Brama Chełmińska w Toruniu

Brama Chełmińska (niem. Kulmer Tor^[2]) – jedna z ośmiu bram Starego Miasta w Toruniu, która znajdowała się w północnej części Starego Miasta, na obszarze dzisiejszego placu Teatralnego^[3].

Brama Chełmińska

Kulmer Tor

Brama Chełmińska i elementy szyi bramnej widziane od zewnętrznej strony murów
Państwo	Cesarstwo Niemieckie
Miejscowość	Toruń
Adres	Kulmstraße (obecnie ul. Chełmińska)
Typ budynku	Brama
Styl architektoniczny	Gotyk
Wysokość całkowita	21 m[1]
Wysokość do dachu	15,5 m[1]
Kondygnacje	4
Ukończenie budowy	1. połowa XIV wieku
Ważniejsze przebudowy	ok. 1880
Zniszczono	1889
Położenie na mapie Torunia Brama Chełmińska
Położenie na mapie Polski Brama Chełmińska
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Brama Chełmińska
53°00′43,92″N 18°36′13,53″E

Historia

Brama Chełmińska została wybudowana na przełomie XIII i XIV wieku^[4]. Ta czterokondygnacyjna brama wieżowa była prawdopodobnie najwyższą bramą Torunia – łącznie z dachem mierzyła około 21 metrów, przy niemal 8 metrach szerokości^[1]. Wraz z sąsiadującymi basztami miała bronić północnej części murów Starego Miasta. Przed bramą już wówczas powstawało Chełmińskie Przedmieście z kościołami św. Wawrzyńca^[5] i św. Jerzego, przy którym funkcjonowało leprozorium^[6][7]. Na samej bramie znajdował się wizerunek Najświętszej Maryi Panny^[8]. W pobliżu Bramy Chełmińskiej powstawały zakłady kołodziejskie i kowalskie^[9].

Dla dodatkowego wzmocnienia tego odcinka murów, przed bramą, w 1449 roku wybudowano Barbakan Chełmiński^[4]. Jeszcze dalej na północ znajdowało się jednopiętrowe przedbramie połączone z barbakanem zwodzonym mostem nad dwunastometrową fosą barbakanu. Sama brama miała osobną fosę, nad którą poprowadzono szyję łączącą bramę z barbakanem^[10]. Ok. 1883 roku barbakan przebudowano na mieszkania^[3].

Barbakan uległ zniszczeniu podczas oblężenia Torunia przez wojska szwedzkie podczas III wojny północnej. Karola XII w 1703 roku w ramach III wojny północnej^[11]. W 1704 roku na południowej elewacji bramy zamontowano zegar słoneczny^[3].

Na szczycie bramy znajdowała się metalowa chorągiewka przedstawiająca kucharza Jordana, który zgodnie z legendą przyczynił się do zdobycia zamku krzyżackiego przez toruńskich mieszczan w 1454 roku. Chorągiewka przetrwała do czasów współczesnych, obecnie znajduje się w Ratuszu Staromiejskim^[3].

W 1807 roku ks. Grotowski, administrator kościoła św. Janów, zaproponował założenie nowego cmentarza przed Bramą Chełmińską lub Starotoruńską. Nie uzyskał stosownej zgody^[12].

Wrota, pomimo niezadowolenia toruńskiej społeczności lokalnej, w XIX wieku władze niemieckie przeznaczyły do rozbiórki^[4]. W 1875 roku rozpoczęto niwelowanie terenu wokół bramy, osuszono i zasypano fosę oraz zlikwidowano drewniany most znajdujący się przed budynkiem. Pomimo tych przygotowań, około lat 1880–1883 bramę przebudowano, dostosowując ją do celów mieszkaniowych^[13]. Samą bramę rozebrano definitywnie w 1889 roku^[4].

Zobacz też

• Nowa Brama Chełmińska w Toruniu

Przypisy

1. Gąsiorowski 2007 ↓, s. 57.
2. Czaja 2019 ↓, s. 28.
3. Brama Chełmińska. toruntour.pl. [dostęp 2023-08-20].
4. Bramy. turystyka.torun.pl. [dostęp 2023-08-20].
5. Wasik 2015 ↓, s. 270.
6. Niedzielska 1992 ↓, s. 14.
7. Łyczak 2016 ↓, s. 3.
8. Rozynkowski 2002 ↓, s. 93.
9. Czaja 2019 ↓, s. 17.
10. Barbakan Chełmiński w Toruniu. toruntour.pl. [dostęp 2023-08-20].
11. Flik 1964 ↓, s. 49.
12. Niedzielska 1992 ↓, s. 27-28.
13. Gąsiorowski 2007 ↓, s. 23.

Bibliografia

• Prusy Królewskie i Warmia. W: Roman Czaja (red.): Atlas historyczny miast polskich. T. 1. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 2019. ISBN 978-83-65127-49-5. [dostęp 2023-08-20].
• Józef Flik. Badania konserwatorskie potwierdzeniem hipotezy historyka sztuki. „Ochrona Zabytków”. 7/3 (66), 1964.
• Eugeniusz Gąsiorowski: Średniowieczne obwarowania Torunia. Toruń: Towarzystwo Miłośników Torunia, 2007. ISBN 978-83-900852-6-5.
• Bartłomiej Łyczak. Srebra z ewangelickiego kościoła pw. św. Jerzego w Toruniu w świetle inwentarzy z lat 1580–1817. „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”. 64 (1), 2016. ISSN 0023-5881.
• Magdalena Niedzielska: Toruńskie cmentarze. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 1992. ISBN 83-85196-66-8.
• Waldemar Rozynkowski: Średniowieczny świat świętych parafii Starego Miasta Torunia – o religijności mieszczan toruńskich. W: Katarzyna Kluczwajd, Michał Woźniak (red.): Dzieje i skarby Kościoła Świętojańskiego w Toruniu. Materiały z konferencji przygotowanej przez Toruński Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki w X rocznicę ustanowienia diecezji toruńskiej pod patronatem Biskupa Toruńskiego oraz Prezydenta Miasta Torunia [22-23 marca 2002]. Toruń: 2002. ISBN 83-7285-116-6.
• Bogusz Wasik. W kwestii lokalizacji „zaginionego” kościoła św. Wawrzyńca w Toruniu. „Rocznik Toruński”. 42, 2015.