Loading AI tools
rodzina kanadyjskich rakiet sondażowych Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Black Brant (dosł. ang. bernikla czarna, łac. Branta bernicla nigricans) – rodzina kanadyjskich rakiet sondażowych budowanych przez Bristol Aerospace w Winnipeg w prowincji Manitoba[1][2]. Do pierwszego lotu doszło 5 września 1959 r. (wariant Black Brant I) z poligonu rakietowego przy bazie wojskowej Fort Churchill[3]. Od tego momentu wystrzelono ich setki i wprowadzano ich kolejne wersje[1]. Rakiety te wykorzystywane są do badań m.in. przez Kanadyjską Agencję Kosmiczną i amerykańską NASA[4]. Wszystkie są napędzane paliwem stałym i przeznaczone są do lotów suborbitalnych; ich osiągi są zróżnicowane w zależności od konfiguracji, niemniej ich przeważająca część przekracza linię Kármána (100 km n.p.m.) będącą umowną granicą przestrzeni pozaziemskiej.
Rodzina rakiet nośnych Black Brant | |
Porównanie rozmiarów kilku rakiet z rodziny Black Brant | |
Producent |
Bristol Aerospace (Kanada) |
---|---|
Data pierwszego startu |
5 września 1959 |
Statystyki | |
Wszystkie starty |
>900 |
Zdolność wynoszenia |
Lot suborbitalny: Black Brant I, II, V: 68 kg |
Siła ciągu przy starcie |
W zależności od typu oraz stopnia, 7-257 kN |
Wymiary | |
Średnica |
V: 0,44 m |
25 stycznia 1995 roku doszło do incydentu związanego z rakietą: planowo odpalona z poligonu Andøya rakieta Black Brant XII wywołała fałszywy alarm w siłach strategicznych Federacji Rosyjskiej. Szybko wznoszący się obiekt był podejrzewany o przenoszenie ładunku jądrowego, a prezydent, minister obrony i szef Sztabu Generalnego Federacji Rosyjskiej rozważali rozkaz do własnego uderzenia jądrowego[5].
Nazwę rakiety zawdzięczają bernikli czarnej (w jęz. ang. zwanej także pacific brent goose) – amerykańskiemu podgatunkowi bernikli obrożnej, dużego arktycznego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (podrodzina: gęsi)[2].
Od momentu wprowadzenia wykorzystano wiele wariantów rakiet z tej rodziny[6]. Pierwsze były jednostopniowe i cechowały się mniejszymi możliwościami: Black Brant I oraz debiutująca 12 października 1960 r. i wycofana w 1974 r. Black Brant IIA[7] i warianty Black Brant V[8]: VA, VB, VC – wszystkie były przeznaczone do wyniesienia do 68 kg (choć na różne wysokości). Z kolei wystrzeliwana w latach 1962–1984 jeszcze mniejsza Black Brant III wynosiła do 18 kg[9].
24 czerwca 1964 r. zadebiutowała wersja dwuczłonowa Black Brant IVA[10] zdolna do wyniesienia 18 kg, ale na wysokość 1000 km[11]. Następnie rodzina wzbogaciła się o jeszcze mniejsze rakiety opracowywane na zlecenie United States Army: w 1969 r. do użytku weszła jednostopniowa jeszcze mniejsza, ważąca zaledwie 100 kg przy 12 cm średnicy, Black Brant VI[12]. Pracowano też nad jeszcze mniejszą wersją siódmą[13][14].
W latach 70. po raz pierwszy przedstawiono warianty wykorzystujące w pierwszym stopniu jednostki napędowe pocisków wojskowych wycofanych z użytku, co zwiększyło możliwości tych rakiet. 4 grudnia 1975 r. po raz pierwszy wystrzelono typ Black Brant 8, wykorzystujący jako pierwszy stopień człon rakietowy Nike[15][16]. W latach 80. wprowadzono warianty korzystające z pierwszego stopnia pocisków rakietowych typu RIM-2 Terrier: 14 sierpnia 1981 r. po raz pierwszy wystrzelono trzystopniową Black Brant X[17]. 16 marca 1982 r. dwustopniową wersję Black Brant IX[18]. Pierwsze stopnie ostatnich wariantów oparto na silnikach wycofanych ze służby rakiet RIM-8 Talos: 30 września 1988 r. po raz pierwszy wystrzelono czterostopniową Black Brant XII[19], a 1 lutego 1990 r. trzystopniową Black Brant XI[20].
Wariant | Pierwszy start | Ostatni start | Liczba stopni | Udźwig | Silnik 1. stopnia | Silnik 2. stopnia | Silnik 3. stopnia | Silnik 4. stopnia | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Black Brant I[3] | 1959 | 1963 | 1 | 68 kg na 225 km | 15KS25000 Ciąg 111 kN |
– | – | – | – |
Black Brant IIA[7] | 1960 | 1974 | 1 | 68 kg na 274 km | 15KS25000 Ciąg 89 kN (inne: 111 kN)[21] |
– | – | – | – |
Black Brant IIB[22] | 1963 | 1963 | 1 | 100 kg na 200 km | 23KS20000 Ciąg 89 kN |
– | – | – | Dłużej pracujący silnik, produkcja zakończona po 4 lotach testowych. Wnioski wykorzystane przy IIA i III. |
Black Brant III (IIIA, IIIB)[9][23] | 1962 | 1984 | 1 | 18 kg na 177 / 220 km | IIIA: 9KS11000 IIIB: 12KS10000 |
– | – | – | Uznany za stabilny w kwietniu 1964[13] |
Black Brant IVA[10][24] | 1964 | 1976 | 2 | 18 kg na 850 km | 15KS25000 | 9KS11000 | – | – | – |
Black Brant IVB[25] | 1971 | 1981 | 2 | 18 kg na 950 km | 15KS25000 | 12KS10000 | – | – | Ulepszona wersja IVA, oparta na VB |
Black Brant VA[8][26] | 1966 | 1999 | 1 | 68 kg na 170 km | 15KS25000 | – | – | – | – |
Black Brant[8] VB[27]/VC[28] | VB: 1965
VC: 1970 |
VB: 2002
VC: 2013 |
1 | VB: 68 kg na 400 km
VC: 68 kg na 350 km |
26KS20000 | – | – | – | VB oferuje nieco wyższe osiągi od VC. Odnotowane stosowanie większych ładunków, np. „typowy 270 kg”[27] |
Black Brant VI[12] | 1969 | 1979 | 1 | 9? kg ok. 75 km (rekordowy wzlot na 95 km) | Ciąg tylko 7 kN | – | – | – | – |
Black Brant VII[14] | 1970 | 1972 | 1 | 9 kg, do 40 km | – | – | – | – | Program rozwojowy przerwany[13] |
Black Brant VIII (8B[16], 8C[29])
Nike Black Brant |
8B: 1975
8C: 1976 |
2004 | 2 | 136 kg na 430 km
408 kg na 230 km |
Nike | – | – | – | Wersja 8B: Nike + VB, 8C: Nike + VC
Misje NASA i US Air Force[13] |
Black Brant IX[18][30][31] | 1982 | 2 | W zależności od wariantu do ~140 kg na >1000 km
~200 kg na 800 km ~360 kg na 500 km |
Terrier Mk.12
mod.: Terrier Mk.70 (TX-664) |
Black Brant VB lub VC | – | – | Jeden lot Black Brant IX Mod 2 (1 listopada 2008) z White Sands, z drugim członem VC[32], | |
Black Brant X[17] | 1981 | 3 | 90 kg na 1200 km
317 kg na 550 km |
Terrier Mk.12
mod.: Terrier Mk.70 (TX-664) |
Black Brant VB lub VC | Nihka / 17KS12000 | – | – | |
Black Brant XI[20] i 11A | 1990 | 3 | 320 kg na 500 km
550 kg na 350 km |
Talos | Taurus (Honest John) / M-6 lub
Terrier |
– | – | – | |
Black Brant XII[19][33] | 1988 | 4 | 136 kg na 1500 km
522 kg na 500 km |
Mk 11 Mod 5 Talos | Taurus (Honest John) / M-6 | 26KS20000 mod. | Nihka / 17KS12000 | – | |
Black Brant XIIA[34] | 2014 | 4 | 136 kg na 1500 km z 85°
521 kg na 500 km z 85° |
Mk 11 Mod 5 Talos | Terrier Mk.70 | 26KS20000 mod. | Nihka / 17KS12000 | – |
Według dostępnych informacji wystrzelono ponad 900 sztuk rakiet rodziny Black Brant.[35][36][37][38][39][40][41][42][43][44]
ASC[45] | ARR[46] | CLBI[47] | CEL[48] | CP[49] | EA[50] | Eglin[51] | Esr[52] | FC[53] | KTF[54] | PFRR[55] | MNPS[56] | RN[57] | S[57] | SS[58] | SRR[59] | CT[60] | WFF[61] | WIS[62] | WSMR[63] | Inne | Razem | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Black Brant I | 14 | 14 | ||||||||||||||||||||
Black Brant II | 53 | 54 | ||||||||||||||||||||
Black Brant IIB | 4 | 4 | ||||||||||||||||||||
Black Brant III | 2 | 3 | 21 | 6 | 4 | EQ[64] - 2.
V[65] - 2. |
40 | |||||||||||||||
Black Brant III B | 4 | 6 | 2 | Gillam[66] - 2. | 14 | |||||||||||||||||
Black Brant IV A | 2 | 9 | 2 | 17 | 2 | 1 | 33 | |||||||||||||||
Black Brant IV B | 1 | 1 | 7 | 2 | 12 | 1 | 1 | 3 | 1 | CLR[67] - 1. | 30 | |||||||||||
Black Brant V A | 6 | 16 | 1 | ChR[68] -1. | 24 | |||||||||||||||||
Black Brant V B | 1 | 2 | 5 | 40 | 2 | 2 | 3 | 1 | 10 | 66 | ||||||||||||
Black Brant V C | 4 | 4 | 6 | 3 | 1 | 1 | 3 | 6 | 2 | 10 | 2 | 5 | 11 | 47 | 105 | |||||||
Black Brant VI | 26 | 6 | 38 | 70 | ||||||||||||||||||
Black Brant VII | 20 | 20 | ||||||||||||||||||||
Black Brant VIII B | 2 | 2 | 2 | 7 | 1 | 7 | 21 | |||||||||||||||
Black Brant VIII C | 4 | 4 | 9 | 2 | 1 | 4 | 65 | SM[69] - 1. | 90 | |||||||||||||
Black Brant IX / Mod2 | 2 | 4 | 2 | 19 | 1 | 3 | 7 | 12 | 12 | 193 | RTS[70] - 1.
SN[71] - 6. |
264 | ||||||||||
Black Brant IX B / BM1 | 2 | 2 | 1 | 5 | ||||||||||||||||||
Black Brant IX C / CM1 | 3 | 1 | 20 | 24 | ||||||||||||||||||
Black Brant X | 1 | 2 | 2 | 12 | 2 | 2 | 11 | 30 | ||||||||||||||
Black Brant X B | 1 | 3 | 4 | |||||||||||||||||||
Black Brant X C | 3 | 2 | 2 | 7 | ||||||||||||||||||
Black Brant XI | 1 | 2 | 6 | 9 | ||||||||||||||||||
Black Brant XII | 6 | 19 | 3 | 28 | ||||||||||||||||||
Black Brant XII A | 2 | 2 | ||||||||||||||||||||
Razem | 5 | 27 | 18 | 6 | 12 | 3 | 7 | 23 | 251 | 3 | 85 | 12 | 6 | 2 | 9 | 4 | 12 | 63 | 13 | 381 | 16 | 958 |
Rakiety z rodziny Black Brant służyły m.in. badaniom widma Merkurego przy pomocy wystrzelonego spektrometru ultrafioletowego[72], pól elektrycznych wewnątrz zorzy polarnej (misja ACES)[73], plazmy przez uwolnienie pyłu aluminiowego w jonosferze[74], szacowaniu ilości wodoru w przestrzeni międzyplanetarnej (misja HYPE)[75], a także testom nowych rozwiązań, jak np. nadmuchiwana tarcza osłaniająca pojazd kosmiczny przy wejściu w atmosferę[76].
Te popularne rakiety badawcze wystrzeliwano nie tylko z bazy w Fort Churchill, ale także z kosmodromów amerykańskich (m.in. nadatlantyckiego Wallops Flight Facility, poligonu rakietowego White Sands Missile Range w Nowym Meksyku, poligonu eksperymentalnego im. Ronalda Reagana na atolu Kwajalein i poligonu badawczego Poker Flat na Alasce) oraz innych (m.in. kosmodromu Andøya w północnej Norwegii, Esrange w północnej Szwecji, a także kosmodromu Alcântara i Centro de Lançamento da Barreira do Inferno w Brazylii)[6][18][77].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.