyli w baterii artylerii przeciwlotniczej im. Karla Liebknechta, zajmowali stanowiska dowódców i komisarzy w 129 Brygadzie Międzynarodowej, 35 i 45 dywizji oraz w szeregu innych jednostek wojsk republikańskich.

Demobilizacja i internowanie we Francji

Dąbrowszczacy, przed wycofaniem z Hiszpanii, przysięgają wierność sprawie Republiki

24 września 1938 rząd Republiki Hiszpańskiej, pod naciskiem Ligi Narodów, wycofał jednostki międzynarodowe z linii frontu, a następnie zdemobilizował je w październiku 1938.

W styczniu 1939 ponownie jednak żołnierze brygady zgłosili się do dyspozycji rządu i 24 stycznia 1939 brygadę skierowano na front kataloński, gdzie walczyła jeszcze dwa tygodnie. 9 lutego 1939 żołnierze XIII Brygady Międzynarodowej, wraz z pozostałymi oddziałami brygad międzynarodowych, przekroczyli granicę Francji. Z ponad 2 tysięcy Polaków, którzy trafili do Francji, około 1100 zostało internowanych^[9].

Internowani byli między innymi w obozach w Gurs i Vernet. Ponieważ rząd polski ochotnikom z Polski uczestniczącym w wojnie domowej w Hiszpanii odmówił prawa powrotu do kraju i pozbawił ich obywatelstwa polskiego, dopiero po wybuchu II wojny światowej mogli wrócić do Polski lub wstąpić w szeregi armii polskiej tworzonej we Francji (po decyzji gen. Władysława Sikorskiego). W czasie wojny część dąbrowszczaków przedostała się do Polski i wstąpiła do Gwardii Ludowej i Armii Ludowej. Część wstąpiła do francuskiego ruchu oporu, a reszta została wywieziona przez kolaborujące z Niemcami władze Vichy do obozów w Algierii. Uwolnieni z obozu latem 1943, dostali się do ZSRR i wstąpili do 1 Armii^[10][11].

Stanowisko rządu polskiego w sprawie udziału Polaków w wojnie domowej w Hiszpanii

Według art. 11 ustawy o obywatelstwie z 1920 roku^[12], która zabraniała obywatelom Rzeczypospolitej Polskiej służby w obcej armii bez odpowiedniego zezwolenia władz polskich, ochotnicy automatycznie utracili obywatelstwo polskie z chwilą zaciągu do Brygady Międzynarodowej^[13]. 11 marca 1938 w Dzienniku Ustaw ukazało się Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych RP z 26 lutego 1938 ostrzegające o możliwości utraty obywatelstwa polskiego przez osoby posiadające obce obywatelstwo lub służące w obcym państwie (na stanowiskach publicznych albo w wojsku) bez zgody polskiego wojewody i władz wojskowych^[14], co dotyczyło również wojskowych ochotników wojny domowej w Hiszpanii^[13], którym ostatecznie polskie obywatelstwo odebrano^[1]. W piśmie MSW z 1939 o Polakach uczestniczących w wojnie w Hiszpanii napisano: Zrozumiałym jest, że napływ do kraju tego rodzaju elementu wywrotowego jest zdecydowanie niebezpieczny i z tego tytułu wyraźnie szkodliwy^[15].

W marcu 1939 r. Dąbrowszczacy wystosowali do Prezydenta RP memoriał, w którym domagali się anulowania zarządzeń, na mocy których uniemożliwiono im powrót do kraju oraz odebrano obywatelstwo polskie. Wskazując na groźbę agresji hitlerowskiej i konieczność jedności wszystkich sił patriotycznych, Dąbrowszczacy wyrazili swą gotowość walki w obronie niepodległości. W okresie od marca do września 1939 r. Dąbrowszczacy wielokrotnie zwracali się z listami o podobnej treści do ambasadora RP w Paryżu oraz konsulów w Paryżu i Tuluzie. Władze sanacyjne pozostawiały jednak bez odpowiedzi wszystkie listy i apele. Wrzesień zastał Dąbrowszczaków w obozach^[16].

Inne

Polacy biorący udział w wojnie domowej w Hiszpanii posiadali własną prasę wydawaną w języku polskim:

• „Dąbrowszczak” (początkowo nosił nazwę „Dąbrowszczyk”) – pismo Batalionu im. Jarosława Dąbrowskiego, później także brygady do czasu, gdy zaczęto wydawać „Ochotnika Wolności”
• „Bartoszak” – pismo Baterii im. Bartosza Głowackiego
• „Naprzód” – pismo Batalionu im. José Palafoxa
• „Żołnierz Wolności” – pismo Batalionu im. Adama Mickiewicza
• „Ochotnik Wolności” (hiszp. El Voluntario de la Libertad) – oficjalny organ prasowy XIII Brygady Międzynarodowej im. Jarosława Dąbrowskiego

Oprócz prasy dąbrowszczacy mieli też swój marsz:

Nie zabraknie z nas ani jednego,

by zniszczyć faszystów i zgnieść.

Na front, Brygado Dąbrowskiego,

sztandar wolności swój wznieś!

A gdy ten bój zakończymy

i będzie zniszczony wróg,

wtedy karabin zamienimy

na młot robotniczy i pług.

Odznaczenia

Za bitwę nad rzeką Ebro w 1938 brygadę odznaczono zbiorczym Medalem Wojskowym (Medalla del Valor)^[7].

Rozkazem z 13 grudnia 1938 została ustanowiona odznaka pamiątkowa bojowników XIII Brygady Międzynarodowej^[17]. Odznaka przedstawia trójramienną gwiazdę antyfaszystowską umieszczoną na wieńcu laurowym. Na środku gwiazdy umieszczony jest popiersie gen. Jarosława Dąbrowskiego w mundurze armii francuskiej. Na górnym ramieniu gwiazdy jest umieszczony napis XIII BI (skrót od nazwy brygady w języku hiszpańskim 'XIII Brigadas Internacionales), a na dolnych daty 1936 i 1938. Pod gwiazdą umieszczona jest szarfa z napisem Za Waszą Wolność i Naszą w języku hiszpańskim (hiszp. Por Vuestra Libertad y la Nuestra).

Ustawa z 3 czerwca 1947^[18] zaliczyła uczestników Brygad do inwalidów wojskowych uprawnionych do świadczeń określonych w ustawie z 1932^[19].

18 października 1956 Rada Państwa PRL ustanowiła medal „Za waszą wolność i naszą” w celu uznania zasług bojowych uczestników walk w obronie Republiki Hiszpańskiej w latach 1936–1939.

XIII Brygada Międzynarodowa została 25 października 1966 odznaczona przez Radę Państwa Orderem Krzyża Grunwaldu I klasy^[20].

W 1996, w 60. rocznicę wybuchu wojny domowej w Hiszpanii, wszyscy weterani Brygad Międzynarodowych, a więc i dąbrowszczacy, otrzymali honorowe obywatelstwo Hiszpanii^[21].

Dekomunizacja

Instytut Pamięci Narodowej uznał dąbrowszczaków za organizację walczącą o „budowę stalinowskiego państwa” i służącą „zbrodniczej ideologii komunistycznej” oraz wydał opinię, w myśl której należy zmienić nazwy ulic noszących imię Dąbrowszczaków^[22][23]. Decyzja ta spotkała się z oporem wśród części społeczeństwa^[24][25].

Obsada personalna polskiego Batalionu im. Jarosława Dąbrowskiego[a]

Dowódca batalionu:

• Stanisław Ulanowski „Bolek” (24 października – 20 listopada 1936)
• „Andre” (Francuz) (20 listopada 1936) – poległ
• Paweł Szkliniarz „Wiktor Kuźnicki” (20 listopada 1936)
• Ferdinand Kozowski „Petrow” (Bułgar) (20 – 21 listopada 1936)
• Antoni Kochanek (21 – 26 listopada 1936)
• Paweł Szkliniarz „Wiktor Kuźnicki” (26 listopada – 30 grudnia 1936)
• Antoni Kochanek (30 grudnia 1936 – 2 stycznia 1937) – poległ
• Paweł Szkliniarz „Wiktor Kuźnicki” (2 stycznia – 13 lutego 1937)
• Józef Strzelczyk „Jan Barwiński” (13 lutego – 16 kwietnia 1937)

Komisarz polityczny:

• Stanisław Matuszczak (24 października 1936 – 16 kwietnia 1937)

Adiutant batalionu:

• Tadeusz Oppman (24 października – 20 listopada 1936)
• Golender (20 listopada – 21 grudnia 1936) – poległ
• Józef Matyja (21 grudnia 1936 – 2 stycznia 1937) – poległ
• „Tonef” (2 – 24 stycznia 1937)
• Adolf Dawidowicz „Adam” (24 stycznia – 16 czerwca 1937) – poległ
• Stanisław Ulanowski „Bolek” (20 lutego – 16 kwietnia 1937)

1 kompania

Dowódca:

• Iwan Szewera „Wańka” (24 października – 16 listopada 1936)
• Franciszek Pałka (16 – 20 listopada 1936) – poległ
• Józef Jaźwiński (24 listopada 1936 – 16 kwietnia 1937)

Komisarz polityczny:

• Franciszek Pałka (24 października – 20 listopada 1936) – poległ
• Michał Jewczuk (24 listopada 1936 – 2 marca 1937)
• Andrzej Szymański (2 marca – 16 kwietnia 1937)
• Grzegorz Dzierzgowski „Grisza” (lato 1938 – 9 lutego 1939)

2 kompania

Dowódca:

• Adolf Dawidowicz „Adam” (24 października – 15 listopada 1936)
• Józef Strzelczyk „Jan Barwiński” (15 listopada 1936 – 14 stycznia 1937)

(od 15 grudnia 1936 roku nastąpiło połączenie 2 kompanii z 1 kompanią, natomiast pod numerem drugim występowała do 24 stycznia 1937 roku kompania bałkańska)

• Władysław Zjawiński (24 stycznia – 21 lutego 1937)
• Wacław Komar (21 lutego – 14 kwietnia 1937)
• Roman Kuligowski (14 – 16 kwietnia 1937)
• Komisarz polityczny:
• Mikołaj Jawny (24 października – 21 listopada 1936)
• Karol Janta (24 listopada – 15 grudnia 1936)
• „Zomeo” (Bułgar) (15 grudnia 1936 – 24 stycznia 1937)
• Andrzej Szymański (24 stycznia – 21 lutego 1937)
• Rudolf Gałecki (21 lutego – 16 kwietnia 1937)

3 kompania

Dowódca:

• Antoni Kochanek (24 października – 21 listopada 1936)

(od 24 listopada 1936 roku 3 kompania została połączona z 2 kompanią, a od 15 grudnia 1936 roku także z 1 kompanią i występowała pod tymi numerami do 20 stycznia 1937 roku)

• Wacław Komar (20 stycznia – 21 lutego 1937)

(od 21 lutego 1937 roku nastąpiło kolejne połączenie 3 kompanii z 2 kompanią i nowa kompania występowała pod numerem drugim, od 2 marca 1937 roku numer trzeci przejęła kompania bałkańska)

• Nikoł Marinow „Christow” (2 marca – 16 kwietnia 1937)
• Komisarz polityczny:
• Karol Janta (24 października – 24 listopada 1936)
• Jan Rutkowski „Szymon” (20 stycznia – 21 lutego 1937)
• Josif Baikdudch (Bułgar) (2 marca – 16 kwietnia 1937)

Kompania ciężkich karabinów maszynowych

Dowódca:

• Paweł Szkliniarz (24 października – 20 listopada 1936)
• Stanisław Wrocławski (20 listopada 1936) – poległ
• Franciszek Błażej (24 listopada 1936 – 16 kwietnia 1937)

Komisarz polityczny:

• Leon Inzelsztain (24 października – 20 listopada 1936) – poległ
• Seweryn Kirszenbaum „Sewek” (24 listopada 1936 – 2 marca 1937)
• Józef Ziółkowski (2 marca – 16 kwietnia 1937)

Kompania bałkańska

Dowódca:

• Mirkič (15 – 16 listopada 1936) – poległ
• Nikoł Marinow „Christow” (16 listopada – 15 grudnia 1936)

(od 15 grudnia 1936 roku kompania bałkańska występowała pod numerem drugim i do 24 stycznia 1937 roku dowodził nią Józef Strzelczyk „Jan Barwiński”)

• Nikoł Marinow „Christow” (24 stycznia – 16 kwietnia 1937)

(od 2 marca 1937 roku do 16 kwietnia 1937 roku kompania występowała pod numerem trzecim)

Komisarz polityczny:

• Ilisch (15 listopada – 15 grudnia 1936)
• „Zomeo” (15 grudnia 1936 – 14 stycznia 1937)
• Dudek (Jugosłowianin) (24 stycznia – 2 marca 1937)
• Josif Baikdudch (2 marca – 16 kwietnia 1937)

Kompania hiszpańska „Ambinete”

Dowódca:

• Barnabe Vera (21 lutego – 16 kwietnia 1937)
• Komisarz polityczny:
• José Lacierra (21 lutego – 2 marca 1937)
• Miguel Martinez Morales (2 marca – 16 kwietnia 1937)

Obsada personalna XIII Brygady Międzynarodowej im. Jarosława Dąbrowskiego[b]

Pomnik ku czci poległym i zmarłym dąbrowszczakom na cmentarzu Wojskowym na Powązkach

Dowództwo brygady:

Dowódca:

• Fernando Gerasi y Mechulan (Hiszpan) (16 kwietnia – 15 lipca 1937)
• Józef Strzelczyk „Jan Barwiński” (15 lipca 1937 – 28 marca 1938)
• Michaił Chwatow „Charczenko” (Ukrainiec) (28 marca – 30 sierpnia 1938)
• Bolesław Mołojec „Edward” (30 sierpnia – 24 września 1938)

Komisarz polityczny:

• Stanisław Matuszczak (16 kwietnia – 2 sierpnia 1937)
• Tadeusz Ćwik „Władysław Stopczyk” (2 sierpnia – 15 września 1937)
• Stanisław Matuszczak (15 września 1937 – 28 marca 1938)
• Lorenzo Varela (Hiszpan) (28 marca – 24 września 1938)

Szef sztabu:

• Miraku (Albańczyk) (16 kwietnia 1937 – 28 marca 1938)
• Tadeusz Oppman (28 marca – 3 kwietnia 1938)
• Wiktor Mencel „Seweryn Mazrycer” (3 – 9 kwietnia 1938)
• Henryk Toruńczyk (9 kwietnia – 24 września 1938)

Batalion im. Jarosława Dąbrowskiego (16 kwietnia 1937 – 24 września 1938)

Osobny artykuł: Batalion im. Jarosława Dąbrowskiego.

Batalion im. José Palafoxa (6 lipca 1937 – 24 września 1938)

Osobny artykuł: Batalion im. José Palafoxa.

Batalion im. Adama Mickiewicza (27 października 1937 – 24 września 1938)

Osobny artykuł: Batalion im. Adama Mickiewicza.

Batalion im. Mátyása Rákosiego (25 kwietnia 1937 – 24 września 1938)

Osobny artykuł: Batalion im. Mátyása Rákosiego.

Batalion im. André Marty (16 kwietnia – 30 listopada 1937)
Dowódca:

• Emile Boursiers (16 kwietnia – 30 listopada 1937)

Komisarz polityczny:

• Armand Maniou (16 kwietnia – 30 listopada 1937)

Batalion im. Đuro Đakovicia (19 sierpnia – 2 września 1937)
Dowódca:

• Nikoł Marinow „Christow” (19 sierpnia – 2 września 1937)

Komisarz polityczny:

• nie ustalono

Batalion im. Georgi Dymitrowa (10 października – 30 listopada 1937)

Osobny artykuł: Batalion im. Georgi Dymitrowa.

Obsada personalna XIII Brygady Międzynarodowej im. Jarosława Dąbrowskiego[c]

Dowództwo brygady:
Dowódca:

• Henryk Toruńczyk (24 – 27 stycznia 1939)
• Mihály Szálvai „Czapajew” (Węgier) (27 stycznia – 9 lutego 1939)

Komisarz polityczny:

• Roman Orłowski „Orłow” (24 stycznia – 9 lutego 1939)

Szef sztabu:

• Wiktor Mencel (24 stycznia – 9 lutego 1939)

1 batalion
Dowódca:

• István Molnár (Węgier) (24 – 27 stycznia 1939)
• Józef Mrozek (27 stycznia – 9 lutego 1939)

Komisarz polityczny:

• Ignacy Krzemień „Feurberg” (24 stycznia – 9 lutego 1939)

2 batalion
Dowódca:

• Mihály Szálvai „Czapajew” (Węgier) (24 – 27 stycznia 1939)
• István Molnár (Węgier) (27 stycznia – 9 lutego 1939)

Komisarz polityczny:

• nie ustalono

Uwagi

1. 24 października 1936 – 16 kwietnia 1937
2. 16 kwietnia 1936 – 24 września 1938
3. 24 stycznia – 9 lutego 1939

Przypisy

1. Dąbrowszczacy. [w:] Informacja historyczna [on-line]. ipn.gov.pl. [dostęp 2015-08-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-15)].
2. Wołoszański 1995 ↓, s. 90.
3. ZygmuntZ. Rynkiewicz ZygmuntZ., Leksykon bitew świata, Warszawa 2004, s. 399.
4. Lech Wyszczelski: Bohaterowie stu bitew. Warszawa: KAW, 1986, s. 6.
5. Wojna narodoworewolucyjna... 1979 ↓, s. 165.
6. Piotr Gontarczyk: Dąbrowszczacy – żołnierze Stalina. Rzeczpospolita, 2012-06-23. [dostęp 2012-06-25].
7. Las Brigadas Internacionales: el contexto internacional, los medios de propaganda, literatura y memorias. Cuenca: Universidad de Castilla-La Mancha, 2003, s. 167.
8. Kazimierz Konieczny, Henryk Wiewióra: Karol Świerczewski Walter. Zbiory Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Warszawa: Wydawnictwo „Nasza Księgarnia”, 1971, s. 109.
9. Postępowe tradycje oręża polskiego 1986 ↓, s. 234–235.
10. Łepkowski 1973 ↓, s. 72,.
11. Lech Wyszczelski, Dąbrowszczacy, Książka i Wiedza, 1986 str. 64.
12. Ustawa z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz.U. z 1920 r. nr 7, poz. 44).
13. Aleksander Kochański, Tadeusz Rawski, Zbigniew Szczygielski 100 lat polskiego ruchu robotniczego kronika wydarzeń, wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1978.
14. § 1 Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 26 lutego 1938 r. o zmianie rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 7 czerwca 1920 r. w przedmiocie wykonania ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz.U. z 1938 r. nr 16, poz. 114).
15. AMSZ, Akta Poselstwa RP w Teheranie, t. 7, s. 16.
16. SewerynS. Ajzner SewerynS., Dąbrowszczacy, „Encyklopedia Współczesna”, 10 (22), Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1958, s. 441.
17. Kazimierz Konieczny, Henryk Wiewióra: Karol Świerczewski Walter. Zbiory Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Warszawa: Wydawnictwo „Nasza Księgarnia”, 1971, s. 104.
18. Ustawa z dnia 3 czerwca 1947 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu inwalidzkim (Dz.U. z 1947 r. nr 43, poz. 226).
19. Ustawa z dnia 17 marca 1932 r. o zaopatrzeniu inwalidzkiem (Dz.U. z 1932  r. nr 26 , poz. 238).
20. Aleksander Mazur: Order Krzyża Grunwaldu 1943–1985. s. 126–127.
21. Artykuł Fotografia z królem Carlosem z „Tygodnika Powszechnego” nr 18 (3017) z 6 maja 2007.
22. Opinia Instytutu Pamięci Narodowej względem „Dąbrowszczaków”, „Instytut Pamięci Narodowej”. Ustawa z 1 kwietnia 2016 r. o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy jednostek organizacyjnych, jednostek pomocniczych gminy, budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz pomniki (Dz.U. 2016 poz. 744)
23. Przy jakiej ulicy będziesz mieszkać? Radni zmienili nazwy. Wszystkie na wniosek IPN. Co z 26 Kwietnia?. szczecin.wyborcza.pl. [dostęp 2019-05-01].
24. Pamiętamy o przeszłości – walczymy o przyszłość. Kampania „Łapy precz od Dąbrowszczaków”. [dostęp 2019-05-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-05-01)].
25. Opole: "Ręce precz od Dąbrowszczaków!" Akcja SLD. [dostęp 2019-05-01].

Bibliografia

• BogusławB. Wołoszański BogusławB., Ten okrutny wiek, Warszawa: Sensacje XX wieku & Colori, 1995, ISBN 83-904972-0-4, OCLC 1330615218.
• Postępowe tradycje oręża polskiego, praca zbiorowa, Warszawa 1986.
• TadeuszT. Łepkowski TadeuszT., Słownik Historii Polski, Warszawa 1973.
• Wojna narodoworewolucyjna w Hiszpanii 1936-1939, Wojskowa Akademia Polityczna im. Feliksa Dzierżyńskiego, praca zbiorowa, Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1979, ISBN 83-11-06305-2, OCLC 6941721.
• ZygmuntZ. Ryniewicz ZygmuntZ., Leksykon bitew świata, Warszawa: Alma-Press, 2004, ISBN 978-83-7020-379-5. Brak numerów stron w książce
• PiotrP. Ciszewski PiotrP., Dąbrowszczacy – na świecie szanowani, w Polsce poniżani, Warszawa: Fundacja Oratio Recta, 2018, ISBN 978-83-64407-27-7. Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• BartłomiejB. Różycki BartłomiejB., Dąbrowszczacy i pamięć o hiszpańskiej wojnie domowej w Polsce Ludowej, „Pamięć i sprawiedliwość”, 1 (21), 2013, s. 167–212 [zarchiwizowane 2015-11-29].

Kontrola autorytatywna (mixed brigade):

• VIAF: 311255630