Bitwa pod Żelazną

Bitwa pod Żelazną – starcie powstania styczniowego, stoczone pod Żelazną w dniu 25 sierpnia 1863 r. pomiędzy oddziałem powstańczym Ludwika Żychlińskiego a siłami moskiewskimi, których dowódcą był generał Muller von Zakamelski^[1]. Po stronie polskiej walczyło 300 uzbrojonych w sztucery, 400 kosynierów, 300 bezbronnych, oddział kawalerii liczący 350 koni. Nieprzyjaciel miał do dyspozycji 9 rot piechoty, 1 szwadron ułanów, 1 szwadron dragonów i 100 kozaków z dwoma działami.

Bitwa pod Żelazną

powstanie styczniowe
Czas	25 sierpnia 1863
Miejsce	Żelazna
Terytorium	Królestwo Kongresowe
Wynik	zwycięstwo rosyjskie
Strony konfliktu
powstańcy styczniowi Imperium Rosyjskie
Dowódcy
Ludwik Żychliński gen. Muller von Zakamelski
Siły
1 650 9 rot piechoty, 1 szwadron ułanów, 1 szwadron dragonów, 100 kozaków, 2 działa
Straty
46 zabitych, kilkunastu rannych około 100 zabitych
Położenie na mapie Guberni Królestwa Polskiego (1904) miejsce bitwy
52°00′12″N 21°34′41″E

Żychliński otrzymawszy rozkaz pójścia na pomoc oddziałowi Kruka działającemu w Lubelskiem przeprawił się na prawy brzeg Wisły. Przechodząc przez szosę warszawsko-lubelską, spostrzegł nieprzyjaciela idącego od strony Miłosny. Natychmiast rozwinął linię tyralierską i wydał jeździe rozkaz szarży. Gdy kawaleria zwlekała z wykonaniem rozkazu, sam usiłował przykładem zachęcić do ataku, przy tym został ranny kulą w pierś i spadł z konia. Wskutek upływu krwi Żychliński zmuszony był ustąpić z placu boju. Po utraceniu dowódcy piechota broniła się przez kilka godzin. Po długiej i uporczywej walce lewe skrzydło, pod dowództwem kapitana strzelców Fabianiego, cofnęło się ku Wiśle. Prawe skrzydło cofnęło się w las i następnie, na rozkaz Żychlińskiego, przyłączyło się do oddziału majora Zielińskiego.

Bitwa odbyła się na polach po obu stronach traktu lubelskiego pomiędzy folwarkiem Żelazna od strony południowej a Lubicami od północy i Gocławiem od wschodu. Straty rosyjskie były znaczne: ciężko ranny został pułkownik Kulgaczew, a poległo 19 oficerów i około 80 szeregowców; Polacy stracili 46 (?) zabitych i kilkunastu rannych, natomiast broni ani koni nie stracili, przeciwnie, zdobyli 5 kozackich^[2]. Połowę trupów wydobyto z płomieni wsi Wola Starogrodzka, której chałupy kozacy podpalali. Polegli powstańcy zostali pogrzebani na polu bitwy w zbiorowej mogile, która do 2018 znajdowała się przy drodze krajowej nr 17 na gruntach wsi Gocław. W 2018 w związku z przebudową drogi krajowej nr 17 powstała konieczność przeniesienia mogiły. Dokonano ekshumacji i w dniu 15 listopada 2018 odbył się ponowny pochówek powstańców styczniowych przeniesionych do zbiorowej mogiły na cmentarz parafialny w Gocławiu^[3].

W oddziale Ludwika Żychlińskigo w bitwie pod Żelazną udział brał Aleksander Głowacki – Bolesław Prus „Filozof”, Znalazł się w prawej części oddziału, która następnie przyłączyła się do oddziału majora Zielińskiego^[4].

Przypisy

1. Ludwik Żychliński, Pamiętniki byłego dowódcy Dzieci Warszawskich i byłego naczelnika sił zbrojnych powiatów warszawskiego i rawskiego, Poznań 1885, s. 129.
2. Stanisław Zieliński, Bitwy i potyczki 1863-1864, na podstawie materyałów drukowanych, Rapperswil 1913, s. 71.
3. Będziemy o Was pamiętać - uroczystości związane z ponownym pochówkiem szczątków powstańców poległych w bitwie w 1863 r. podczas powstania styczniowego. Miasto i gmina Pilawa. [dostęp 2022-01-30]. (pol.).
4. Wacław Horodyński, Rok 1863: opisanie wypadków Powstania 1863 roku przez ich uczestnika, dotychczas żyjącego, Warszawa 1916, s. 37, 43.