Bajka terapeutyczna

Bajka terapeutyczna – opowiadanie nacechowane treściami edukacyjno-terapeutycznymi, adresowane do dzieci w wieku od 4-9 lat. Celem oddziaływań na dzieci takim rodzajem narracji jest budowanie ich zasobów osobistych w postaci wiedzy (w tym samowiedzy), umiejętności i cech psychicznych (np. odporności emocjonalnej, optymizmu), które ułatwiają radzenie sobie w sytuacjach trudnych emocjonalnie. W tekście opisane są strategie zadaniowe, pomocne w rozwiązywaniu sytuacji stresowych, które potencjalnie mogą się wydarzyć, aktualnie dziecko ich doświadcza lub uprzednio doświadczyło. Poprzez narrację można wyzwalać emocje, redukować je oraz spowodować inne, nowe rozumienie trudnych emocjonalnie sytuacji i zachowań ludzi, ich motywów, potrzeb, doświadczanych emocji, konfliktów. W tych opowiadaniach świat jest widziany z dziecięcej perspektywy. Ich głównym zadaniem jest zapoznanie dziecka ze sposobami radzenia sobie w sytuacjach wyzwalających stres. Cechą bajek terapeutycznych jest to, że bohater znajduje się w trudnej emocjonalnie sytuacji, a wprowadzone do bajki postacie pomagają bohaterowi znaleźć sposoby poradzenia sobie. Dziecko ma możliwość przebycia z bohaterem całej drogi wyjścia z lęku. Zazwyczaj bohaterami bajek terapeutycznych są małe zwierzątka, dzieci lub zabawki, z którymi czytelnik (słuchacz), może się identyfikować^[1].

Rodzaje bajek terapeutycznych[2]

Bajka relaksacyjna

Jej celem głównym jest wyciszenie, odprężenie, uspokojenie dziecka; posługuje się wyobrażeniem, które opiera się na trzech strukturach:

• słuchowej - np.: śpiew ptaków, szum wody itp.
• wzrokowej - pole maków, szczyty gór, morskie fale itp.
• czuciowej - krople deszczu na twarzy, podmuchy wiatru, picie wody ze pobliskiego źródła itp.

W bajkach relaksacyjnych miejsce akcji zawsze jest bezpieczne, przyjazne i spokojne. Bohater opowiadania obserwuje i doświadcza wszystkimi zmysłami miejsca, w którym się znajduje. W bajce relaksacyjnej występują specyficzne wydarzenia, którym przypisuje się silne działanie oczyszczające, uwalniające od napięć i negatywnych emocji. Sugestywna relaksacja przechodzi na coraz głębsze poziomy, odprężając kolejno mięśnie, rozszerzając naczynia krwionośne. Osoba, która opowiada, bądź czyta bajkę terapeutyczną, sama powinna być odprężona i zrelaksowana. Tekst należy podawać spokojnym, ciepłym i przyciszonym głosem.

Bajka psychoedukacyjna

Bajka psychoedukacyjna ma na celu poszerzenie wiedzy dziecka, dotyczącej rozwiązywania różnych trudnych emocjonalnie sytuacji, poprzez poznanie problemu z jakim zmaga się bohater bajki.  Również służy redukcji negatywnych stanów emocjonalnych poprzez zilustrowanie sposobów poradzenia sobie z problemem oraz zmianie jego interpretacji.

W bajkach psychoedukacyjnych emocje, jakich doświadcza protagonista, powinny być opisane i nazywane, podobnie jak nazwanie sytuacji trudnej. Bohaterami bajek psychoedukacyjnych mogą być ludzie, zwierzęta, bądź inne obiekty o cechach ludzkich. Oto przykładowe bajki psychoedukacyjne: "Duch  krecik", "Rycerz i jego giermek", "Bajka o dwóch ołówkach"^[3].

Bajka psychoterapeutyczna

Bajka taka jest dłuższa w stosunku do pozostałych, ma rozbudowaną fabułę. Jej zadaniem jest obniżenie lęku, dowartościowanie, budowanie pozytywnych emocji, przekazywanie odpowiedniej wiedzy o sytuacji lękowej i wskazanie sposobów radzenia sobie z nią. Po wysłuchaniu bajki, dziecko albo ją przyjmie, albo odrzuci. Jeżeli treść bajki budzi żywe zainteresowanie dziecka, to znak, że silnie utożsamia się z bohaterem. Mechanizmy, dzięki którym bajki psychoterapeutyczne mają oddziaływać, to naśladownictwo i identyfikacja, asymilacja wiedzy, przedstawienie wzorów, które nie są dziecku znane. Redukcja lęku następuje poprzez kontakt z bodźcem o średniej sile, wywołującym lęk. Stopniowe oswajanie lęku w końcu pomaga go przezwyciężyć. Bajki psychoterapeutyczne wytyczają nowy kierunek w terapii, określanej bajkoterapią.

Bajka psychoterapeutyczna jest znacząco dłuższa od wcześniej wyodrębnionych (relaksacyjnych i psychoedukacyjnych) ponieważ jej celem jest dotarcie do wcześniejszych negatywnych doświadczeń dziecka; przeżytych sytuacji subtraumatycznych, kryzysowych, lub nawet traumatycznych. Dlatego fabuła odnosi się do takich cech obrazu siebie jak np. niskie poczucie własnej wartości lub brak wiary w siebie (brak poczucia pewności siebie) oraz do wydarzeń, które generują silne  emocje, szczególnie te  społeczne np. wstydu, nienawiści, poczucia winy, zazdrości, zawiści. Bajki te mają za zadanie pomoc w „odkryciu” własnego problemu; uświadomienie własnego odczuwania, zachowania i sposobu myślenia. Wówczas dzięki temu może wystąpić przewartościowanie, zmiana znaczenia problemu, np. zmoczenie w przedszkolu zdarza się też i innym dzieciom, nie ma w tym nic nadzwyczajnego, czy wstydliwego^[3].

Jedną z autorek bajek terapeutycznych w Polsce jest psycholog Maria Molicka.

Przypisy

1. Maria Molicka, Bajki terapeutyczne jako metoda obniżania lęków u dzieci hospitalizowanych, Wyd. Kolegium Nauczycielskie, Leszno 1997; Maria Molicka, Bajki terapeutyczne dla dzieci, Wyd. Media Rodzina, Poznań 1999; Maria Molicka, Bajki terapeutyczne. Część 2, Media Rodzina, 2003;Maria Molicka, Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii, Media Rodzina, 2002;Maria Molicka, Biblioterapia i bajkoterapia. Rola literatury w procesie zmiany rozumienia świata społecznego i siebie, 2011)
2. Wykorzystano klasyfikację według opracowania: MariaM. Molicka MariaM., Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii, Poznań: Media Rodzina, 2002, s. 153-154, ISBN 978-83-7278-041-6.
3. MariaM. Molicka MariaM., Biblioterapia i bajkoterapia. Rola literatury w procesie zmiany rozumienia świata społecznego i siebie, Poznań: Media Rodzina, 2011, s. 41- 243.