Baucis

Baucis (gr. Baụkis Βαυκίς) – mityczna wieśniaczka frygijska będąca wraz z mężem Filemonem symbolem przykładnej pobożności i dozgonnej miłości małżeńskiej.

Baucis

Filemon i Baucis goszczący Zeusa i Hermesa (mal. Jean Bernard Restout, 1769)
Występowanie	mitologia grecka
Rodzina
Mąż	Filemon

W mitologii

Ona i jej małżonek jako jedyni przyjęli w gościnę Zeusa i Hermesa, gdy ci zeszli z Olimpu na ziemię udając ubogich wędrowców, by przekonać się, czy ludzie zachowali święte prawa wobec innych. Po zachodzie słońca wszędzie jednak zamykano drzwi przed nieznajomymi podróżnymi poszukującymi schronienia i noclegu. Jedynie para ubogich wieśniaków przyjęła ich i ugościła skromnym pożywieniem. Kiedy jednak podczas posiłku oboje spostrzegli, że potraw przybywało zamiast ubywać, poznali, że goszczą bóstwa, a wówczas zamierzali złożyć swą jedyną gęś na ofiarę. Zeus łaskawie ich powstrzymał przed tym, w zamian obdarzając wieloma dobrami jako docenione przez niego wzory ludzkiej pobożności.

Wkrótce potem bogowie zatopili niegościnny kraj Frygijczyków, a jego mieszkańców zamienili w żaby, oszczędzając jedynie małżonków i ich domostwo. Filemon i Baucis dożyli sędziwego wieku, pełniąc służbę kapłańską w ich chacie zamienionej w świątynię, zaś po śmierci zostali na własną prośbę przemienieni w dwa złączone pniami (lub konarami) drzewa – aby jedno nie oglądało śmierci drugiego. Mieszkańcy Frygii oddawali potem cześć tym drzewom, obwieszając je rytualnie wieńcami.

Kulturowy archetyp

W postaci tzw. teoksenii (θεοξένια)^{[uwaga 1]} motyw wcześnie występujący w obyczajowości i literaturze starogreckiej – np. u Homera (Iliada I, 425), Eurypidesa, Atenajosa^[1]. Jako archetyp zjawiska przyjmowania bogów (lub ich wysłanników) przez ludzi śmiertelnych znany już z przekazu w biblijnej Księdze Rodzaju, gdzie zawarto go w opisie spotkania Lota i jego bliskich z aniołami (Rdz 19,1-2). Później uwidoczniony w Nowym Testamencie w relacji z przyjęcia w Listrze świętego Pawła i Barnaby (Dz 14,11-12), uznanych spontanicznie za Zeusa i Hermesa, i będącego oczywistą reperkusją starogreckiego mitu.

W recepcji późniejszej

W europejskiej kulturze upowszechnił tę opowieść Owidiusz, przekazując ją w wersji zlatynizowanej w swych Przemianach (VIII, 616-715). W literaturze nowożytnej mit ten znalazł odbicie w utworach Jeana de La Fontaine'a, Jonathana Swifta, Nathaniela Hawthorne'a, także w dramacie Goethego i w satyrycznym opowiadaniu Gogola^{[uwaga 2]}. Temat goszczenia bogów w chacie staruszków wielokrotnie podejmowany był przez różnych twórców (m.in. Rubensa, Rembrandta) w malarstwie europejskim. Twórcami osnutych na tym temacie oper byli Joseph Haydn (1773) i Charles Gounod (1860).

Uwagi

1. Zrytualizowana powinność ksenii powszechna była w świecie antycznym; w tradycji judeo-chrześcijańskiej przypomina o niej w pismach św. Pawła wskazanie „nie zapominajmy też o gościnności, gdyż przez nią niektórzy, nie wiedząc, aniołom dali gościnę” (Hbr 13,2).
2. Do tego mitu nawiązuje również literackie wspomnienie z lwowskiej młodości Jana Parandowskiego („Filemon i Baucis” w: Akacja. Opowiadania. Warszawa: Wydawnictwo „Czytelnik”, 1967, s. 30-36).

Przypisy

1. G.E. Marindin: Theoxenia. W: A Dictionary of Greek and Roman Antiquities. London: John Murray, 1890.

Bibliografia

• Jan Parandowski: Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1989, s. 44. ISBN 83-210-0677-9
• Krystyna Kreyser: Śladami mitów starożytnej Grecji i Rzymu. Warszawa: LSW, 1992, s. 161. ISBN 83-205-4167-0
• Lucyna Stankiewicz: Ilustrowany słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Ossolineum, 2008, s. 135-136, ISBN 978-83-04-04768-6

Kontrola autorytatywna (osoba):

• VIAF: 316444017
• LCCN: no2023108697
• GND: 118653636
• BnF: 15068120x
• SUDOC: 24153609X

Encyklopedie internetowe:

• SNL: Baukis