Białowieża (gmina)

Białowieża to gmina wiejska w województwie podlaskim, w powiecie hajnowskim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie białostockim.

Białowieża

gmina wiejska
Budynek urzędu gminy w Białowieży
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	hajnowski
TERC	2005022
Wójt	Albert Litwinowicz (od 2018)
Powierzchnia	203,2 km²
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności	2248[1]
• gęstość	11,1 os./km²
Nr kierunkowy	85
Kod pocztowy	17-230
Tablice rejestracyjne	BHA
Adres urzędu: ul. Sportowa 1 17-230 Białowieża
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba sołectw 8[2][3] Liczba miejscowości 9[3]
Położenie na mapie województwa podlaskiego Białowieża
Położenie na mapie Polski Białowieża
52°42′N 23°52′E
Strona internetowa
Biuletyn Informacji Publicznej

Siedziba gminy to Białowieża (dawniej Krzyże).

Według danych z 30 czerwca 2004^[4] gminę zamieszkiwało 2671 osób, a w 2014^[5] – 2281 osób. Natomiast według danych z 31 grudnia 2019 roku^[6] gminę zamieszkiwało 2191 osób.

Historia

Początkowo gmina należała do powiatu prużańskiego. 12 grudnia 1920 r. została przyłączona do nowo utworzonego powiatu białowieskiego pod Zarządem Terenów Przyfrontowych i Etapowych^[7]. Gmina Białowieża została wraz z całym powiatem przyłączona 19 lutego 1921 roku do (utworzonego 14 sierpnia 1919 roku) województwa białostockiego. Od 19 lutego 1921 była jedną z zaledwie trzech gmin powiatu białowieskiego, a po jego zniesieniu z dniem 1 sierpnia 1922 roku została przyłączona do powiatu bielskiego w tymże województwie^[8].

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku gminę Białowieża zamieszkiwało 6674 osób, wśród których 1492 było wyznania rzymskokatolickiego, 4865 prawosławnego, 97 ewangelickiego, 2 mahometan a 217 mojżeszowego. Jedna osoba była niewiadomego wyznania. Jednocześnie 5194 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 1339 białoruską, 5 niemiecką, 8 żydowską,128 rosyjską. W gminie było 1007 budynków mieszkalnych^[9].

13 kwietnia 1929 z gminy Białowieża wyłączono miejscowości: Długi Bród, osada Hajnówka, Jakubowo, Krugłe, Łozice, Nikiforowszczyzna, Orzeszkowo, Piaski, Postołowo, Starzyna, Sawiny-Gród, Skryplewo, Wiluki, Wygon, Wierzchowskie i Zabagonie, włączając je do nowo utworzonej gminy Hajnówka w tymże powiecie^[10]. 1 kwietnia 1930 gmina Hajnówka otrzymała status gminy wiejskiej o miejskich uprawnieniach finansowych^[11]. Gmina Hajnówka przetrwała tylko ponad rok, bo już 30 czerwca 1930 zniesiono ją, a byłe miejscowości białowieskie (łącznie z Hajnówką) powróciły do gminy Białowieża^[12].

16 października 1933 roku gminę Białowieża podzielono na 17 gromad: Biała, Budy, Ćwirki, Hajnówka, Kamieniuki, Kiwaczyna, Ławy, Okólnik, Orzeszkowo, Panasiuki, Podbielskie Ogrodniki, Podolany, Pogorzelce, Starzyna, Stoczek, Teremiski i Zastawa^[13].

1 października 1934 po raz drugi utworzono gminę Hajnówka, w związku z czym od gminy Białowieża odłączono osadę Hajnówka oraz wsie Gorlańskie Stojło, Kozi Przeskok, Leśna, Nowiny, Orzeszkowo, Postołowo, Sacharewo, Sawiny Gród, Skryplewo, Wierzchowskie, Wydmuchowo i Znojka^[14] (gminę Hajnówka zniesiono po raz drugi 1 października 1954, lecz gmina Białowieża nie uległa wówczas zmianom^[15]).

Gmina obejmowała część Puszczy Białowieskiej. Po wojnie obszar gminy Białowieża został przedzielony granicą państwową. Zachodnia część pozostała w Polsce (łącznie z siedzibą Białowieżą), natomiast wschodnia (ok. 50 tys. ha) weszła w skład Związku Radzieckiego (gromady Biała, Ćwirki, Kamieniuki, Kiwaczyna, Ławy, Okólnik, Panasiuki i Podbielskie Ogrodniki)^[16].

Gminę Białowieża zniesiono jesienią 1954 w związku z likwidacją gmin i wprowadzeniu w ich miejsce gromad^[17]. Jej obszar przekształcono w gromadę Białowieża^[18].

Gminę Białowieża reaktywowano ponownie 1 stycznia 1973 w związku z kolejną reformą administracyjną^[19].

Religia

Dominującą religią w gminie jest prawosławie. Białowieża jest siedzibą parafii św. Mikołaja. Prawosławni zamieszkują Białowieżę, Teremiski, Pogorzelce i inne miejscowości^[20]. W gminie mieszkają także katolicy, którzy posiadają kościół i parafię św. Teresy od Dzieciątka Jezus^[21]. Na terenie gminy działają również dwa zbory protestanckie: baptystyczny^[22] i zielonoświątkowy^[23] (obydwa w Białowieży).

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002^[24] gmina Białowieża ma obszar 203,2 km², w tym:

• użytki rolne: 8%
• użytki leśne: 88%

Gmina stanowi 12,52% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 30 czerwca 2004^[4]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	2671	100	1272	47,6	1399	52,4
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	13,1		6,3		6,9

Gmina leży pomiędzy Białorusią a gminami z mniejszością białoruską.

• Piramida wieku mieszkańców gminy Białowieża w 2014 roku^[1].

Sołectwa

Budy, Czerlonka, Grudki, Podolany, Pogorzelce, Stoczek, Teremiski, Zastawa^[2].

Pozostałe miejscowości: Białowieża, Podcerkwy, Przewłoka, Zwierzyniec.

Sąsiednie gminy

Hajnówka, Narewka; gmina sąsiaduje z Białorusią