Basiliscus (rodzaj)

Basiliscus – rodzaj jaszczurek z rodziny hełmogwanowatych (Corytophanidae). Nazywane niekiedy jaszczurkami Jezusa, ponieważ potrafią biegać po powierzchni wody.

Ten artykuł dotyczy rodzaju jaszczurek. Zobacz też: inne znaczenie tego słowa.

Basiliscus
Laurenti, 1768[1]
Przedstawiciel rodzaju – bazyliszek płatkogłowy (B. plumifrons)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	zauropsydy
Rząd	łuskonośne
Infrarząd	Iguania
Rodzina	hełmogwanowate
Rodzaj	Basiliscus
Typ nomenklatoryczny
Basiliscus americanus Laurenti, 1768 (= Lacerta basiliscus Linnaeus, 1758)
Synonimy Corythaeolus Kaup, 1828[2] Oedicoryphus Wagler, 1830[3] Thysanodactylus Gray, 1845[4] Ptenosaura Gray, 1852[5] Lophosaura Gray, 1852[5] Cristasaura Gray, 1852[6] Craneosaura Richardson, 1854[7] Daconura Hallowell, 1860[8] Paraloma Cope, 1867[9] Dactylocalotes Werner, 1893[10]
Gatunki
4 gatunki – zobacz opis w tekście

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Meksyku, Ameryce Środkowej i północnej części Ameryki Południowej^[11][12].

Charakterystyka

Długość ciała ok. 80 cm, z czego większość stanowi ogon. Bazyliszki są jaszczurkami o długich silnych nogach i szerokich stopach z szeroko rozstawionymi palcami o łuskowatych obwódkach umożliwiającym im bieganie po wodzie i pływanie. Utrzymując się na powierzchni wody dzięki napięciu powierzchniowemu i szerokiemu rozstawieniu palców, bazyliszki odbiegają wystarczająco daleko od napastnika. U samców charakterystyczny grzebień grzbietowy. Nie posiadają zdolności odrzucania ogona. Zamieszkują tropikalne, wilgotne lasy, żerują na ziemi w pobliżu wody. Żywią się bezkręgowcami, małymi gryzoniami, czasem zjadają owoce. Są jaszczurkami jajorodnymi.

Systematyka

Etymologia

• Basiliscus: gr. βασιλισκος basiliskos „królik, książątko”, od zdrobnienia βασιλευς basileus „król”^[13].
• Corythaeolus: gr. κορυθαιολος koruthaiolos „z drżącym pióropuszem”, od κορυς korus, κορυθος koruthos „hełm”; αιολλω aiollō „potrząsać tam i z powrotem”^[14]. Gatunek typowy: Basiliscus vittatus Wiegmann, 1828.
• Oedicoryphus: gr. οιδος oidos, οιδευς oideus „obrzęk, guz”, od οιδεω oideō „puchnąć”^[15]; -κορυφος -koruphos „wypukły”, od κορυφη koruphē „wierzchołek, głowa, szczyt”^[16]. Gatunek typowy: Basiliscus vittatus Wiegmann, 1828.
• Thysanodactylus: gr. θυσανος thusanos „frędzel”^[17]; δακτυλος daktulos „palec”^[18]. Gatunek typowy: Ophryessa bilineata Gray, 1839 (= Lacerta basiliscus Linnaeus, 1758).
• Ptenosaura: gr. πτην ptēn, πτηνος ptēnos „skrzydlaty”, od πετομαι petomai „latać”^[19]; σαυρος sauros „jaszczurka”^[20]. Gatunek typowy: Ptenosaura seemanni Gray, 1852 (= Basiliscus galeritus Duméril, 1851).
• Lophosaura: gr. λοφος lophos „grzebień, czub”^[21]; σαυρος sauros „jaszczurka”^[20]. Gatunek typowy: Lophosaura goodridgii Gray, 1852 (= Lacerta basiliscus Linnaeus, 1758).
• Cristasaura: łac. crista „czub, grzebień”^[22]; σαυρος sauros „jaszczurka”^[20]. Gatunek typowy: Cristasaura mitrella Gray, 1852 (= Basiliscus vittatus Wiegmann, 1828).
• Craneosaura: gr. κρανος kranos, κρανεος kraneos „hełm”^[23]; σαυρος sauros „jaszczurka”^[20]. Gatunek typowy: Ptenosaura seemanni Gray, 1852 (= Basiliscus galeritus Duméril, 1851).
• Daconura: gr. δρακων drakōn, δρακοντος drakontos „wąż, smok”^[24]; ουρα oura „ogon”^[25]. Gatunek typowy: Daconura bivittata Hallowell, 1860 (= Basiliscus vittatus Wiegmann, 1828).
• Paraloma: gr. παρα para „blisko, obok”^[26]; λωμα lōma, λωματος lōmatos „frędzel, rąbek szaty”^[21]. Gatunek typowy: Daconura bivittata Hallowell, 1860 (= Basiliscus vittatus Wiegmann, 1828).
• Dactylocalotes: gr. δακτυλος daktulos „palec”^[18]; καλοτης kalotēs „piękno”^[27]. Gatunek typowy: Dactylocalotes elisa Werner, 1893 (= Basiliscus vittatus Wiegmann, 1828).

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące gatunki^[11]:

• Basiliscus basiliscus (Linnaeus, 1758) – bazyliszek zwyczajny
• Basiliscus galeritus Duméril, 1851 – bazyliszek ekwadorski
• Basiliscus plumifrons Cope, 1875 – bazyliszek płatkogłowy
• Basiliscus vittatus Wiegmann, 1828 – bazyliszek pręgowany