Biełaje (rejon uszacki)

Biełaje (biał. Белае; ros. Белое, hist. Białe) – wieś na Białorusi, w rejonie uszackim obwodu witebskiego, na Pojezierzu Białoruskim, około 18 km na południowy wschód od Uszacza.

Biełaje

Белае

Państwo	Białoruś
Obwód	witebski
Rejon	uszacki
Populacja (2009) • liczba ludności	39[1]
Położenie na mapie obwodu witebskiego Biełaje
Położenie na mapie Białorusi Biełaje
55°06′32,8″N 28°51′39,0″E

Historia

Pierwsza pisemna wzmianka o wsi pochodzi z roku 1552^[2]. Dobra te były dziedzictwem rodziny Korsaków-Hołubickich herbu własnego. W wyniku małżeństwa córki Hleba Iwanowicza Korsaka-Hołubickiego (późniejszego metropolity połockiego, znanego pod imieniem Herasim) Anny Hlebówny z Korsaków-Hołubickich, wdowy po Tymoteuszu Hurko (zm. między 1574 a 1576 rokiem), z Mikołajem Niemirowiczem-Szczyttem herbu Jastrzębiec (synem marszałka hospodarskiego Mikołaja Niemirowicza-Szczytta) Białe (Biało) przeszło do rodu Niemirowiczów-Szczyttów na kolejne blisko 300 lat.

14 stycznia 1593 r. Anna Niemirowiczowa-Szczyttowa (zm. między 1593 a 1596 rokiem) zapisała swojemu mężowi dożywocie na swoich dobrach dziedzicznych w województwie połockim tj. Hołubowiczach i Białem, natomiast swoim synom: Piotrowi, Fryderykowi (Fiodorowi), Ostafiejowi i Krzysztofowi, zapisała te dobra wieczyście. Oprócz synów Anna i Mikołaj Niemirowiczowie-Szczyttowie mieli jeszcze dwie córki: Rainę (Reginę) – żonę kniazia Mikołaja Świrskiego; i Helenę. Mikołaj Niemirowicz-Szczytt (zm. po 1596) – obrońca Połocka przed wojskami cara Iwana IV, który po zdobyciu twierdzy w 1563 roku wraz ze swoim krewnym wojewodą połockim Stanisławem Dowojno więziony był latami w Moskwie – został pochowany w Białem w grobowcu, który zachował się do I wojny światowej^[3][4].

W 1620 roku syn Mikołaja, Krzysztof Niemirowicz-Szczytt, pan na Białem i Urodzie, wybudował w Białem cerkiew i opatrzył ją funduszem. Za czasów Mikołaja i jego syna Krzysztofa Białe pełniło funkcję głównej rezydencji Niemirowiczów-Szczyttów. Kolejnym właścicielem dóbr Białe został syn Krzysztofa i jego żony Zofii z Lissowskich – Justynian Niemirowicz-Szczytt (zm. 1677). Gdy podczas wojny polsko-moskiewskiej 1654-1667 wojewoda ruski Stefan Czarnecki kwaterował w majątku Tabołki Justyniana Niemirowicza-Szczytta, na pamiątkę podarował Niemirowiczowi-Szczyttowi swój stolik obozowy z własnoręcznym napisem. Stolik ten był przechowywany w Białem do I wojny światowej. W wyniku działów spadku Białe znalazło się w rękach potomków Konstantego Marcjana Niemirowicza-Szczytta, syna Justyniana^[5][6][4].

W 1696 roku ufundowano tu majątek jezuicki, w 1727 roku wzniesiono kościół katolicki pw. św. Tadeusza.

Po II rozbiorze Polski w 1793 roku dobra te, wcześniej należące do województwa połockiego Rzeczypospolitej, znalazły się na terenie powiatu lepelskiego guberni witebskiej Imperium Rosyjskiego^[7]. Majątek jezuicki został skonfiskowany przez władze carskie w 1820 roku w ramach kasaty klasztorów w zaborze rosyjskim^[2].

Około 1800 roku ówczesny właściciel Białego pisarz skarbowy litewski Justynian Niemirowicz-Szczytt (1740–1824) przekazał majątek swojemu synowi – Józefowi Niemirowiczowi-Szczyttowi (1777-1848), szambelanowi królewskiemu i dworu rosyjskiego, późniejszemu marszałkowi lepelskiemu. Józef Niemirowicz-Szczytt doprowadził do ponownego rozkwitu majątku, zabezpieczając przy tym XVI-XVIII wieczne pamiątki rodzinne Niemirowiczów-Szczyttów. Oprócz Białego Józef odziedziczył również Mosarz, Osinówkę i Wydryn. W 1817 roku poślubił Franciszkę Doktorowicz-Hrebnicką (1800-1881), z którą miał dwie córki: Ewelinę (ok. 1822-1904) – żonę gen. Stanisława Chomińskiego, gubernatora kowieńskiego, a następnie wołogodzkiego; oraz Marię (zmarłą na wygnaniu w 1865) – żonę marszałka lepelskiego Erazma Korsaka^[8][9]. Białe otrzymała córka Maria, która wcześnie osierociła dwie córki: Józefę i Zofię. Dzieci Marii były wychowywane przez ich babkę Franciszkę Niemirowicz-Szczytt z Hrebnickich. Dobra Białe otrzymała w posagu Józefa, która w 1868 roku poślubiła swojego dalekiego krewnego hr. Stanisława Zabiełło (wnuka kasztelana mińskiego Szymona Zabiełło, a prawnuka Antoniego Zabiełło i Zofii z Niemirowiczów-Szczyttów)^[10][11]. Ostatnim właścicielem majątku był ich syn, Józef Zabiełło (1873–1929)^[12].

W 1921 roku, po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej Białe znalazło się w ZSRR. Od 1991 roku – na Białorusi.

Dawne zabytki

Józef Niemirowicz-Szczytt wystawił w 1801 roku nowy dwór, wykorzystując pozostałości dawnego dworu zapewne z czasów Justyniana Niemirowicza-Szczytta (zm. 1677)^[13]. Dwór w Białem był to długi budynek, parterowy, wybudowany na planie prostokąta, na wysokiej podmurówce. Elewacja frontowa charakteryzowała się dwoma symetrycznie usytuowanymi portykami, w każdym z nich trójkątny szczyt był podparty dwiema parami kolumn. Dwór był otoczony dosyć dużym parkiem krajobrazowym, przechodzącym w las. Atrakcyjność lokalizacji podkreślała bliskość dwóch jezior: Bielskiego i Troszczańskiego. Majątek przetrwał do 1917 roku^[12].

Cerkiew z 1620 roku i kościół z 1727 roku również nie przetrwały rewolucji październikowej^[2][12].

Majątek w Białem został opisany w 1. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego^[12].

Przypisy

1. Liczby ludności miejscowości obwodu witebskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2009 roku. (ros.).
2. Strona poświęcona wsi Białe w serwisie Radzima.org. [dostęp 2015-04-22].
3. T. Jaszczołt, Ród Niemiry z Wsielubia – Niemirowiczowie i Szczytowie herbu Jastrzębiec do połowy XVI wieku, [w:] Unia w Horodle na tle stosunków polsko-litewskich, S.Górzynski (red.), Wydawnictwo DiG, Warszawa 2015, s. 242–245.
4. D. Bączkowski, F. Żyskar, Nasze kościoły, T. 1, Z. 1, 1913, s. 9–10.
5. T. Żychliński, Złota Księga Szlachty Polskiej, Rocznik IV, Poznań 1882, s. 361–365.
6. Justynian Szczytt Niemirowicz, [w:] Polski Słownik Biograficzny, T. 47, 2011, s. 563–565.
7. Białe, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 183.
8. J. Szczytt, Ułamek z pamiętników, [w:] Kronika Rodzinna, 1884, s. 5, 74–75.
9. Justynian Szczytt Niemirowicz, [w:] Polski Słownik Biograficzny, T. 47, 2011, s. 565–567.
10. Kurjer Litewski nr 197 z 1913, s. 2.
11. T. Żychliński, Złota Księga Szlachty Polskiej, Rocznik IV, Poznań 1882, s. 365–370.
12. RomanR. Aftanazy RomanR., Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 1: Województwa mińskie, mścisławskie, połockie, witebskie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991, s. 203, ISBN 83-04-03713-0, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
13. J. Szczytt, Ułamek z pamiętników, [w:] Kronika Rodzinna, 1884, s. 74–75.