Bambusa vulgaris

Bambusa vulgaris – gatunek rośliny z rodziny wiechlinowatych (Poaceae). Roślina rodzima dla Indochin i dla prowincji Yunnan w południowych Chinach. Jest szeroko uprawiana w wielu innych miejscach w strefie międzyzwrotnikowej^[4][5]. Spośród różnych gatunków bambusów należy do największych i najłatwiej rozpoznawalnych^[6][7].

Bambusa vulgaris

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	wiechlinowce
Rodzina	wiechlinowate
Rodzaj	bambus
Gatunek	Bambusa vulgaris
Nazwa systematyczna
Bambusa vulgaris Schrad. ex J.C.Wendl. Coll. Pl. 2: 26 (1808)[3]

Rozmieszczenie geograficzne

Gatunek z powodu introdukcji należy do najbardziej rozpowszechnionych bambusów w tropikach i rejonach podzwrotnikowych. Chociaż głównie znany jest z uprawy, uciekające i naturalizowane populacje istnieją w strefie międzyzwrotnikowej Azji i poza nią^[5][7]. B. vulgaris jest szeroko uprawiany we wschodniej, południowo-wschodniej i południowej Azji, a także tropikalnej Afryce, w tym w Madagaskarze^[5][7]. Jest częsty w indomalajskich lasach tropikalnych. Gatunek jest jednym z najczęściej spotykanych bambusów w Pakistanie, Tanzanii i Brazylii^[8].

Był jednym z najwcześniej introdukowanych gatunków bambusa do Europy i spopularyzowany został w XVIII wieku jako roślina cieplarniana^[9]. Na Hawaje został introdukowany prawdopodobnie w końcu XVIII wieku i stał się najpopularniejszą rośliną ozdobną^[10]. Bambus pospolity jest szeroko uprawiany w Stanach Zjednoczonych i na Portoryko, od czasów introdukcji przez Hiszpanów w 1840 roku^[5].

Morfologia

Bambusa vulgaris w szklarni. Witzenhausen, Niemcy.

Pokrój

Rośnie w luźnych kępach. Źdźbła są bezkolcowe^[11], cytrynowo-żółte z zielonymi paskami^[12]. Źdźbła nie są proste, trudno je rozłamać, są nieelastyczne, grubościenne i początkowo mocne^[13]. Źdźbła dorastają do 10–20 m wysokości i 4–10 cm grubości^[5][14]. Początkowo są proste lub elastyczne (wyginają się w różne strony), zwisające na czubkach. Ściany są grube, węzły lekko rozdęte^[15]. Międzywęźla mają 20–45 cm długości. Kilka gałązek może wyrosnąć z węzłów mniej więcej w połowie wysokości pędu oraz powyżej^[11].

Liście

Ciemnozielone^[13], kształtu lancetowatego^[15].

Kwiaty

Rzadko obecne, podobnie owoce. W interwałach trwających kilka dziesięcioleci, cała populacja na danym obszarze zakwita naraz^[16], a pojedyncze źdźbło wydaje wiele kwiatów^[7].

Biologia

Rośliny nie wydają nasion z powodu niewydolności pyłku, powodowanej przez nieregularne podziały mejotyczne^[7]. Najprostszą i najczęściej stosowaną metodą rozmnażania w uprawie jest obcinanie fragmentów pędów lub ich bocznych odgałęzień i ich sadzonkowanie. Na Filipinach odnotowano najlepsze wyniki ukorzeniania jednowęzłowych sadzonek pozyskiwanych z dolnych części sześciomiesięcznych źdźbeł^[7]. Nawet gdy pień obumiera, nowe źdźbła wyrastają z jego podstawy, a nowe rośliny mogą wyrosnąć nawet z pni użytych w budowie płotów czy mostów^[7]. Łatwe rozprzestrzenianie się wegetatywne bambusa pospolitego spowodowało, że jest często spotykany w naturze^[7].

Średnia zawartość chemiczna: celuloza 41–44%, pentozy 21–23%, lignina 26–28%, popioły 1,7–1,9%, i krzemionka 0,6–0,7%^[13].

Taksonomia

Gatunek należy do rodziny wiechlinowatych, do rodzaju Bambus, występującego w tropikalnych i subtropikalnych strefach Azji. Rodzaj Bambus przez długi czas był uznawany za najbardziej „prymitywne” trawy, głównie przez obecność podsadki, niezdeterminowane kwitnięcie, kwiaty o sześciu pręcikach i trzech znamionach słupka. Bambusowate są jednymi z najszybciej rosnących roślin na świecie.

Odmiany uprawne

Wyróżniane są trzy grupy odmian uprawnych^[13]:

• rośliny z zielonymi łodygami
• rośliny z żółtymi łodygami (tzw. „złote bambusy”): zawsze żółta łodyga, czasem z zielonymi paskami o różnym natężeniu barwy. Mają grubsze ściany źdźbła od odmian zielonych. Odmiany te bywają opisywane jako Bambusa striata Lodd. ex Lindl.
• rośliny o łodygach zielonych osiągających do 3 m wysokości i 1–3 cm średnicy, z zapadniętymi ścianami w dolnych międzywęźlach (tzw. bambusy „Brzuch Buddy”). Grupa opisywana jako Bambusa wamin Brandis ex E.G. Camus.

Ekologia

B. vulgaris najczęściej rośnie w pobliżu skarp rzecznych, poboczy dróg, na nieużytkach rolniczych i terenach otwartych^[12]. Najlepiej rośnie w miejscach wilgotnych, ale toleruje też susze, także niskie temperatury^[5][14]. Adaptuje się do wielu różnych rodzajów gleb^[5], jednak najlepiej rośnie na glebach wilgotnych^[14]. Może znieść temperaturę do -3 °C i może rosnąć na wysokości ponad 1500 m n.p.m.^[14], ale w niedogodnych warunkach źdźbła rosną krótsze i cieńsze^[7].

Zastosowanie

Gatunek jest sadzony w różnych miejscach w celu zapobiegania erozji gleby^[12][7].

Zastosowanie dekoracyjne

Jest szeroko stosowany jako roślina ozdobna^[17] i jest bardzo popularny^[18]. Często jest sadzony jako ogrodzenie i żywopłoty graniczne^[5][17].

Zastosowanie w budownictwie konstrukcyjnym

Łodygi i źdźbła są używane do budowy płotów i konstrukcji, szczególnie małych, tymczasowych schronień^[5], podłóg, dachówek, boazerii i ścian, zbudowanych z uschniętych łodyg i pękniętych źdźbeł^[7]. Źdźbło służy do wykonywania wielu części łodzi, w tym masztów, sterów, wysięgników i masztów żeglarskich. Jest również używany do produkcji mebli, wiatraków, fletów, wędek, uchwytów narzędzi, broni, łuków do sieci rybackich, fajek, rur irygacyjnych, rur destylacyjnych itp.^[5]

Jest stosowany jako surowiec do produkcji celulozy papierniczej, zwłaszcza w Indiach^[7][14]. Papier wykonany z tego gatunku ma wyjątkową wytrzymałość na rozerwanie, porównywalną do papieru z drewna iglastego. Może być również użyty do produkcji płyt wiórowych i elastycznych^[7].

Roślina jadalna

Młode pędy, gotowane lub marynowane są jadalne i są często spożywane w Azji^[14][10]. Świeże pędy pozostają żółte po gotowaniu. Wywar z końców pędów miesza się ze sproszkowanymi nasionami łzawnicy pospolitej, co stanowi orzeźwiający napój pity na Mauritiusie^[7]. Pędy są delikatne i białawe lub różowe, dobrze się konserwują^[7].

Medycyna tradycyjna

Złoty bambus jest uważany za tradycyjną roślinę leczniczą w Azji. Ma wiele zastosowań w zielarstwie, chociaż efekty nie są klinicznie udowodnione. W Jawie woda jest przechowywana w złocistych probówkach bambusowych jako lekarstwo na różne choroby. W Kongo liście są używane jako lek przeciwko odrze. W Nigerii stosuje się wlewy z macerowanych liści jako środek przeciwko chorobom wenerycznym i jako środek poronny – ostatnie działanie wykazuje skuteczność u królików^[7][19].

Uprawa

Choć nie nadaje się do małych pól, gdyż rośnie w dużych kępach, młode rośliny złotego bambusa można uprawiać w dużych pojemnikach. Złoty bambus rośnie dobrze w pełnym słońcu lub częściowym cieniu. Ochrona jest ważna, ponieważ zwierzęta często chowają się na młodych pędach. W Tanzanii zarządzanie uprawy B. vulgaris wymaga oczyszczenia gruntu wokół kęp^[7].